Toplumsal Cinsiyet Açısından Ortopedik Engelli Kadınlara Yönelik Ayrımcılığın İncelenmesi: Zonguldak İli Örneği

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 9, 117 - 156, 23.08.2022

Gürcan Bal

Öz

Engellilik, tarihsel süreç içerisinde her dönemde üzerine araştırmalar yapılan bir alan olarak karşımıza çıkmıştır. Özellikle engelli bireylerin yaşamış oldukları problemleri konu edinen araştırmaların sayısı oldukça fazladır. Engelli bireyler dışında toplumsal yaşamdan soyutlanan ve ayrımcılığa maruz kalan bir başka grup ise kadınlardır. Engelli bireyler gibi kadınlar da ayrımcılık nedeniyle toplumsal yaşamdan uzaklaşmışlardır. Konuyla ilgili literatür incelemesinde çoğunlukla bu iki grubun yalnız birinin maruz kaldığı ayrımcılığı konu edinen araştırmaların sayısının fazla olduğu görülmektedir. Ancak hem kadın hem de engelli bireyler, tek bir ayrımcılık yerine çok yönlü ayrımcılığa maruz kalmaktadır. Bu sebeple engelli kadınların maruz kaldıkları ayrımcılıkları kuramsal bir çerçeveyle inceleyerek engelli kadın ayrımcılığına sosyolojik bir bakış açısı getirmek, yapılan araştırmanın temel amacıdır. Nitel araştırma yöntemi kullanılarak hazırlanan çalışmanın diğer bir amacı ise ortopedik engelli kadınların toplumsal cinsiyetten kaynaklı yaşadıkları ayrımcılıkların ortaya çıkarılmasıdır. Araştırmada engelli nüfüsun fazla olduğu bir nüfus üzerinde çalışmak hedeflendiğinden, Türkiye’de engelli nüfusunun en fazla olduğu 21. il durumundaki Zonguldak ili, araştırmanın çalışma evreni olarak belirlenmiştir. Örneklemin ulaşılması zor bir grup olması nedeniyle amaca yönelik örnekleme yöntemi kullanılarak seçilen 15 ortopedik engelli kadın araştırmaya katılmıştır. Araştırmada yarı-yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış ve verilerin analizinde betimsel analiz tekniğinden yararlanılmıştır. Veriler; engelli kadınların birey, sosyal yaşama katılma, mesleki, ev kadınlığı, annelik, eş olma ve akrabalık rolü ile şiddete maruz kalma durumları başlıkları altında yorumlanmıştır. Çalışmada engelli kadınların günlük ihtiyaçlarının karşılanmasında sorunlar yaşadığı, eğitim hayatında aileleri ve yakın çevrelerinden engellemelerle karşılaştıkları saptanmıştır. Çalışma yaşamında işverenler başta olmak üzere aileleri ve yakın çevreleri tarafından engelli olmaları nedeniyle sorunlarla karşılaşan engelli kadınların evlilik kararı alma noktasında ise iyi bir eş ve anne olamayacaklarının düşünülmesi nedeniyle evlenmelerine ve çocuk sahibi olmalarına karşı çıkıldığı belirlenmiştir. Son olarak katılımcıların ev işlerinin yerine getirilmesinde eşlerinden destek alamadıkları, bu işleri engelleri nedeniyle yapamadıkları durumlarda eşleri ile şiddete ve boşanmaya varan sorunlar yaşadıkları ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Engellilik, Engelli Kadın, Toplumsal Cinsiyet, Ayrımcılık, Sosyal Dışlanma

Analysis of Discrimination for Orthopedic Disabled Women in terms of Gender: Example of Zonguldak Province

Öz

Disability has emerged as an area that has been researched in every period in the historical process. The number of studies dealing with the problems experienced by people with disabilities is quite high. Apart from disabled individuals, another group that is isolated from social life and exposed to discrimination is women. Like disabled individuals, women have also distanced themselves from social life due to discrimination. In the literature review on the subject, it is seen that the number of studies dealing with the discrimination that only one of these two groups is exposed to is high. However, both women and persons with disabilities are ex- posed to multiple discrimination, rather than a single discrimination. For this reason, the main purpose of the research is to bring a sociological perspective to the discrimination of women with disabilities by examining the discrimination that women with disabilities face with a theoretical framework. Another purpose of the study, which was prepared using the qualitative research method, is to reveal the discrimination that orthopedically disabled women experience due to gender. Since it was aimed to work on a population with a large number of disabled people in the research, Zonguldak province, which is the 21st province with the highest number of disabled population in Turkey, was determined as the study universe of the research. Since the sample is a difficult group to reach, 15 orthopedically disabled women selected using the purposeful sampling method participated in the study. A semi-structured interview form was used in the research and descriptive analysis technique was used in the analysis of the data. Data; Women with disabilities have been interpreted under the headings of being exposed to violence as individuals, participation in social life, professions, housewives, motherhood, being a spouse and kinship role. In the study, it was determined that disabled women have problems in meeting their daily needs, and they face obstacles from their families and close circles in their education life. It has been determined that disabled women, who are faced with problems due to their disability in working life, especially by their employers, their families and close circles, are opposed to getting married and having children because they think that they cannot be good wives and mothers at the point of marriage decision. Finally, it was revealed that the participants could not get support from their spouses in the fulfillment of housework, and when they could not do these tasks due to their disabilities, they experienced problems with their spouses, up to violence and divorce.

Anahtar Kelimeler

Disability, Disabled Women, Gender, Discrimination, Social Exclusion.

Kaynakça

• Akdağ, A.Ş., Aksaç, G.T., Şimşekcan, N. T. ve Kara, Ö. (2016). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Engelli Kadın El Kitabı. Ankara: Engelli Kadın Derneği.
• Altuntaş, N. ve Doğanay, G. (2016). Trabzon’da Engelli Kadın Profili. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (12), 315-340.
• Aral, N., Gürsoy, F. ve Bütün, A. A. (2005). Engelli Kadına Yönelik Fiziksel İstismar. Engelli Kadınların Sorunları ve Çözümleri Sempozyumu Kitabı içinde (30-35). İstanbul: Grafik Matbaacılık.
• Arıkan, Ç. (2001). Türkiye’de Görme Özürlü Kadınlar: Sorunlar, Beklentiler, Çözüm Önerileri. Ankara: Körler Federasyonu Yayını, No:3.
• Aslan, M. ve Şeker, S. (2002). Engellilere Yönelik Toplumsal Algı ve Dışlanmışlık (Siirt İli Örneği). Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu 3. Bildiriler Kitabı içinde (449-463). İstanbul: Petrol-İş Yayını.
• Aykara, A. (2010). Kaynaştırma Eğitimi Sürecindeki Bedensel Engelli Öğrencilerin Sosyal Uyumlarını Etkileyen Etmenler ve Okul Sosyal Hizmeti (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Başgöl, Ş. ve Oskay, Ü. (2015). Fiziksel Engelliliğin Gebelik ve Annelik Üzerine Etkisi. Florence Nightingale Dergisi, 23 (1), 88-95.
• Baykoç, N. D., Bayhan, P. ve Artan, İ. (2001). Engelli Çocuğu Olan Ailelerin Yaşam Döngüsü İçinde Karşılaştıkları Sorunların İncelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 12 (2), 29-41.
• Buz, S. ve Karabulut, A. (2015). Ortopedik Engelli Kadınlar: Toplumsal Cinsiyet Çerçevesinde Bir Çalışma. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (4), 25-45.
• Burcu, E. (2015). Engellilik Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Burcu, E., Kamanlıoğlu, M. ve Şahin, B. (2008). Özürlü Bireylerin Eş Seçiminde Yaşadıkları Sorunların Cinsiyete Göre Karşılaştırılması. Woman 2000, 7 (1), 3-30.
• Çakır, H. (2021). Çalışma Yaşamında Engelli Kadınların İstihdam Süreçleri: Yozgat İli Örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 111-126.
• Çiçek, E. ve Öncel, S. (2018). Engelli Kadına Yönelik Şiddetin Diğer Boyutu: Cinsel Şiddet. Uluslararası Hakemli Kadın Hastalıkları ve Anne Çocuk Sağlığı Dergisi. 13 (2), 126-146.
• Danış, M. Z. (2006). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Çocuklarının Geleceğe İlişkin Düşünceleri ve Umutsuzluk Düzeyleri. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 17 (2), 91-108.
• Demir, A. ve Yeşiltuna, D. (2017). Aile İktidar İlişkisi Bağlamında Engelli Kadın Olmak. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10 (54), 534-544.
• Duman, N. A. ve Doğanay, G. (2017). Toplumsal Dışlanma Pratikleri Üzerinden Trabzon’da Engelli Kadınlar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20 (2),1-48.
• Dünya Sağlık Örgütü (2011). Dünya Engellilik Raporu Yönetici Özeti. www.aile.gov.tr Erişim Tarihi: 12.10.2018.
• Ecevit, Y. (2003). Toplumsal Cinsiyetle Yoksulluk İlişkisi Nasıl Kurulabilir? Bu İlişki Nasıl Çatışabilir?. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25 (4), 83-88.
• Engelli Kadın Derneği (2013). Türkiye'de Engelli Kadınlara Yönelik Şiddet Raporu 2013-2014. www.engellikadin.org.tr, Erişim Tarihi: 10/05/2021.
• Erenel, A.Ş. ve Aksoy, M.U. (2018). İncinebilir Bir Grup; Engelli Kadınlar ve Cinsellik. Türkiye Klinikleri Dergisi, 4 (1), 27-31.
• Ersöz, A.G. (1999). Cinsiyet Rollerine İlişkin Beklenti, Tutum, Davranışlar ve Eşler Arası Sorumluluk Paylaşımı (Kamuda Çalışan Yönetici Kadınlar Örneği). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erten, Ş. ve Aktel, M. (2017). Engellilik Kültürü: Engellilik Modelleri Çerçevesinde Bir Değerlendirme. Ergun, C. ve Öğrekçi, S. (Ed.). Sosyal Bilimlerde Kültür Tartışmaları içinde (79-96). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Güdücü, B. (2018). Biyolojik Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet. Şenol, D. ve Kaya, H. E.(Ed.). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi içinde (14-34). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Işıkhan, V. (2005). Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Psiko-Sosyal ve Sosyo-Ekonomik Sorunları. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 16 (2), 35-52.
• Kamanlıoğlu, M. (2007). Özürlü Öğrencilerin Öğretmen ve Arkadaş İlişkileri ve Yaşadıkları Bazı Sorunları (Yayımlanmamış Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kapan, B.K. ve Boyacıoğlu, N.E. (2019). Engelli Gebelerin Karşılaştıkları Zorluklar Ve Ebelik Yaklaşımı. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 64-71.
• Karabulut, A. (2017). Ataerkil İdeolojinin Toplumsal Cinsiyet Çerçevesinde Ortopedik Engelli Kadın ve Erkeklerin Deneyimlerine Yansımaları (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karadağ, Z. (2018). Kırsal Alanda Yaşayan Engelli Kadınların Toplumsal Hayata Katılımında Toplumsal Cinsiyete Bağlı Etkiler – Muş İli Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Karataş, K. (2002). Özürlülere Yönelik Ayrımcılık ve Ayrımcılıkla Savaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2 (1), 1-10.
• Karataş, K. ve Çifci, E.G. (2010). Türkiye’de Engelli Kadın Olmak: Deneyimler ve Çözüm Önerileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (13), 147-153.
• Karataş, K. ve Duyan, G.Ç. (2005). İnsan Hakları Açısından Engelli Kadınlar ve Sorunları. Engelli Kadınların Sorunları ve Çözümleri Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (56-62). İstanbul: Grafik Matbaacılık.
• Kuzgun, İ.K. (2008). Türkiye’ye Ücret Karşılığı Özürlü Kadın İşgücü İstihdamının Belirleyici Değişkenleri. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 19 (2), 57-66.
• Kümbetoğlu, B. (2000). Toplumsal Cinsiyet ve Antropoloji: Folklor ve Edebiyat. Sosyal Antropoloji Dergisi, 22 (6), 239-254.
• Okanlı, A. Ekinci, M., Gözüağca, D. ve Sezgin, S. (2004). Zihinsel Engelli Annelerin Yaşadıkları Psikososyal Sorunlar. İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-8.
• Okur, F. ve Erdugan, F.E. (2010). Sosyal Haklar ve Özürlüler: Özürlülük Modelleri Bağlamında Tarihsel Bir Değerlendirme. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu II Bildiriler Kitabı içinde (245-263). İstanbul: Petrol – İş Yayını.
• Orhan, S. ve Özkan, E. (2020). Engelli Kadın Olmak. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (1), 1-19.
• Özateş, Ö. S. (2007). Sosyal Hizmet Bakış Açısıyla Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığı Nedeniyle Temel Eğitimden Kopan Kız Çocukları Sorunu. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 18 (2), 77-87.
• Özdemir, D.K. (2010). Ortopedik Engelli Kadınların Sorun ve Beklentileri: Tuzla İlçesi Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özgökçeler, S. ve Alper, Y. (2010). Özürlüler Kanununun Sosyal Model Açısından Değerlendirilmesi. İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1,28-42.
• Şahan, E. C. (2018). Çalışma Hayatına Katılımda Engellilerin Yaşadıkları Sorunlar: Tekirdağ Süleymanpaşa Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekirdağ.
• Toker, İ. (2013). Toplumsal Cinsiyet ve Din. N. Akyüz ve İ. Çapçıoğlu (Ed.). Din Sosyolojisi El Kitabı içinde (607-623). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. www.mevzuat.gov.tr Erişim Tarihi: 23/04/2021.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. www.tbmm.org.tr/ Erişim Tarihi:11/04/2021.
• Türkiye Özürlüler Araştırması. (2002). Özürlüler İdaresi Başkanlığı – TÜBİTAK – Devlet İstatistik Enstitüsü.