NEZARETHANELERİN AVRUPA İŞKENCEYİ ÖNLEME KOMİTESİ STANDARTLARI BAĞLAMINDA TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU TARAFINDAN İZLENMESİ VE RAPORLANMASI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 10, 197 - 251, 28.02.2023

Ertuğrul Yazar

https://doi.org/10.59162/tihek.1219006

Öz

İşkenceye Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu uyarınca Türkiye’nin “Ulusal Önleme Mekanizması” görevini ifa eden Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, kişilerin özgürlüğünden yoksun bırakıldığı ya da koruma altına alındığı yerlere düzenli aralıklarla ziyaretler düzenlemektedir. Bu yerlerden biri olan nezarethanelere Kurum, 2022 yılı Ağustos ayı sonu itibariyle toplam 22 farklı ilde izleme ziyareti düzenlemiştir. Ziyaretler neticesinde edinilen tespit, gözlem ve şikâyetler ulusal ve uluslararası normlar bağlamında değerlendirilerek rapora bağlanmış ve büyük bir şeffaflıkla kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu raporlarda, muhatap kurumlara yönelik insan hakları ve kötü muamele ihlallerini “önleyici” mahiyette tavsiyeler verilmiştir.
Tavsiyelerin olgunlaşmasında, aynı zamanda İnsan Hakları Eylem Planı’nda “yol gösterici belge” olarak kayda geçen Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi standartlarının dikkate alındığı görülmektedir. Bu standartlar, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, insan onuruna saygı duyulması ile işkence ve kötü muamelenin önlenmesine yönelik olup demokratik toplumlar için büyük bir önemi haizdir. Dolayısıyla Ulusal Önleme Mekanizması olarak Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun çalışmaları, hem Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi standartlarının ülke sathında yerleşmesi ve yaygınlaştırılmasını kolaylaştırmakta hem de tüm kurumlar için bir “iyi niyet beyanı” olarak değerlendirilebilecek İnsan Hakları Eylem Planı’nın hayata geçmesine katkı sunmaktadır. Bu bakış açısıyla söz konusu çalışmada, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi standartlarının önemi ve nezarethaneler özelinde bu standartların neler olduğu aktarılacak, akabinde Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun nezarethane ziyaretleri, nezarethane ziyaret raporları ve bu raporlarda yer alan tavsiyeler detaylı bir biçimde ele alınarak analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, İşkence ve Kötü Muamele Yasağı, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi Standartları, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, Ulusal Önleme Mekanizması, İnsan Hakları Eylem Planı, Nezarethane, Human Rights, Prohibition of Torture and Ill-Treatment, Standards of the European Committee for the Prevention of Torture, Human Rights and Equality Institution of Türkiye, National Preventive Mechanism, Human Rights Action Plan, Police Custody Centres

Monitoring and Reporting of Police Custody Centres by the Human Rights and Equality Institution of Turkey in the Context of the Standards of the European Committee for the Prevention of Torture

Öz

The Human Rights and Equality Institution of Türkiye, which acts as the National Preventive Mechanism of Türkiye, in accordance with the Optional Protocol to the Convention against Torture and the Turkish Human Rights and Equality Institution Law, undertakes regular visits to places where those deprived of their liberty or those under protection are held. As of the end of August 2022, the Institution conducted monitoring visits to the police custody centres, which is one of these places, in a total of 22 different provinces. The findings, observations and complaints obtained as a result of the visits were evaluated in the context of national and international norms, reported and shared with the public with great transparency. In these reports, “preventive” recommendations are given to the addressee institutions for the violations of human rights and ill-treatment.
It is seen that the standards of the European Committee for the Prevention of Torture, also recorded as a “guiding document” in the Human Rights Action Plan, were taken into account in the maturation of the recommendations. These standards are of great importance for the protection and promotion of human rights, respect for human dignity and the prevention of torture and ill-treatment. Therefore, the work of the Human Rights and Equality Institution of Türkiye as the National Preventive Mechanism both facilitates the establishment and dissemination of the European Committee for the Prevention of Torture standards throughout the country and contributes to the realization of the Human Rights Action Plan, considered as a “goodwill statement” for all institutions. From this point of view, in this study, the importance of the standards of the European Committee for the Prevention of Torture, what these standards are for police custody centres, the police custody centres visits of Human Rights and Equality Institution of Türkiye, the police custody centres visit reports and the recommendations in these reports will be discussed in detail.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Prohibition of Torture and Ill-Treatment, Standards of the European Committee for the Prevention of Torture, Human Rights and Equality Institution of Türkiye, National Preventive Mechanism, Human Rights Action Plan, Police Custody Centres

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı. (2005). Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği.
• Adalet Bakanlığı. (2021). İnsan Hakları Eylem Planı ve Uygulama Takvimi: Özgür Birey, Güçlü Toplum; Daha Demokratik Bir Türkiye. Ankara: Adalet Bakanlığı.
• AİHM. (1978). İrlanda v. Birleşik Krallık Kararı. Başvuru No: 5310/71, K.T. 18.01.1978.
• AİHM. (2002). Kalashnikov v. Rusya Kararı. Başvuru No: 47095/99, Karar Tarihi: 15 Temmuz 2002.
• AİHM. (2016). 2016 Yıllık Raporu.
• AİHM. (2021). 2021 Yıllık Raporu.
• Amerikan Yüksek Mahkemesi. (1966). Miranda v. Arizona Kararı.
• APT Global Forum on the OPCAT Preventing Torture. (2012). Upholding Dignity: From Pledges to Actions Outcome Report. Cenevre: APT.
• APT, “OPCAT: The Torture Prevention Treaty”, t.y.
• APT. (2006). Establishment and Designation of National Preventive Mechanism. Cenevre: APT.
• APT. (2013). Monitoring Police Custody: A Practical Guide. Cenevre: APT. Avrupa Birliği Başkanlığı. (2021). AB’ye Katılım için Ulusal Eylem Planı (2021-2023). Ankara: Avrupa Birliği Başkanlığı.
• Avrupa Konseyi İnsan Hakları Genel Müdürlüğü. (2002). İşkencenin Yasaklanması: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. Maddesi’nin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz. Ankara: Avrupa Konseyi İnsan Hakları Genel Müdürlüğü.
• Avrupa Konseyi, “Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi Standartları”, t.y.
• Avrupa Konseyi, “CPT hakkında kısa bilgiler”, t.y.
• Avrupa Konseyi, “HUDOC”, t.y.
• Avrupa Konseyi, “The CPT in brief”, t.y.
• Avrupa Konseyi. (1950). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. Roma, 4 Kasım 1950.
• Avrupa Konseyi. (1987). İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Avrupa Sözleşmesi, 27 Mart 1987 tarih ve 133 sayılı karar.
• AYM. (2014). Işıl Yaykır Kararı. Başvuru No: 2013/2284, K.T. 15.04.2014.
• BM Genel Kurulu. (1948). İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi. Paris, 10 Aralık 1948.
• BM Genel Kurulu. (1966). Medeni ve Siyasal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme. San Francisco, 16 Aralık 1966 tarih ve 2200A (XXI) sayılı karar.
• BM Genel Kurulu. (1993). 20/12/1993 tarih ve 48/134 sayılı İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması İçin Ulusal Kurumlar Konulu Kararı.
• BM Genel Kurulu. (2002). İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsanî veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’ne Ek İhtiyari Protokol. 18 Aralık 2002 tarih ve A/RES/57/199 sayılı karar.
• CPT. (1992). 2. Genel Rapor’dan alıntı: Nezarethane.
• CPT. (2002). 12. Genel Rapor’dan alıntı: Nezarethanelerde CPT Standartlarının Uygulanmasına İlişkin Gelişmeler.
• CPT. (2015). 24. Genel Rapor’dan alıntı: Ceza Mevzuatı Uyarınca Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Çocuklar (18 Yaşından Küçük Gençler).
• CPT. (2019). Preventing Police Torture and Other Forms of Ill-Treatment – Reflections on Good Practices and Emerging Approaches.
• Doğru, O., Nalbant, A. (2012). İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi, Açıklama ve Önemli Kararlar 1. Cilt, Ankara: Yargıtay Başkanlığı.
• Ergün, G. O. (2022). Ceza İnfaz Kurumlarında İnsan Hakları Standartlarının Sağlanması Bağlamında Ceza İnfaz Kurumlarının İzlenmesi ve AİHM İçtihadı, TİHEK İnsan Hakları ve Ceza Adalet Sistemi Açısından Ceza İnfaz Kurumlarının İzlenmesi Sempozyumu Tebliğ Kitabı, Ankara: TİHEK Yayını.
• Inter-American Institute for Human Rights and Association for the Prevention of Torture. (2005). Optional Protocol to the United Nations Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment: A Manual for Prevention.
• Malcolm D. E., Claudine, H.D. (2004). Preventing Torture-The Development of the Optional Protocol to the UN Convention against Torture. Human Rights Law Review, 4(1), 19-55.
• Murray R., Steinerte, E., Evans, M., Wolf, A. H. D. (2011). Protocol to the UN Convention Against Torture, Oxford: Oxford Yayınları.
• OHCHR. (2001). Training Manual on Human Rights Monitoring. New York: OHCHR.
• OHCHR. (2018). Preventing Torture: The Role of National Preventive Mechanisms: A Practical Guide Professional Training Series No. 21. Cenevre: OHCHR.
• TBMM. (1982). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, (1982, 9 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 2709).
• TBMM. (2004). Ceza Muhakemesi Kanunu, (2004, 4 Aralık), Resmî Gazete (Sayı: 5271).
• TBMM. (2016). Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, (2016, 6 Nisan), Resmî Gazete (Sayı: 6701).
• TİHEK, “Görev Alanlarımız: Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik”, t.y.
• TİHEK, “Görev Alanlarımız: İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi”, t.y.
• TİHEK, “Görev Alanlarımız: Ulusal Önleme Mekanizması”, t.y.
• TİHEK, “Mevzuat: 2023 Yılı İdari Para Cezaları”, t.y.
• TİHEK. (2017). Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik.
• TİHEK. (2018). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Erzurum İl Emniyet Müdürlüğü ve Erzurum Adliyesi Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2018/19).
• TİHEK. (2018). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Konya İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2018/10).
• TİHEK. (2018). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Samsun Emniyet Müdürlüğü ve Jandarma Komutanlığı Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2018/15).
• TİHEK. (2019). İşkence ve Kötü Muameleye Karşı Ulusal Önleme Mekanizması 2019 Yılı Raporu. Ankara: TİHEK Yayını.
• TİHEK. (2019). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Bolu İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2019/08).
• TİHEK. (2020). İşkence ve Kötü Muameleye Karşı Ulusal Önleme Mekanizması 2020 Raporu. Ankara: TİHEK Yayını.
• TİHEK. (2020). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Bursa İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyaret Raporu (Rapor No: 2020/04).
• TİHEK. (2020). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Şanlıurfa İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2020/12).
• TİHEK. (2021). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Ankara Gölbaşı İlçe Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2021/11).
• TİHEK. (2021). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Ankara İl Emniyet Müdürlüğü Terörle Mücadele Şube Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyaret Raporu (Rapor No: 2021/09).
• TİHEK. (2021). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Antalya İl Emniyet Müdürlüğü Terörle Mücadele Şube Müdürlüğü Nezarethanesi Ziyaret Raporu (Rapor No: 2021/13).
• TİHEK. (2021). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Eskişehir İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2021/02).
• TİHEK. (2022). 20 Soruda Ulusal Önleme Mekanizması Rehberi. Ankara: TİHEK Yayını.
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Adıyaman İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/64).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Ağrı İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/13)
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Ankara Adliyesi Mahpus Bekleme Alanı (Nezarethaneleri) Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/48).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Ankara Batı Adliyesi Mahpus Bekleme Alanı (Nezarethaneleri) Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/26).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Artvin İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/31).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Bolu İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Takip Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/43).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Burdur İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/50).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Çorum İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/67).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Diyarbakır İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/08).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Edirne İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/29).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Gümüşhane İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/44).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: İstanbul Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/59).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Kars İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/06).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Mardin İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/20).
• TİHEK. (2022). Ulusal Önleme Mekanizması Raporları: Muş İl Emniyet Müdürlüğü Nezarethaneleri Ziyareti Raporu (Rapor No: 2022/49).
• Yazar, E. (2021). İnsan Hakları Bağlamında Avrupa’da Yabancı Terörist Savaşçılar, Ankara: Adalet Yayınevi.
• Yazar, E. (2021). Polisin Zor ve Silah Kullanma Yetkisinde Eğitimin Rolü: İnsan Hakları Hukuku Açısından Bir Değerlendirme, Suç ve Ceza Dergisi, 2(1), 291-336.
• Yıldız, A. (2019). Kötü Muamele İddialarının Etkili Soruşturulması Yükümlülüğüne İlişkin Türk Mahkeme Kararları Kaynakçası, Ankara: Avrupa Konseyi ve Adalet Bakanlığı.