A Contribution to the Literature of Asma-i Husna: Muhammad al-Trabzonî's treatise el-Maksadü’l-esnâ fî şerh-i esmâi’l-hüsnâ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: Özel Sayı, 133 - 153, 30.11.2024

Osman Demirci

https://doi.org/10.33718/tid.1533431

Öz

Abstract
A literature has emerged throughout history around the subject of the esma-i husna in order to understand the nature of the relationship between Allah and the universe and to know Allah through His names and attributes. If we leave aside the attitudes of Islamic philosophers who do not find it appropriate to attribute names and attributes to Allah due to the fear of falling into imitation, the issue of the esma-i husna will be considered as a ground on which both theologians and the mystics will base the relationship between Allah and the universe, knowledge of Allah and the moral structure of man. The fact that there are many verses and hadiths on this subject in the Quran and the hadiths, which are the fundamental texts of religion, has increased the importance of addressing the subject. Sufis who conceived the universe as the manifestation of divine names, theologians who saw these names and attributes as the sole source of our knowledge about Allah, as well as the esma-i husna, became the subject of art and a literature of esma-i husna emerged in this field. In this study, we will try to examine Mahmud et-Trabzoni’s approach to the subject of esma-i husna, his interpretations, the references he used and finally his contribution to the literature on the subject. First of all, the author, who handled the subject with an alphabetical classification method, was content with only the literal meaning of some names, while he focused on some names in detail, made brief references to theological discussions if any, was content with stating his preferences and almost never entered into theological discussions. The author, who draws attention with the number of names in the list of Asma-i Husna, his choices among different narrations and his use of a classification method that is not very preferred, approaches the subject with more of a hadith scholar's sensitivity and focuses on narrations. In this work of the author, as in his other treatises, the Quran and hadiths, as well as Ali al-Kari and Munawī, are used as the main reference sources.

Anahtar Kelimeler

Kalām, asma-i husna, Muhammad al-Trabzonî, adjective, noun.

Esmâ-i Hüsnâ Literatürüne Bir Katkı: Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin el-Maksadü’l-esnâ fî şerh-i esmâi’l-hüsnâ risalesi

Öz

Öz
Allah-âlem ilişkisinin keyfiyetini anlamak ve Allah’ı isimleri ve sıfatları aracılığıyla tanımak amacıyla esmâ-i hüsnâ konusu etrafında tarihi süreç içerisinde bir literatür vücuda gelmiştir. İslam filozoflarının teşbihe düşme endişesiyle Allah’a isim ve sıfat nispet etmeyi uygun görmeyen tavırları bir yana bırakılırsa esmâ-i hüsnâ meselesi İslam düşünce gelenekleri içerisinde gerek kelâmcılar gerekse mutasavvıflar tarafından Allah-âlem ilişkisini, marifetullahı ve insanın nasıl bir ahlakî yapı üzerinde olması gerektiği konularını temellendirecekleri bir zemin olarak telakki edilecektir. Dinin temel metinleri olan Kur’an ve hadislerde de bu konuya dair birçok ayet ve hadisin bulunması konunun ele alınmasının önemini âdeta bir kat daha arttırmıştır. Kâinatı ilâhî isimlerin tecelligâhı olarak tasavvur eden mutasavvıflar bu isim ve sıfatları Allah hakkındaki bilgimizin yegâne kaynağı gören kelâmcıların yanında esmâ-i hüsnâ aynı zamanda sanatın da konusu haline gelmiş ve bu alanda da bir esmâ-i hüsnâ literatürü oluşmuştur. Biz bu çalışmamızda Mahmud et-Trabzonî’nin esmâ-i hüsnâ konusunu ele alış biçimini, yorumlarını, kullandığı referansları ve nihayetinde konuyla ilgili literatüre yaptığı katkıyı ele almaya çalışacağız. Öncelikle konuyu alfabetik bir tasnif yöntemiyle ele alan müellif, bazı isimler konusunda sadece kelime anlamıyla yetinirken bir kısım isimler üzerinde genişçe durmakta, varsa kelâmî tartışmalara kısaca atıflar yapmakta, tercihlerini belirtmekle yetinmekte kelâmî tartışmalara ise neredeyse hiç girmemektedir. Esmâ-i hüsnâ listesindeki esmanın sayısı, değişik rivayetler arasındaki seçimleri ve çok tercih edilmeyen bir tasnif yöntemini kullanmasıyla dikkat çeken müellif, konuya daha çok bir hadisçi hassasiyetiyle yaklaşmakta, rivayetler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Müellifin bu eserinde diğer risalelerinde olduğu gibi Kur’an ve hadisler başta olmak üzere Ali el-Kārî ve Münâvî temel referans kaynakları olarak kullanılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Esmâ-i hüsnâ, Muhammad el-Trabzonî, sıfat, isim.

Kaynakça

• Kaynakça | References
• Abdülkerim Kuşeyrî. et-Taḥbîr fi’t-teẕkîr. thk. İbrahim Besyunî. Kahire: Dârü’l-Kitap, 1968.
• Algül, Hüseyin. “el-Mevâhibü’l-ledünniyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/421. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aruçi, Muhammed. “Levâmiu’l-Beyyinât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/144-145. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, Hayati. “Esmâ-i Hüsnâ ve Kur'ân’daki Bağlam İlişkisi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi ( 2012;23(3):109-33.
• Bahâüddinzâde Muhyiddin Mehmed. Şerhü’l-esmai’l-hüsnâ. çev. Ali Selâhaddin Yiğitoğlu. haz. Maruf Toprak-Serhat Gültaş vd. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Bardakoğlu, Ali. “Cem‘u’l-cevâmi‘”,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/343-344. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Benli, Ali. “Trabzonî, Mehmed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/304-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Büyük, Enes. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Kur’an İlimleri ve Tefsirle İlgili Eserleri. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür-Ahmet Cevdet Karaca. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023. Çakan, İsmail Lütfi. “Cem‘u’l-cevâmi‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/344-345. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Demirci, Selim. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Hadisle ilgili Eserleri. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür-Ahmet Cevdet Karaca. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Durmuş, Ali. Osmanlı Hanefîlerinin Hanefîliğe Eleştirisi Kadızâdeliler Hareketi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sahâbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/491-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. Erol, İbrahim. “Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Tasavvufla ilgili Eserleri”. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür-Ahmet Cevdet Karaca. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Fahreddin er-Râzî. Levâmiʿu’l-beyyinât şerhü esmaillahi teʻala ves-sıfat. nşr. Tâhâ Abdüraûf Saʻid. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1984.
• Gazzâlî. Maḳṣadü’l-esnâ fî şerḥi (meʿânî) esmâʾillâhi’l-hüsnâ, thk. Fazlı Şimade. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1982.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Mesâbîhu’s-Sünne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/258-260. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Karagöz, İsmail. Ayet ve Hadislerin Işığında Allah’ın İsim ve Sıfatları Esma-i Hüsna. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Kandemir, M. Yaşar. “Muhammed Abdürraûf Münâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/571-573. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Karaağaç, Hilmi. “Tekfir ve Elfâz-ı Küfre Dair İki Risâle”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dinî Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Kılıç, Muharrem. “Turtûşî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/431-432. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Şâmî, Şemseddin” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/330-331. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Muhammed b. İbrahim. Kitabü’t-tevhid fıkhü’l-esmâillahi’l-hüsnâ fî davi’l-Kur’an ve’s-sünneh. (El-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyyetü: El-Kasîm-Berîdetü Dârü Esdai’lmüctemiʻ, 2. Basım. 2012.
• Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî. el-Câmiu’l-aksâ fî esmâillahi’l-hüsnâ. İstanbul: Süleymaniye kütüphanesi, Süleymaniye 1032, 8b-9a.
• Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî. el-Maksadü’l-esnâ fî şerh-i esmâi’l-hüsnâ. İstanbul: Süleymaniye kütüphanesi, Süleymaniye 1032, 1b-8a.
• Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî. Temyîzü’l-fâzıl ʻani’l-mefzûl. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye 1032, 57b-62b.
• Muhyiddin Kâfiyecî. Şerhü’l-esmâi’l-hüsnâ. thk. Ahmed Recep Ebû Sâlim. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1971.
• Özel, Ahmet. “Ali El-Kārî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/404-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Öztürk, Eyüp. “Mehmet Medenî et-Trabzonî ve Tekfirci Söyleme Karşı İtirazları”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dinî Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Öztürk, Mustafa. Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/292-293. Ankara: TDV Yayınları, 2003. Saylan, Şenol. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Hayatı ve Eserleri, Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi). ed. Süleyman Gür-Ahmet Cevdet Karaca. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Suluoğlu. Muhammed Hanefi, “Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin Kelâmla İlgili Eserleri”. Trabzonlu Müellifler ve Eserleri (Osmanlı Dönemi), ed. Süleyman Gür-Ahmet Cevdet Karaca. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Topaloğlu, Bekir. “el-Maksadü’l-Esnâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/451-452. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Topaloğlu, Fatih. “Dursun Feyzi Güven’in (Çalekli Hacı Dursun Efendi) Tevhid ve İşrak Adlı Eseri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dinî Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Uzun, Nihat. Bir XVIII. Yüzyıl Osmanlı Aliminin Kur’ân Anlayışı: Mehmed B. Mahmud Et-Trabzonî (V. 1200/17186) Ve Ed-Dürerrü’s-Semîne İsimli Eseri. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dinî Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.