Öz
In national and international manuscript libraries, there are many copies of manuscripts, some of which are not even recorded in bibliographic sources and whose authors has not been identified. There are various studies on the identification of these manuscripts and the problems of attribution. However, errors in bibliographic works used as primary reference sources in these studies or misinterpretation of the texts in these works by researchers are among the important factors affecting the accuracy of the work-author relationship. On the other hand, trying to identify the author without reaching all the copies of the work subject to the research to the extent possible or without examining the information that will reveal the identity of the work and the author in these copies causes some erroneous results to emerge and spread. This study presents a comprehensive research on the discovery of new works and the elucidation of the writing processes through a systematic scanning of bibliographic works and catalogue records, analytically evaluating the historical context, applying intertextual comparison techniques, and examining the works and individuals in the texts. In this article, the information obtained from his works about the life of an unknown author known for his work titled al-İfsâh, which has more than a hundred copies in manuscript libraries in our country and which is mistakenly attributed to ʿAlī Qūshjī in some records, will be presented. Then, the existence of a total of ten works by the aforementioned author will be revealed as a result of the evaluation of the new works belonging to the author, which were identified based on the citation information in the al-Ifṣāḥ, and the list of authored works obtained during the cataloguing process. Among these works, especially the problems related to the belonging of al-Ifṣāḥ and al-Īšāḥ will be discussed and all works will be introduced bibliographically. Although the author's name is unknown, determining the boundaries of the period in which he lived, knowing some of the people he was in contact with while he was alive, and identifying his works and positioning them correctly in the literature will contribute to the construction of the scholarly heritage.
Anahtar Kelimeler
Arabic Language and Rhetoric Unknown Author Ṣāḥib al-Ifṣāḥ Belonging Mu‘rib
Kaynakça
- Ahmed b. Mahmûd b. Abdulğaffâr. Kâfiye Mu’ribi İfsâh Tercümesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Dârulmesnevî Koleksiyonu, 514, 1b-345b.
- Alp, Musa. “Arap Dilinde Telif Edilmiş ‘el-İfsah’ Adlı Eserin Aidiyet Problemi, Kaynakları, İçeriği ve Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2010), 87-110.
- Ammâr Emîn ed-Dedev. “Kütübü i’râbi’l-Fâtiha beyne’t-taklîdi ve’t-tecdîd”. Mecelletü Tibyân li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye 12 (Şubat 2013), 53-174.
- Arslan, Hüseyin. “Şemseddin Niksârî ve Şerhu’l-Îzâh Adlı Eserinin Tahlili”. Osmanlı’da Ulûm-i Arabiyye. 263-293. İstanbul: İSAR, 2022.
- Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1955.
- Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-Arabi. çev. Abdülhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 5. Basım, 1983.
- Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz - İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
- Cunbur, Müjgan. Ali Kuşçu Bibliyografyası. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Genel Müdürlüğü, 1974.
- Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Cürcânî. el-ʿAvâmilü’l-miʾe. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 1430.
- Erdinç, Ziya. “Eserleri Meşhur Meçhûl Bir Âlim: Şemseddîn en-Niksârî’nin Entelektüel Kişiliği”. Rize İlahiyat Dergisi 24 (Ekim 2023), 81-101. https://doi.org/10.32950/rid.1326070
- Gökbulut, Hasan. “Niksârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/122. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
- Habeşî, Abdullah Muhammed el-. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî: Mu’cemun şamilün li-esmai’l-kütübi’l-meşrûha fî’t-türasi’l-İslâmî ve beyani şürûhihâ. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2017.
- Halîl, Yâsir Muhammed el-. “Tahkîku’l-İfsâh fî İ’râbı Sûrati’l-Fâtiha”. Mecelletü Ulûmi’ş-Şer’iyye 11/4 (Temmuz 2018), 1663-2407.
- Hazer, Dursun. “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 274-293.
- Karabulut, Ali Rıza - Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemu târihi’t-turâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem: el-mahtûtât ve’l-matbûât. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, 2001.
- Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ’an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. ed. Rifat Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Muallim. 2 Cilt. İstanbul: Maarif Matbaası, 1360.
- Kütükoğlu, Bekir. “Murad III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/172-176. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Mihalicî, Mustafa b. Mustafa. Şerhu şevâhidi’l-Kâfiye ve’l-Câmî. İstanbul, 1286.
- Ulus, Hasan Fehmi. Şemseddin Niksari ve Şerhu’l-Îzâh’ı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
- Yıldız, Musa. “Ali Kuşçu’nun Risâle fi’l-İsti’âre’si”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3 (1999), 215-234.
- Zeynîzâde, Hüseyin b. Ahmed. el-Fevâidü’ş-şâfiye ’alâ i’rabi’l-Kâfiye. İstanbul: İsmailağa Yayınevi, 2. Basım, 2019.
- el-Evfâ fî şerhi’l-Esmâi’l-Hüsnâ. Katar: el-Mektebetü’l-Amme, Dârü’l-Kütübi’l-Katariyye, 49/2, 323b-329a.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Bursa: Bursa İnebey Kütüphanesi, Orhan Gazi Cami, 5998, 1b-124b.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Ankara: Millî Kütüphâne, Yazmalar, 3942/1, 1b-166a.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4026, 1b-185b.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Konya: Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Akşehir, 453, 1b-139b.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/4, 203b-219a.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4202/4, 26b-37b.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 6042, 1b-17a.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4026, 186b-204a.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., İsmihan Sultan Koleksiyonu, 371, 188b-207b.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/1, 1b-18b.
- el-Îşâh fî hâşiyeti’l-Îzâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Reîsülküttab Mustafa Efendi, 1014, 1b-65b.
- el-Îşâh fî hâşiyeti’l-Îzâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 1185, 1b-104b.
- İstanbul Üniversitesi (İU), Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı. “el-İşah Haşiyetün ale’l-İzah”. Erişim 23 Şubat 2025. https://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=i%C5%9Fah&te=#
- el-Îzâh fî şerh-i dîbâceti’l-İfsâh. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Koleksiyonu, 4421, 1b-91a.
- Kitâbü’l-İncâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar, 4202/4, 26b-37b.
- Muhtasarü’l-Avâmil. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/3, 197b-202b.
Öz
Ulusal ve uluslararası yazma kütüphanelerinde, bir kısmı bibliyografik kaynaklarda dahi kayıt altına alınmamış ve müellifi belirlenememiş birçok yazma eser nüshası bulunmaktadır. Bu eserlerin tespitine ve aidiyet sorunlarına yönelik çeşitli çalışmalar mevcuttur. Ancak, bu çalışmalarda birincil başvuru kaynağı olarak kullanılan bibliyografik eserlerdeki hatalar ya da bu eserlerde yer alan metinlerin araştırmacılar tarafından yanlış yorumlanması, eser-müellif ilişkisinin doğruluğunu etkileyen faktörler arasında yer almaktadır. Öte yandan araştırma konusu eserin imkânlar ölçüsünde tüm nüshalarına ulaşmadan veya bu nüshalarda eserin ve müellifin kimliğini ortaya koyacak bilgileri tetkik etmeden müellif tespit etmeye çalışmak, bir takım hatalı sonuçların ortaya çıkmasına ve yayılmasına sebebiyet vermektedir. Bu çalışma, bibliyografik eserlerin ve katalog kayıtlarının sistematik bir şekilde taranması, tarihsel bağlamın analitik bir yaklaşımla değerlendirilmesi ve metinlerde yer alan eserler ile şahısların detaylı bir şekilde incelenmesi yoluyla, yeni eserlerin ortaya çıkarılması ve telif süreçlerinin aydınlatılmasına yönelik bir araştırma sunmaktadır. Bu makalede ülkemizdeki yazma eser kütüphanelerinde yüzden fazla nüshası bulunan ve bazı kayıtlarda sehven Ali Kuşçu’ya nispet edilen el-İfsâh isimli eseriyle bilinen meçhul bir müellifin hayatı ile ilgili, eserlerinden elde edilen bilgiler sunulacaktır. Ardından el-İfsâh adlı eserde yer alan atıf bilgilerinden hareketle tespit edilen mezkûr müellife ait yeni eserler ile katalog çalışması sırasında elde edilen telif listesinin birlikte değerlendirilmesi sonucunda müellife ait toplam on eserin varlığı ortaya konacaktır. Bu eserler arasında özellikle el-İfsâh ve el-Îşâh’ın aidiyetiyle ilgili problemler ele alınacak ve tüm eserler bibliyografik açıdan tanıtılacaktır. Müellifin ismi meçhul olmakla birlikte, yaşadığı dönemin sınırlarının belirlenmesi, hayatta iken irtibatta olduğu bazı şahısların bilinmesi ve eserlerinin tespit edilip literatürdeki yerlerinin doğru konumlandırılmasıyla ilmî mirasın inşasına katkı sunulması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler
Arap Dili ve Belagatı Meçhul Müellif Sâhibü’l-İfsâh Aidiyet Mu‘rib
Etik Beyan
Bu makale, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde devam eden ''Sultan III. Murad Döneminde (982-1003/1574-1595) Yaşamış Meçhul Bir Âlimin el-İfsâh fî İ‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili” başlıklı doktora tezinden faydalanılarak hazırlanmıştır.
Kaynakça
- Ahmed b. Mahmûd b. Abdulğaffâr. Kâfiye Mu’ribi İfsâh Tercümesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Dârulmesnevî Koleksiyonu, 514, 1b-345b.
- Alp, Musa. “Arap Dilinde Telif Edilmiş ‘el-İfsah’ Adlı Eserin Aidiyet Problemi, Kaynakları, İçeriği ve Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2010), 87-110.
- Ammâr Emîn ed-Dedev. “Kütübü i’râbi’l-Fâtiha beyne’t-taklîdi ve’t-tecdîd”. Mecelletü Tibyân li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye 12 (Şubat 2013), 53-174.
- Arslan, Hüseyin. “Şemseddin Niksârî ve Şerhu’l-Îzâh Adlı Eserinin Tahlili”. Osmanlı’da Ulûm-i Arabiyye. 263-293. İstanbul: İSAR, 2022.
- Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1955.
- Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-Arabi. çev. Abdülhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 5. Basım, 1983.
- Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz - İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
- Cunbur, Müjgan. Ali Kuşçu Bibliyografyası. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Genel Müdürlüğü, 1974.
- Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Cürcânî. el-ʿAvâmilü’l-miʾe. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 1430.
- Erdinç, Ziya. “Eserleri Meşhur Meçhûl Bir Âlim: Şemseddîn en-Niksârî’nin Entelektüel Kişiliği”. Rize İlahiyat Dergisi 24 (Ekim 2023), 81-101. https://doi.org/10.32950/rid.1326070
- Gökbulut, Hasan. “Niksârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/122. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
- Habeşî, Abdullah Muhammed el-. Câmiu’ş-şurûh ve’l-havâşî: Mu’cemun şamilün li-esmai’l-kütübi’l-meşrûha fî’t-türasi’l-İslâmî ve beyani şürûhihâ. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2017.
- Halîl, Yâsir Muhammed el-. “Tahkîku’l-İfsâh fî İ’râbı Sûrati’l-Fâtiha”. Mecelletü Ulûmi’ş-Şer’iyye 11/4 (Temmuz 2018), 1663-2407.
- Hazer, Dursun. “Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2002), 274-293.
- Karabulut, Ali Rıza - Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemu târihi’t-turâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-âlem: el-mahtûtât ve’l-matbûât. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, 2001.
- Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ’an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. ed. Rifat Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Muallim. 2 Cilt. İstanbul: Maarif Matbaası, 1360.
- Kütükoğlu, Bekir. “Murad III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/172-176. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Mihalicî, Mustafa b. Mustafa. Şerhu şevâhidi’l-Kâfiye ve’l-Câmî. İstanbul, 1286.
- Ulus, Hasan Fehmi. Şemseddin Niksari ve Şerhu’l-Îzâh’ı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
- Yıldız, Musa. “Ali Kuşçu’nun Risâle fi’l-İsti’âre’si”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3 (1999), 215-234.
- Zeynîzâde, Hüseyin b. Ahmed. el-Fevâidü’ş-şâfiye ’alâ i’rabi’l-Kâfiye. İstanbul: İsmailağa Yayınevi, 2. Basım, 2019.
- el-Evfâ fî şerhi’l-Esmâi’l-Hüsnâ. Katar: el-Mektebetü’l-Amme, Dârü’l-Kütübi’l-Katariyye, 49/2, 323b-329a.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Bursa: Bursa İnebey Kütüphanesi, Orhan Gazi Cami, 5998, 1b-124b.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Ankara: Millî Kütüphâne, Yazmalar, 3942/1, 1b-166a.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4026, 1b-185b.
- el-İfsâh fî i‘râbi Sûreti’l-Fâtiha ve Kitâbi’l-Kâfiye. Konya: Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Akşehir, 453, 1b-139b.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/4, 203b-219a.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4202/4, 26b-37b.
- el-İncâh mu’ribu Muhtasari’l-Avâmil. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 6042, 1b-17a.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 4026, 186b-204a.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., İsmihan Sultan Koleksiyonu, 371, 188b-207b.
- el-İnkâh fî şerhi dîbâceti’l-İfsâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/1, 1b-18b.
- el-Îşâh fî hâşiyeti’l-Îzâh. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Reîsülküttab Mustafa Efendi, 1014, 1b-65b.
- el-Îşâh fî hâşiyeti’l-Îzâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, 1185, 1b-104b.
- İstanbul Üniversitesi (İU), Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı. “el-İşah Haşiyetün ale’l-İzah”. Erişim 23 Şubat 2025. https://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=i%C5%9Fah&te=#
- el-Îzâh fî şerh-i dîbâceti’l-İfsâh. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Koleksiyonu, 4421, 1b-91a.
- Kitâbü’l-İncâh. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Arapça Yazmalar, 4202/4, 26b-37b.
- Muhtasarü’l-Avâmil. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Servili, 297/3, 197b-202b.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili ve Belagatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 27 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 18 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 1 |
