Hadis Derlemelerinde Tematik Seçim ve Rivayet Sıhhati: İbn Hacer el-Heytemî’nin Erbaʻûne Hadîsen fi’l-ʻAdl İsimli Kırk Hadis Eseri Özelinde

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 281 - 310, 30.06.2025

Mahmut Bingül

https://doi.org/10.33718/tid.1635119

Öz

Bu çalışma, İbn Hacer el-Heytemî’nin Erbaʻûne hadîsen fi’l-ʻadl isimli kırk hadis eserinin değerlendirmesini konu edinmektedir. Eser, adalete yönelik rivayetleri bir araya getirmesi bakımından önemlidir. Sözü edilen türde rivayetleri bir araya getirmekle beraber eseri telif etmekteki amacının, dönemin Osmanlı hükümdarı Kanûnî Sultan Süleyman’a hediye olarak göndermeyi hedeflemesi de ayrıca dikkat çekicidir. Bu sebeple müellifi, eseri yazmaya motive eden sebepleri incelemek gerekmektedir. Bu bağlamda Heytemî’nin, Memlük ve Osmanlı Devletleri arasında cereyan eden yoğun siyasi, askeri ve toplumsal olaylara sahne olan bir dönemde ömrünün bir bölümünü geçirdiğini belirtmek gerekmektedir. Dolayısıyla Heytemî’nin bu eseri, adalet teması içeren hadisleri merkeze alarak, dönemin problemlerine karşı dînî bir çözüm arayışı olarak değerlendirilebilir. Ancak eserin genel olarak erken dönem hadis kaynaklarında geçmeyen rivayetleri barındırması, hadislerin sıhhatini ve rivayet zincirlerini, hadis ilmi kriterlerine göre tetkik edilmesini gerektirmektedir. Çünkü bahsedilen siyasi ve sosyolojik etkenler, müellifi adalet mesajını inşa etmeye yoğunlaştırırken, hadis ilmi kriterlerinin ikinci planda kalmasına neden olduğu söylenilebilir. Eserde kullanılan kaynaklara bakıldığında ise kırk farklı kitaptan yararlanıldığı görülmektedir. Bu durum, kitabın geniş bir literatür üzerinden oluşturulma gayretine işaret etmektedir. Ancak kullanılan kaynakların genel olarak sonraki yüzyıllarda telif edilen eserler olması, metne zenginlik katsa da hadislerin sıhhati bakımından soru işaretleri doğurmaktadır. Bu sebeple ilgili rivayetlerin hadis usûlü çerçevesinde ele alınması önemlidir. Bu çalışmada Heytemî’nin kitabında yer alan rivayetlerin sıhhat durumu, sened tenkidi yöntemi kullanılarak tespit edilmiş olup, özellikle senedlerde yer alan raviler ceh, ta‘dîl eserleri çerçevesinde analiz edilmiştir. Fakat hadislerin sened tenkidi, ayrıntılı olarak çalışmaya alınmamış olup, bunun yerine eser tanıtımı yapıldıktan sonra rivayetler, kaynakları, sıhhati ve müntehâsına göre sayısal bir tablo halinde sunulmuştur. Bunun neticesinde ise nakledilen rivayetlerin arasında sahih nakiller olduğu gibi önemli bir bölümünün zayıf olduğu, hatta bazılarının da mevzû olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla sözü edilen eser, yalnızca ilmî bir kitap olarak değil, aynı zamanda dînî referanslarla dönemin problemlerine çözüm arayan bir metin olarak da görülebilir.

Anahtar Kelimeler

Hadis , İbn Hacer el-Heytemî , Kırk Hadis , Adalet , Değerlendirme

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. Bu çalışma Prof. Dr. Ahmet Yıldırım danışmanlığında 2024 yılında sunduğumuz/tamamladığımız İbn Hacer el-Heytemî (ö. 9741567) ve Hadis İlmindeki Yeri başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

Thematic Selection and Narration Authenticity in Ḥadīt̲h̲ Compilations: In the Specific Case of Ibn Ḥad̲j̲ar al-Haytamī’s Forty Ḥadīt̲h̲ Work Named Arbaʿūna Ḥadīt̲h̲an fī l-ʿadl

Öz

This study is about the evaluation of forty hadith work named Arbaʿūna Ḥadīt̲h̲an fī l-ʿadl, which belongs to Ibn Ḥad̲j̲ar al-Haytamī. Haytamī’s work is important in terms of bringing together narratives about justice. It is also noteworthy that his purpose in writing the work was to bring together the narrations about justice and to send the work as a gift to the Ottoman ruler of the period, Suleiman the Magnificent. For this reason, it is necessary to examine the reasons that motivated the author to write the work. In this context, it should be noted that Haytamī spent part of his life in a period that witnessed intense political, military and social events between the Mamluk and Ottoman States. The narrations in the work that are not found in early sources require the examination of the authenticity and attribution of the ḥadīt̲h̲s with scientific criteria; because it can be said that political and sociological factors caused the author to leave the criteria of ḥadīt̲h̲ in the background and give priority to justice. The work was prepared on the basis of a wide literature using forty different sources; however, the fact that most of the sources are from later centuries raises doubts about the reliability of the ḥadīt̲h̲s. Therefore, it is important to consider the relevant narrations within the framework of the ḥadīt̲h̲ method. In this study, the authenticity of the narrations in Haytamī’s book was determined by using the chain of narration criticism method, and especially the narrators in the chains of narrations were analyzed within the framework of the works of d̲j̲arḥ and ’l-taʿdīl. However, the chain of narration criticism of the ḥadīt̲h̲s was not included in the study in detail, instead, after the introduction of the work, the narrations were presented in a numerical table according to their sources, authenticity and conclusion. In the light of this informations, it has been determined that the narrations in Haytamī’s work are generally weak, some of them are mawḍūʿ, mawḳūf and maḳṭūʿ. Accordingly, the work in question can be seen not only as a scientific book, but also as a text that seeks solutions to the problems of the period with religious references.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīt̲h̲ , Ibn Ḥad̲j̲ar al-Haytamī , Forty Ḥadīt̲h̲ , Justice , Evaluation

Kaynakça

• Abdülmelik b. Hüseyin el-‘Isâmî. Simtu’n-nücûmi’l-‘avâlî fî enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ. nşr. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hindâvî. 2 Cilt. Mektebetü’l-Asriyye, 1420/2000.
• Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh. Erbaʿûne hadîsen. nşr. Bedr b. Abdullah el-Bedr. Riyad: Edvâü’s-Selef, 2. Basım, 1420/2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnaût, Âdil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler (1250 - 1517) 2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 1441/2020.
• Ayderûsî, Abdülkâdir b. Şeyh. en-Nûrü’s-sâfir ʿan ahbâri’l-karni’l-ʿâşir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ 2. nşr. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabu’l-îmân. nşr. Abdulali Abdulhumeyd Hâmid, Muhtâr Ahmed en-Nedvî. 14 Cilt. Hindistan: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. Müsnedü’l-Bezzâr. nşr. Mahfûz er-Rahman Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1430/2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi’u’s-sahîh 2. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâr-u Tavki’n’Necât, 1422/2001.
• Cezzâr, Abdülmuiz Abdülhamîd. İbn Hacer el-Heytemî. Kahire: Cumhûriyyet Mısri’l-Arabiyye, Vizâratü’l-Evkâf, el-Meclisü’l-Aʻlâ li’ş-Şüʼûni’l-İslâmiyye, 1401/1981.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Kitâbü’d-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. nşr. Abdurrahîm Muhammed el-Kaşkarî. 3 Cilt. Medine: Mecelletü’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye, 1404/1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. nşr. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudî Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1412/2000.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdevs. nşr. es-Saʻîd b. Besyûnî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’âs es-Sicistanî. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil Karabelelî. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Fazîletü’l-ʿâdilîn. nşr. Meşhûr Hasan Mahmûd Selmân. Riyad: Daru’l-Vatan, 1418/1997.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Mısır: Dâru’s-Seâde, 1394/1974.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Maʻrifetu’s-sahâbe. nşr. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
• Ebû Yâ’lâ, Ahmed b. Ali. el-Müsned. nşr. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımaşk: Daru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1405/1984.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-ʿİlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. nşr. İrşâdülhak el-Eserî. 2 Cilt. Faysalâbâd: İdâratü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, 2. Basım, 1401/1981.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek alâ’s-Sahîhayn. nşr. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hânsârî, Muhammed Bâkır b. Zeynilâbidîn b. Ca‘fer el-Mûsevî. Ravzâtü’l-cennât fî ahvâli’l-ʿulemâʾ ve’s-sâdât. 8 Cilt. Tahran - Kum: Matbaatu’l-Hayderiyye, 1390/1970.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. nşr. Mustafa Abdulkadir Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. el-Fetâva’l-kübra’l-fıkhiyye. haz. Abdulkâdir b. Ahmed b. Ali el-Fâkihî el-Mekkî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, t.y.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. el-Fethu’l-mübîn fî şerhi’l-Erbaʿîn. nşr. Ahmed Câsim Muhammed vd. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1428/2008.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Erbaʻûne hadîsen fi’l-ʻadl. nşr. Semîr Kettânî. Beyrut: Menşûrâtü’l-Cemel, 1433/2012.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Esne’l-metâlib fî sılati’l-ekârib. nşr. Ekrem b. Muhammed Ziyâde el-Fâlûcî el-Esrî. Amman: Dâru’l-Eseriyye, t.y.
• İbn Abdilber, Ebû Amr Muhammed b. Abdilber. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fazlihî ve mâ yenbağî fî rivâyetihî ve hamlihî. nşr. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudî Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Erbaʿûne hadîsen li-erbaʿîne şeyhan min erbaʿîne beldeten (el-Erbaʿûne’l-büldâniyye). nşr. Mustafa Âşûr. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, 1409/1989.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşk. nşr. Amr b. Gurâme el-Umrevî. 80 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikir, 1416/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʻdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1271/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. nşr. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1410/1989.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. el-ʿUkûbât. nşr. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1996.
• İbn İyâs, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn Muhammed b. Şehâbiddîn Ahmed b. İyâs el-Hanefî. Bedâʾiʿu’z-zühûr fî vekâʾiʿi’d-dühûr. nşr. Muhammed Mustafa. 5 Cilt. Mekke: Mektebetü Dâri’l-Bâz, 1404/1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 1430.
• İbn Zünbül, Ahmed b. Ebi’l-Hasen Alî b. Nûriddîn Ahmed er-Remmâl el-Mahallî eş-Şâfiî. Âhiretü’l-Memâlîk 2. nşr. Abdülmün‘im Âmir. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-ʻÂmme li’l-Kitâb, 2. Basım, 1419/1998.
• İbnü’l-Gazzî, Ebü’l-Meâlî Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahman. Dîvânü’l-İslâm. nşr. Seyyid Kisrevî Hasan. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. nşr. Mahmûd el-Arnaût, Abdülkâdir el-Arnaût. 11 Cilt. Dımaşk - Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Muʿîn ‘alâ tefehhümi’l-Erba’în. nşr. Dağş b. Şebîb el-’Acemî. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 1433/2012.
• İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî, Ebû Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen b. Hibetillâh. Zeylü Târîhi Bağdâd. nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. el-İlmâʿ ilâ maʿrifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâʿ. nşr. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire - Tunus: Dârü’t-Türâs - el-Mektebetü’l-ʻAtîka, 1379/1970.
• Kanarya, Bayram. “‘Kırk Hadis/Erbaûn’ Edebiyatının Rivayetlerdeki Dayanakları ve İbn Asâkir’in el-Erbaûne’l Büldâniyye İsimli Eseri”. Usul İslam Araştırmaları 28/28 (Ekim 2017), 97-122.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdillah el-Kustantinî. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 6 Cilt. Bağdat: Dâru’l-Müsennâ, 1360/1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ - Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Mirdâd, Ebü’l-Hayr Abdullah. el-Muhtasar min Kitabi’n-Neşri’n-nevri ve’z-zeher fî terâcimi efâdile Mekke mine’l-karni’l-‘âşir ilâ karni’r-râbi‘ ‘aşer. nşr. Muhammed Saîd el-‘Âmûdî, Ahmed Ali. Cidde: ‘Âlemü’l-Ma‘rife li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1406/1986.
• Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl. nşr. Âdil b. Muhammed, Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1422/2001.
• Muhammed Abdülhay el-Kettânî. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve muʿcemü’l-meʿâcim ve’l-meşyahât ve’l-müselselât 2. nşr. İhsan Abbas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1402/1982.
• Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî, Ebû Abdillâh. er-Risâletü’l-müstetrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. nşr. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 6. Basım, 1421/2000.
• Muhammed Emîn Muhibbî, Muhammed el-Emîn b. Fazlillâh b. Muhibbillâh el-Muhibbî el-Ulvânî el-Hamevî ed-Dımaşkî. Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’l-hâdî ʿaşer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, t.y.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâci’l-‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. el-Füyûzu’l-ilâhiyye şerhu’l-Elfiyyeti’l-verdiyye. nşr. Abdullah Abdülazîz Emîn. Amman: Dârü’l-Feth, 1436/2015.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil-Arabî, t.y.
• Müttakî el-Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efʿâl 5. nşr. Bekrî Hayyânî, Safvet es-Sekâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1401/1981.
• Necmeddîn el-Gazzî, Ebü’l-Mekârim Necmüddîn Muhammed b. Muhammed el-Âmirî ed-Dımaşkî. el-Kevâkibü’s-sâʾire bi-menâkıbi aʿyâni’l-miʾeti’l-ʿâşire. nşr. Halîl el-Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. nşr. Hasan Abdulmünim Şelebî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’s-suğrâ. nşr. Abdulfettah Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’İslâmî, 2. Basım, 1406/1986.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. nşr. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1404/1983.
• Saîdî, Abdülmüteâl b. Abdilvehhâb b. Ahmed. el-Müceddidûn fi’l-İslâm mine’l-karni’l-evvel ilâ’r-râbiʻ ʻaşera. Kahire: Mektebetü’l-Adâb, 1416/1996.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ ed-Dımaşkî. Muʿcemü’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Serkîs, 1346/1928.
• Seyfî, Ebû Bekir b. Muhammed b. Abdillah Bâ Amr. Cevâhirü’d-dürer fî menâkib İbn Hacer (Eşrefü’l-vesâ’il ile birlikte). nşr. Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Seyfî, Ebû Bekir b. Muhammed b. Abdillah Bâ Amr. Nefâ’isü’d-dürer fi tercemeti şeyhi’l-İslâm İbn Hacer el-Heytemî el-Mekkî eş-Şafiî. nşr. Emced Reşîd. Amman: Dâru’l-Feth, 1437/2016.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Cemʿu’l-cevâmiʿ (el-Câmiʿu’l-kebîr). nşr. Muhtâr İbrahim el-Hâic vd. 25 Cilt. Kahire: el-Ezherü’ş-Şerîf, 2. Basım, 1426/2005.
• Şa‘rânî, Ebü’l-Mevâhib Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî el-Mısrî. et-Tabakâtü’s-suğrâ. nşr. Ahmed Abdürrahim es-Sâyih, Tevfîk Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sikâfeti’d-Dîniyye, 1426/2005.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. el-Bedrü’t-tâliʿ bi-mehâsini men baʿde’l-karni’s-sâbiʿ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.
• Şevkî Dayf. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. 10 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1379/1960.
• Şihâbüddîn el-Hafâcî, Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Reyhânetü’l-elibbâ ve zehretü’l-hayâti’d-dünyâ. nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Beyrut: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, 1386/1967.
• Şillî, Ebû Alevî Cemâlüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ahmed el-Hadramî el-Yemenî el-Mekkî. es-Sene’l-bâhir bi-tekmîli’n-Nûri’s-sâfir ʿan ahbâri’l-karni’l-ʿâşir. nşr. İbrâhîm b. Ahmed el-Mükhafî. Sanʻa: Mektebetü’l-İrşâd, 1425/2004.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-evsat. nşr. Târık b. ʻAvzıllah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, t.y.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-kebîr 2. nşr. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebet-ü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. nşr. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1984.
• Temmâm er-Râzî, Ebü’l-Kâsım Temmâm b. Muhammed b. Abdillâh el-Becelî. el-Fevâʾid. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1412/1991.
• Teymî, Ebü’l-Kâsım Kıvâmü’s-sünne İsmâîl b. Muhammed b. el-Fazl et-Talhî el-İsfahânî. et-Tergîb ve’t-terhîb. nşr. Eymen b. Sâlih b. Şa‘bân. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1414/1993.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. nşr. Beşşâr Avvâd Maʻrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. nşr. Abdulmuʻtî Emîn Kalʻacî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Mekke-i Mükerreme Emirleri 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1434/2013.
• Ünal, İsmail Hakkı. “İslam Kültüründe Kırk Hadis Geleneği ve Şeyh Hâmid-i Veli’nin Hadis-i Erbeîn Şerhi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1 (Haziran 1999), 137-146.
• Voorhoeve, Petrus. Handlist of Arabic Manuscripts in the Library of the University of Leiden and Other Collections in the Netherlands. Lahey, 1980.
• Yiğit, İsmail. Memlûkler: 648-923 / 1250-1517. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1429/2008.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. nşr. Ali Helâlî vd. 40 Cilt. Kuveyt: Müessesetü’l-Kuveyt li’t-Tekaddümi’l-ʻİlmî, 1421/2001.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1382/1963.
• Zeydân, Corcî. Târîhu âdâbi’l-lugati’l-ʿArabiyye. Mısır: Matbaatü’l-Hilâl, 1331/1913.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1423/2002.
• Kur’ân Yolu, 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr