Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi'nin "Katı Yorum" İçtihadı ve Anayasaya Uygun Yorum

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 8, 143 - 176, 07.03.2022

Eda Yıldız

Öz

Yasa metinlerinin kamu makamlarınca yorumlanış biçimi, temel hak ve hürriyetlerin kullanımına önemli etkiler yapmaktadır. Hakların normatif ve içtihadî içeriğinin yasaların yorumunda dikkate alınmasının, bireyler bakımından hayatı kolaylaştırması muhtemeldir. Zira hayatın dinamizmi karşısında bireylerin ve onlar çevresinde gelişen hayat olaylarının normlarla karşılaşma biçimi değişkenlik göstermektedir. Söz konusu değişkenlik karşısında yasa metinlerinin anlaşılma biçimlerinin değişip değişmeyeceği, davalara bakan yargıçların tutumuna göre belirlenmektedir. Bu tutumun oluşmasında yargıçların yasaya ve onun yorumuna yaklaşım tarzı önem arz etmektedir. Söz konusu insan hakları hükümlerine uygunluk olduğunda yasa metninin anlamının bireylerin subjektif durumları gözetilerek belirlenmesi anlamına da gelebilecek Anayasa’ya uygun yorum, hukuk uygulamacılarının önemli bir kesimi tarafından yadırganmaktadır. Bu çalışmada, genel anlamda Anayasa’ya uygun yorumun anlamı ve yorum teorileri arasındaki konumu incelenecek, Anayasa Mahkemesi’nin Türk hukuk düzenine içtihadıyla getirdiği insan haklarına uygun yorum modeli ve bu çerçevede ortaya koyduğu katı yorum konsepti mercek altına alınacaktır. Bireysel başvuru yolunun ikincilliği kuralı ve Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararlarının bağlayıcılığıyla ilgili tartışmalar gözetildiğinde Anayasa Mahkemesi’nin çabasının sonuç verir nitelikte olup olmadığı soruları cevaplanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anayasaya Uygun Yorum, Katı Yorum, Metinsel Yorum, Hermenötik, Hakkın Özü

Teşekkür

Bu çalışmayı yayınlanmadan önce okuyup değerli görüşlerini paylaşan kıymetli meslektaşım Arş. Gör. Atıl Buğra KARADAŞ'a teşekkürlerimi sunarım.

“Strict Interpretation” in Desicions of the Constitutional Court of Turkey and the Constitutionally Conforming Interpretation

Öz

The way of the interpretation of legal provisions by official powers highly affects the use of rights. Taking into account the normative and jurisdictional meanings of rights while interpreting provisions have an important role in making life easier. Since it’s changeable that people and facts of life encounter norms within the dynamism of everyday life. Under the circumstances of this changeability, if the meaning of the provisions change or not is determined according to the approaches of the judges of the cases. The sight of them for the concepts of law and interpretation are extremely important in the construction of
their approaches. Numerous law practicers find the interpretation which conforms with the constitution that may mean the meaning of provisions is determined according to the subjective situation of people when it is conformity to human rights norms odd. In this study, the meaning of interpretation which conforms with the constitution in general and its position among the other theories of interpretation will be examined and the interpretation that conforms with the human rights which the Constitutional Court of the Republic of Türkiye implements in its decisions and in this context, its concept of strict interpretation will be handled. In the light of the secondary of individual application to the Constitutional Court of the Republic of Türkiye and the discussion of the bindingness of violation of rights, the answer of the question of the effort of the Constitutional Court of the Republic of Türkiye could be fruitful or not will be seeking.

Anahtar Kelimeler

Constitutionally Conforming Interpretation, Strict Interpretation, Textual Interpretation, Hermeneutics, Essence of Rights

Kaynakça

• Anayurt, Ö. (2021), Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), Ankara: Seçkin Yayınları.
• Arıkan, E. (2019), Sert Pozitivizm, İstanbul: Onikilevha Yayınları.
• Austin, J. (1875), Lectures on Jurisprudence, New York: Henry Halt and Company.
• Castañeda Hernández, M. (2018), El Principio Pro Persona ante la Ponderación de Derechos, Ciudad de México: CNDH México.
• Cevizci, A. (1999), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Dinç, U. (2014), Semantik Doğal Hukuk ve Hukuki Yorum: Michael S. Moore' un Kuramı, İstanbul: Legal Yayınevi.
• Enríquez Soto, P.A. (2015), La Interpretación Conforme y su Impacto en los Jueces Mexicanos, Cuestiones Constitucionales, 32, 111-139.
• Eren, A. (2018) Anayasa Hukuku Ders Notları (Genel Esaslar-Türk Anayasa Hukuku), İstanbul: Onikilevha Yayınları.
• Fernandez Cruz, J.A. (2016), La Interpretación Conforme con la Constitución: una Aproximación Conceptual, Revista Ius et Praxis, 2, 153-188.
• Gözler, K. (2020), Anayasa Hukukunun Genel Teorisi (Cilt I), Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Göztepe, E. (2016), Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı, Anayasa Yargısı Dergisi, 33, 93-118.
• Göztepe, E. (2021), Bireysel Başvuru Kararlarının İcrası: Anayasa Mahkemesi’nin Doğrudan ve Dolaylı Çağrı Kararları Üzerine Bir İnceleme, Anayasa Yargısı Dergisi, 38(1), 43-83.
• Güriz, A. (2020), Hukuk Felsefesi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Hart, H.L.A. (1998), El Concepto del Derecho (Çev. Genaro R. Carrió), Buenos Aires:Apeledo-Perrot.
• Işıktaç, Y. (2019), Hukuk Felsefesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Kaboğlu, İ.Ö. (2019), Anayasa Hukuku Dersleri, İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Kahraman, M., Şahin, M. (2019), Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararlarının Yerine Getirilmesi, Anayasa Yargısı Dergisi, 36(2), s.37-61.
• Kelsen, H. (2014), “Yorum Teorisi Üzerine” (Çev.: Melike Belkıs Aydın ve Ertuğrul Uzun), Hukuk Kuramı, 1(5), s.45-51.
• Kelsen, H. (2016), Saf Hukuk Kuramı: Hukuk Kuramının Sorunlarına Giriş (Çev.: Ertuğrul Uzun), İstanbul: Nora Kitap.
• Metin, S. (2004), Yeniden Doğal Hukuk Modellemesi: John Finnis, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 62(1-2), s.165-207.
• Oder, B.E. (2010). Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, İstanbul: Beta Yayınevi.
• Öktem, N. (1977), Hukuksal Pozitivizm Akımı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 43(1-4), s. 271-299.
• Öktem, N., Türkbağ, A.U. (2009), Felsefe, Sosyoloji, Hukuk ve Devlet, İstanbul: Der Yayınları.
• Özbudun, E. (2019), Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları.
• Salihpaşaoğlu, Y. (2019), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Aile Hayatına Yüklediği Anlamın Toplumsal Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi, II. Uluslararası Kadın ve Hukuk Sempozyumu, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 797-799.
• Topakkaya, A. (2007), Felsefî Hermeneutik, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 4, s.75-92.
• Topakkaya, A. (2019), Hukuk Hermeneutiği, Ankara: Adalet Yayınevi.
• Türkbağ, A.U. (2011), Hart-Dworkin Tartışmasının Ana Hatları, Anayasa Yargısı Dergisi, 28, s.71-82.
• Wacks, R. (2017), Hukuk Kuramını Anlamak (Çev. Fatma Ünver, Serdar Ünver), Ankara: Astana Yayınevi.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne Ek 15 Numaralı Protokol, 3 Ekim 2021 tarihinde İstanbul Bilgi Üniversitesi: https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/tr/content/65-avrupa-insan-haklar-sozlesmesine-ek-15-numaral-protokol/ sitesinden alındı.
• Hylton v. United States Kararı, 3 U.S. 171 (1796), 6 Ekim 2021 tarihinde Amerikan Yüksek Mahkemesi: https://supreme.justia.com/cases/federal/us/3/171/ sitesinden alındı.
• Meksika Federal Anayasası (1917), 6 Ekim 2021 tarihinde Constitute Project: https://www.constituteproject.org/constitution/Mexico_2015.pdf?lang=en sitesinden alındı.
• Eşim/Türkiye, B.No:59601/09, K.T.:17/09/2013.
• Fellner ve diğerleri/Türkiye, B. No: 13312/08, K.T: 10/10/2017.
• Běleš ve diğerleri/Çek Cumhuriyeti, B.No: 47273/99, K.T:12/2/2003.
• Yaşar Çoban Başvurusu, B.No:2014/6673, K.T: 25/7/2017.
• Hamza Küçük Başvurusu, B. No: 2013/7400, K.T.: 5/11/2015.
• Haluk Pek Başvurusu, B. No: 2013/9094, K.T: 4/2/2016.
• Sezai Balta Başvurusu, B. No: 2013/8834, K.T.: 4/2/2016.
• İsmail Halaç Başvurusu, B. No: 2015/1714, K.T: 15/11/2018.
• Erdal Oğuz Başvurusu, B.No: 2018/10567, K.T: 12/1/2021.
• Hüseyin Fatih Tamer Başvurusu, B.No: 2018/31316, K.T: 20/10/2020.
• Mehmet Zahit Şahin Başvurusu, B. No: 2013/4708, K.T: 20/4/2016.
• ANO İnşaat ve Ticaret Ltd. Şti. B.No: 2014/2267, K.T: 21/12/2017.
• Ayşe Zıraman ve Cennet Yeşilyurt Başvurusu, B. No: 2012/403, K.T: 26/3/2013.
• Ferat Yüksel Başvurusu, B.No: 2014/13828, K.T: 12/09/2018.
• Aliye Yeşil Başvurusu, B.No: 2018/19159, K.T: 16/06/2021.
• Bayram Gök Başvurusu, B.No: 2012/946, K.T.26/03/2013.
• Çiğdem Özmen Arslan ve diğerleri Başvurusu, B.No: 2019/23558, K.T:31/12/2020.
• Erol Cumbul ve Ünal Cumbul Başvurusu, B.No: 2018/19078, K.T.: 13/04/2021.
• Ahmet Yıldırım Başvurusu, B.No: 2014/18135, K.T: 20/9/2017.
• Levent Tütüncü Başvurusu, B.No: 2015/3690, K.T.: 18/07/2018.
• Billur Solagay Başvurusu, B.No.:2018/3709, K.T.:11/02/2021.
• İlknur Yüksel Başvurusu, B.No: 2014/7738 K.T.: 13/07/2016.
• Türkan Bal Başvurusu, B. No: 2013/6932, K.T: 6/1/2015.
• Anayasa Mahkemesi, E.1990/36, K.1991/9, K.T. 09.04.1991.
• Anayasa Mahkemesi, E.1984/8, K.1984/10 T.20.09.1984.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2016/144, K. 2020/75, K.T: 10/12/2020.
• Yargıtay 15. H.D., K.T: 4/3/2019 E.2018/1494, K.2019/932.