Muhammad al-Trabzonī al-Madanī's interpretation of the Qudsi Hadith in his work al-Ithāfāt al-Seniyya fi'l-Ahādīsi al-Qudsiyya

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: Özel Sayı, 177 - 198, 30.11.2024

Yunus Yazıcı

https://doi.org/10.33718/tid.1529288

Öz

18th century Ottoman scholar Muhammad al-Trabzonî (d. 1200/1786), one of the muderris of Süleymaniye Madrasah, was a versatile and productive muderris. He wrote many works in the disciplines of tafsir, fiqh, tasawwuf, kalam, Arabic language and rhetoric, literature and hadith. Some of his works are available as manuscripts in the Suleymaniye library, where he himself worked for a period. There are many studies on his works. However, the publication of his works and the academic evaluation of his views are quite limited. Muhammad al-Trabzonî has written works in many disciplines. Some of these works are related to hadith, some to usul, some to sharh, some to compilation, and some to the understanding and interpretation of hadith. al-Risâla fi fenni usûli'l-hadith, Hâşiye alâ Nuhbeti'l-fiker, Hâşiye alâ Mawdu'âti Aliyyi'l-Kârî, al-Dürr al-munazzam fi sharhi'l-Hizbi'l-a‘zam, Rusayyiletun fi ma‘rifeti menâkibi ba‘dil-eimmat al-muhaddithisîn, Rusayyiletun fi beyani ma verade fi fedāili al-sultan mine al-ahādis and al-Ithafāt al-seniyya fi al-ahadithī al-qudsiyya are his works in these disciplines. Some of his works are of a compiled nature, rewritten with minor modifications and are essentially non-original anthologies. His work al-Ithāfāt al-Saniyya fī al-Aḥādīth al-Qudsiyya, which deals with sacred hadiths, was prepared by drawing from earlier works in this field as well as hadith collections, benefiting from both their form and content. Key sources utilized include al-Suyūṭī’s Jāmiʿ al-Jawāmiʿ, ʿAbd al-Ra’ūf al-Munāwī’s Kunūz al-Ḥaqāʾiq, ʿAlī al-Qārī’s al-Aḥādīth al-Qudsiyya al-Arbaʿīniyya, and Mirqāt al-Mafātīḥ. The work aimed to compile any narrative that could be considered a sacred hadith, without imposing any restrictions on their authenticity status. Comprising a conclusion providing information on the definition, content, and characteristics of sacred hadiths, as well as three main chapters, the work includes 864 narratives with repetitions. It stands out as the most comprehensive collection among works that compile sacred hadiths. This study aimed to understand and evaluate Muhammad al-Trabzonī's methodology in the interpretation of the hadiths within the framework of his work al-Ithāfāt al-seniyya fi'l-ahadith al-qudsiyya, which is a compilation of the hadiths of the Quds.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Muhammad al-Trabzonî, Qudsī Hadith, Non Recited, al-Ithāfāt al-Seniyya

Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin el-İthâfâtu’s-Seniyye fi’l-Ehâdîsi’l-Kudsiyye Adlı Eseri Özelinde Kudsî Hadis Yorumu

Öz

18. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Süleymaniye Medresesi müderrislerinden Muhammed et-Trabzonî (ö. 1200/1786) çok yönlü ve üretken bir alimdir. Tefsir, fıkıh, tasavvuf, kelam, Arap dili ve belâgatı, edebiyat ve hadis alanlarında pek çok eser kaleme almıştır. Eserlerinin bir kısmı kendisinin de bir müddet çalıştığı Süleymaniye Kütüphanesi’nde yazma nüshalar şeklinde mevcuttur. Eserlerine dair pek çok çalışma yapılmıştır. Ancak eserlerinin matbu hale getirilmesi ve görüşlerinin akademik olarak değerlendirilmesi oldukça sınırlıdır. Muhammed et-Trabzonî’nin hadis alanına dair telif ettiği eserler genel itibariyle usul, şerh, derleme ve hadislerin anlaşılma ve yorumlanmasıyla ilgilidir. er-Risâle fî fenni usûli’l-hadis, Hâşiye alâ Nuhbeti’l-fiker, Hâşiye alâ Mevdu’âti Aliyyi’l-Kârî, ed-Dürrü’l-munazzam fî şerhi’l-Hizbi’l-a’zam, Ruseyyiletün fî ma‘rifeti menâkibi ba‘dil-eimmeti’l-muhaddisîn, Ruseyyiletün fî beyâni ma verade fi fedâili’s-sultan mine’l-ehâdis ve el-İthafâtü’s-seniyye fi’l-ehâdîsî’l-kudsiyye bu alanlardaki eserlerinden bazılarıdır. Eserlerin bir kısmı derleme niteliğinde olup küçük bazı değişikliklerle yeniden kaleme alınmış özgün bir telif olmayan seçki mahiyetindedir. Kudsî hadislerle ilgili olan el-İthafâtü’s-seniyye fi’l-ehâdîsî’l-kudsiyye adlı eseri de kendisinden önce bu alanda yazılmış olan benzer eserlerden ve hadis koleksiyonlarından hem şekil hem de içerik yönünden istifade edilerek hazırlanmış bir eserdir. Süyûtî’nin Cemʿu’l-cevâmiʿi başta olmak üzere Abdurraûf el-Münâvî’nin Künûzü’l-hakaʾik’i, Ali el-Kârî’nin el-Ehâdîsü’l-Kudsiyyetü’l-Erba‘îniyye’si ve Mirkâtü’l-Mefâtîh’i yararlanılan kaynaklardır. Rivayetlerin sıhhat durumları ile ilgili herhangi bir sınırlama yapılmadan kudsî hadis sayılabilecek her türlü rivayetin bir arada toplanılması amaçlanmıştır. Kudsî hadisin tanımı, içerik ve özellikleri hakkında bilgilerin verildiği bir sonuç bölümü ile üç ana bölüm oluşan eserde tekrarlarıyla birlikte 864 rivayete yer verilmiştir. Kudsî hadisleri derleyen eserler içerisinde en kapsamlı olması yönüyle de dikkat çeken bir eserdir. Bu çalışmada, bir kudsî hadis derlemesi olan el-İthâfâtu’s-Seniyye fi’l-ehâdîsi’l-Kudsiyye adlı eseri çerçevesinde Muhammed et-Trabzonî’nin kudsî hadis yorumundaki metodolojisinin anlaşılması ve değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhammed et-Trabzonî, Kudsî hadis, Gayr-i Metlüv, el-İthafatu’s-Seniyye

Kaynakça

• Akalın, İsa. “Kudsî Hadîs Mefhûmunun Serencâmı”. Hadis Tetkikleri Dergisi 15/1 (2017), 7-74.
• Akalın, İsa. “Vahiy Çeşitleri Tartışmalarında Kudsî Hadis Meselesi”. İlahiyat Akademi 10 (Aralık 2019), 25-64.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. el-Ehadisu’l-Kudsiyyeti’l-Erbeiniyye. Cidde: Mektebetu’s-Sehabe.
• Aydın, Emin. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medeni’nin (v.1200/1786) “ed-Dürerü’s-Semîne” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2013.
• Aysan, Mehmet Ali. Mehmed et-Trabzonî’nin er-Risâle fî Fenni Usûli’l-Hadîs: Hâşiye alâ Nüzheti’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eseri ve Hadis Usûlüne Katkısı. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 1. Basım, 1951.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî. Îzâzu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ʿalâ Keşfi’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. 2 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 1945.
• Benli, Ali. “Trabzonî, Mehmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/304-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 2 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ty.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 32. Basım, 2013.
• Çayır, Sümeyye. Mehmed el-Medenî et-Trabzonî’nin el-Câmiu’l-Aʿzam fi Esmâi Nebiyyine’l-Muʿazzam Adlı Eserinin İncleme ve Tahkiki. İstanbul: Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demirci, Selim. “Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Hadisle İlgili Eserleri”. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür - A. Cevdet Karaca,. 445-463. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Baskı, 2023.
• Ertürk, Zekeriya. Mehmet Medenî Et-Trabzonî Efendi̇’ni̇n “el-İthâfâtü’s-Seni̇yye fi̇’l-Ehâdîsi̇’l-Kudsi̇yye” Adli Eseri̇ni̇n Bi̇ri̇nci̇ Bölümü’nün Tahki̇k, Tahri̇c Ve Tercümesi̇. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Göktaş, Recep Gürkan. “Çağdaş Hadis Usulü Kitaplarında Kudsî Hadise Yer Aramak: Muntehasına Göre Hadislerin Taksimi Üzerine Bir Not”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59/2 (2018), 139-160.
• Hatemleh, Thamer - Özdemir, Veysel. Uygulamalı Hadîs Usûlü. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 3. Basım, 2019.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Fethu’l-Mubîn bi Şerhi’l-Erbaîn, Cidde: Daru’l-Minhac, 1428/2008.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾût. 5 Cilt. b.y.: Dâru’-r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî, Lisânü'l-ʿArab, Beyrut: Dâru Sâdır. ts., 15 cilt.
• İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Râgıb el-, el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân, nşr. M. Seyyid Kîlânî. Kahire: y.y., 1381/1961.
• Kasımî, Muhammed Cemâluddin b. Muhammed. Kavâidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadis. thk. Behçet Baytar, M. Reşîd Rızâ. Beyrut: Dârü'n-Nefâis, 1414/1993.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2002.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2. Basım, 1985.
• Muhammed et-Trabzonî, Medenî Mehmed Efendi, Mehmed b. Mahmûd b. Sâlih. el-İthâfâtu’s-seniyye fi’l-ehâdîsi’l-kudsiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 673, 114 yk. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/238261
• Munâvî, Zeynuddîn Muhammed ʿAbdirraûf b. Tâcu’l-ʿÂrifîn el-Haddâdî. et-Tevkîf ʿAlâ Muhimmâti’t-Teʿârîf. Kahire: y.y., 1410/1990.
• Saylan, Şenol. “Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Hayatı ve Eserleri”. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür - A. Cevdet Karaca. 423-438. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Baskı., 2023.
• Şeğğale, Abdulkâdir Abdulhakîm. Muhammed el-Medenî’nin “el-İthâfâtu’s-Seniyye fi’l-Ahâdîsî’l-Kudsiyye” Adlı Eserinin Tahkîkî. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Şemsuddîn el-Kirmânî, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Saʿîd. el-Kevâkibu’d-Derârî fî Şerḥi Sahîhi’l-Buhârî. thk. ʿAlî b. Dahîlullâh b. ʿUceyyân el-ʿAvfî. 25 Cilt. Beyrut: y.y., 2. Basım, ts.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el Farukî el-Hanefi et-Tehânevî, Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed et-. el-Kâşif ʿan Hakâʾiki’s-Sünen. thk. Abdülhamid Hendavî. 13 Cilt. Riyad: Mektebetu Nizâr Mutaafâ el-Bâz, 1. Basım, 1997.
• Tirmizî, Ebû ʿÎsâ Muhammed b. ʿÎsâ et-. es-Sünen. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Yıldırım, Enbiya. “Kudsî Hadisler Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 13/2 (2009), 39-47.
• Yılmaz, Hayati. “Hadis İlminde Kudsî Hadisler ve Bu Konuda Yapılan Çalışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Dergisi 1 (1996), 164-197.
• Yılmaz, Hayati. “Kudsî Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/318-320. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-. el-A‘lâm kamûsu terâcimi li-eşheri’rricâl ve’n-nisâ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.