Quaternary Stratigraphy, Gastropoda Fauna, Palaeoclimate and Palaeoecology of the sediments around Beyşehir Lake Basin

Yıl 2025, , 107 - 128, 31.01.2025

Ahmet Demir , Sevinç Kapan

https://doi.org/10.25288/tjb.1570701

Öz

In this study, the aim was to reveal the palaeoecological and palaeoclimatic characteristics of the sediments around the Beysehir Lake basin, along with the gastropod fauna. As a result of the examination of samples taken from sediments from the Ancient Beyşehir Lake, 13 genera and 15 species belonging to the Gastropoda class of the Mollusk branch were identified. When the fauna was evaluated in terms of numerical abundance, the typical dominant species were Valvata pulchella living in rivers and Bithynia leachii living in shallow freshwater. It is thought that the lake was a freshwater environment fed by rivers during the time period when levels where Bithynia leachii and Valvata pulchella species were deposited together. In the time interval when Valvata pulchella and Bithynia leachii species decreased and species living in marsh and stagnant water environments such as Planorbis planorbis, Anisus vortex, and Gyraulus parvus increased numerically, the environmental conditions indicate temperate, very shallow, closed lake conditions. Valvata beysehirensis, which is an endemic species in the Ancient Beysehir Lake indicating a freshwater environment fed by rivers, was observed at many levels of the basin. The presence of V. beysehirensis species, which was dated to the late Pleistocene in the literature, during the Pleistocene was revealed in this study. When the ESR dating results, ages determined by other researchers and palaeoecological characteristics of the identified fauna are evaluated together, 7 arid and 6 wet climatic periods were effective in the study area during the Pleistocene. The climatic conditions in the study area are compatible with the palaeoclimatic changes between MIS 16-MIS 2 phases, which show global sea level changes in the last 659 thousand years.

Anahtar Kelimeler

Beyşehir Lake, Gastropoda, Quaternary, Palaeoecology, Palaeoclimate

Proje Numarası

FDK-2020-3340

Beyşehir Göl Havzası Çevresindeki Çökellerin Kuvaterner Stratigrafisi, Gastropoda Faunası ile Paleoiklimi ve Paleoekolojisi / Quaternary Stratigraphy, Gastropoda Fauna, Palaeoclimate and Palaeoecology of the sediments around Beyşehir Lake Basin

Öz

Bu çalışmada, Beyşehir Göl havzası çevresindeki çökellerin gastropoda faunası ile, paleoekolojik ve paleoiklim özelliklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Eski Beyşehir Gölü’nün tortullarından alınan örneklerin incelenmesi sonucunda Mollusk dalının Gastropoda sınıfına ait; 13 cins, 15 tür tanımlanmıştır. Fauna sayısal bolluk açısından değerlendirildiğinde tipik hakim türlerin akarsularda yaşayan Valvata pulchella ve sığ tatlı sularda yaşayan Bithynia leachii olduğu tespit edilmiştir. Bithynia leachii ve Valvata pulchella türünün birlikte bulunduğu seviyelerin çökeldiği zaman aralığında gölün akarsularla beslenen bir tatlı su ortamını yansıttığı düşünülmektedir. Valvata pulchella ve Bithynia leachii türlerinin azaldığı, Planorbis planorbis, Anisus vortex, Gyraulus parvus gibi bataklık ve durgun su ortamlarında yaşayan türlerin sayısal olarak arttığı seviyelerin çökeldiği zaman aralığında ise ortam koşulları ılıman, çok sığ, kapalı göl şartlarını işaret etmektedir. Eski Beyşehir gölünün endemik türü olan, akarsularla beslenen tatlı su ortamını yansıtan Valvata beysehirensis havzanın bir çok seviyesinde gözlenmiştir. Literatürde geç Pleyistosen yaşı verilen V. beysehirensis türünün Pleyistosen süresince varlığı bu çalışma ile ortaya çıkarılmıştır. ESR tarihlendirme sonuçları, diğer araştırmacıların belirlediği yaşlar ve tanımlanan faunanın paleoekolojik özellikleri birlikte değerlendirildiğinde, Pleyistosen boyunca inceleme alanında 7 kurak ve 6 yağışlı iklimsel dönemin etkili olduğu anlaşılmıştır. İnceleme alanındaki iklimsel şartların son 659 bin yıllık dönemde, küresel deniz seviyesi değişimlerini ifade eden MIS 16 -MIS 2 evreleri arasındaki paleoiklimsel değişimlerle uyumlu olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Beyşehir Gölü, Gastropoda, Kuvaterner, Paleoekoloji, Paleoiklim

Destekleyen Kurum

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi (BAP) FDK-2020-3340 nolu doktora tez projesi

Proje Numarası

FDK-2020-3340

Teşekkür

Beyşehir örneklerinin ESR tarihlendirme analizlerini yapan Gamze Ekici (KTO Karatay Üniversitesi, Optisyenlik Bölümü) ve Recep Bıyık’a (İTÜ Enerji Enstitüsü Nükleer Araştırmalar) teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akramowski, N. N. (1976). Fauna Armyanskoy SSR, Mollyuski (Mollusca). Akademiya Nauk Armyanskoy SSR, Institut Zoologii, Yerevan.
• Aksu, H. H. (2011). Eğirdir ve Beyşehir gölü havzası tektoniğinin jeofizik çalışmalarla yorumlanması [Yayımlanmamış Doktora tezi]. Fen Bilimleri Enstitüsü. Süleyman Demirel Üniveristesi, Isparta.
• Anderson, R. (2016). Planorbis planorbis Linnaeus 1758. In MolluscIreland. http://www.habitas.org.uk/molluscireland/species.asp?ID=144.
• Bottema, S. & Woldring, H. (1984). Late Quaternary vegetation and climate of southwestern Turkey. Part II. Palaeohistoria, 123-149.
• Cohen, A. S. (2003). Paleolimnology. The history and evolution of lake systems. Oxford University Press, New York.
• Cohen, K. M. & Gibbard, P. L. (2019). Global chronostratigraphical correlation table for the last 2.7 million years, version 2019 QI-500. Quaternary International, 500, 20-31.
• Coşkuner, B. & Eren, Y. (2021). Beyşehir (Konya) Çevresindeki Paleozoyik-Mesozoyik Yaşlı Otokton Kayaçların Yapısal Özellikleri. Parlak, O., Sayıt, K., Mesxi, B. L., Akıllı, H ve Akyıldız M. (Ed.ler) 73. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, (s. 160-161). Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/02d915fa0bf0f11_ek.pdf
• de Oliveira, S. M. B., Saia, S. E. M. G., Pessenda, L. C. R., Favora, D. I. T. (2009). Lacustrine sediments provide geochemical evidence of environmental change during the last millennium in southeastern Brazil. Chemie Der Erde – Geochemistry, 69(4), 395–405. https://doi.org/10.1016/j.chemer.2009.03.002
• Eastwood, W. J., Leng, M. J., Roberts, N. & Davis, B. (2007). Holocene climate change in the eastern Mediterranean region: a comparison of stable isotope and pollen data from Lake Gölhisar, southwest Turkey. Journal of Quaternary Science, 22(4), 327-341. https://doi.org/10.1002/jqs.1062
• Girod, A. (2013). Recent and Ancient Death-assemblages of Molluscs in Lakes Eğirdir and Beyşehir (SW Anatolia, Turkey). Natural History Sciences, 154(1), 41-56. https://doi.org/10.4081/nhs.2013.41
• Glöer, P. (1992). Süsswassermollusken, Ein bestimmungsschlüssel für die Muscheln im Süsswasser der Bundesrepublik Deutschland. Deutschen jugendbund für Naturbeobachtung.
• Glöer, P. & Girod, A. (2013). A new Pleistocene Valvata species from Lake Beyşehir and two new Gyraulus species from Lake Eğirdir (Molluca: Gastropoda: Valvatidae, Planorbidae) in Turkey. Folia Malacologia, 21(1), 25-3. https://doi.org/10.12657/folmal.021.004
• Göçmez, G. (1997). Kavakköy (Seydişehir) çevresindeki traverten konileri ve sıcak mineralli suların kimyasal özellikleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 389-428.
• Guimaraes, J. T. F., Sahoo, P. K., Souza-Filho, W. M., Maurity, C. W., Junior, R. O. S., Costa, F. R. & Dall’agnol, R. (2016). Late Quaternary environmental and climate changes registered in lacustrine sediments of the Serra Sul de Carajas, south-east Amazonia. Journal of Quaternary Sciences, 31(2), 61–74. https://doi.org/10.1002/jqs.2839
• Gürbüz, A., Kazancı, N., Hakyemez, H. Y., Leroy, S. A., Roberts, N., Saraç, G., Ergun Z., Boyraz-Arslan S., Gürbüz E., Koç K, Yedek Ö. & Yücel, T. O. (2021). Geological evolution of a tectonic and climatic transition zone: the Beyşehir-Suğla basin, lake district of Turkey. International Journal of Earth Sciences, 110, 1077-1107. https://doi.org/10.1007/s00531-021-02007-x
• Janus H. (1965). The young specialist looks at land and freshwater molluscs. Burke, London.
• Jokinen E. (1992). The Freshwater Snails (Mollusca: Gastropoda) of New York State. The University of the State of New York, The State Education Department, The New York State Museum, Albany, New York 12230. 112 pp.
• Kapan S., Delikan A., Sayın Ü., Gürsoy B., Demir A., Bakkal G., Orhan H., Engin B. ve Özmen A., (2016). Gastropoda-Bivalvia Faunası ile Eski Konya Gölü’nün Geç Kuvaterner’deki Paleoiklim ve Paleoortam Özellikleri. Sayıt, K. (Ed.), 69. Türkiye Jeoloji Kurultayı (s.64-65). Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/3980e1081491639_ek.pdf
• Kapan S., Delikan A., Sayın Ü., Gürsoy B., Demir A., Bakkal G., Orhan H., Engin B., Özmen A. (2018). Geç Pleyistosen Molluskları Ile Eski Konya Gölünün Paleoekolojisi ve Oksijen-Karbon İzotopları ile Paleoiklimsel Yorumu. Avcıoğlu, M., Kurttaş, M., Toksoy Köksal, F., Eyüboğlu, Y., Baba, A. veYiğitbaş, E. (Ed.ler), 71. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı, (s. 803-806). Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/9ee599173fc3528_ek.pdf
• Karaisaoğlu, S. (2013). Kavakköy (Seydişehir-Konya) civarındaki travertenlerin sedimantolojisi ve jeokimyası [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Keller, J., Jung, D., Burgath, K., Wolf, F. (1977). Geologie und petrologie des Neogenen kalkalkali-vulkanismus von Konya (Erenler Dağ-Alaca Dağ-Massiv ZentralAnatolian). Geologische Jahrbuch, B25, 37–117.
• Koçyiğit, A. (1984). Güneybatı Türkiye ve yakın dolayında levha içi yeni tektonik gelişim. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 27(1), 1-15. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/84b98aac2dddf59_ek.pdf
• Kuroda, R. & Abe, M. (2020). The pond snail Lymnaea stagnalis. EvoDevo, 11(1), Article 24. https://doi.org/10.1186/s13227-020-00169-4
• Lahn, E. (1946). Konya, Burdur Bölgesindeki Pliyosen ve Dördüncü Zaman Tabakaları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, 2, 85-106.
• Lei, C., Hongyuan, S., Yulian, J., Jinglu W., Xusheng, L., Ling, W. & Pengling W., (2008). Environmental change inferred from Rb and Sr of lacustrine sediments in Huangqihai Lake, Inner Mongolia. Journal of Geographical Sciences, 18, 373-384. https://doi.org/10.1007/s11442-008-0373-1
• Martín-Puertas, C., Valero-Garcés, B. L., Mata, M. P., Moreno, A., Giralt, S., Martinez-Ruiz, F., Jiménez-Espejo F. (2011). Geochemical processes in a Mediterranean Lake: a high-resolution study of the last 4,000 years in Zoñar Lake, southern Spain. Journal of Paleolimnology, 46, 405–421.
• Murphy, A. E., Sageman, B. B., Hollander, D. J., Lyons, T. L. & Brett, C. E., (2000). Black shale deposition and faunal overturn in the Devonian Appalachian Basin: clastic starvation, seasonal water-column mixing, and efficient biolimiting nutrient recycling. Paleoceanography, 15, 280–291.
• Orhan, H., Delikan, A., Demir, A., Kapan, S., Olgun, K., Özmen, A., Sayın Ü., Ekici G., Aydın H., Engin B. & Tapramaz, R. (2021). Late Quaternary paleoclimatic and paleoenvironmental changes in the Konya Closed Basin (Konya, Turkey) recorded by geochemical proxies from lacustrine sediments. Arabian Journal of Geosciences, 14, 1-14.
• Özdemir N. & Özdemir Y. (1989). Konya-Beyşehir-İsaköy Kömür Sahası Jeoloji (Rapor no. 8614). MTA
• Özgül, N. (1971). Orta Toroslar'ın kuzey kesiminin yapısal gelişiminde blok hareketlerinin önemi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 14(1), 85-101. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/52859ebee04dd1e_ek.pdf
• Özgül, N. (1976). Torosların temel jeolojik özellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19(1), 65-78. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/e4b4ed9f5a0b921_ek.pdf
• Roberts, N. (1991). Late Quaternary geomorphological change and the origins of agriculture in south central Turkey. Geoarchaeology, 6, 1–26. https://doi.org/10.1002/gea.3340060101.
• Saraç, G. (2003). Türkiye Omurgalı Fosil Yatakları (Rapor no. 10609) MTA.
• Tribovillard, N., Algeo, T.J., Lyons, T., & Riboulleau, A., (2006). Trace metals as paleoredox and paleoproductivity proxies: an update. Chemical Geology, 232(1-2), 12–32. https://doi.org/10.1016/j.chemgeo.2006.02.012
• Tudryn, A., Tucholka, P., Özgûr, N., Gibert, E., Elitok, O., Kamaci, Z., Massault M., Poisson A. & Platevoet, B. (2013). A 2300-year record of environmental change from SW Anatolia, Lake Burdur, Turkey. Journal of Paleolimnology, 49, 647-662.
• Welter Schulte F. (2009). Species summary for Radix balthica. Available at: http://www.animalbase.uni-goettingen.de/zooweb/servlet/AnimalBase/home/species?id=1882
• Wenz, V. (1960). Gastropoda, Teil 2 Euthyneura fortgesetzt von Adolf Zilch. Naturmuseum und Forschungsinstitut Senckenberg, Frankfurt am Main.
• Yıldız, H. F. (2016). Burdur Gölü Kuvaterner tortullarının paleontolojisi ve gastropoda-bivalvia faunası ile paleoekolojik özellikleri (Burdur Güneybatı Türkiye) [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Çanakkale.
• Zhao, J., Jin, Z., Jin, Z., Geng, Y., Wen, X. & Yan, C. (2016). Applying sedimentary geochemical proxies for paleoenvironment interpretation of organic-rich shale deposition in the Sichuan Basin, China. International Journal of Coal Geology 163, 52–71.
• URL-1: http://cografyaharita.com/haritalarim/2gturkiye-jeoloji-haritasi.png
• URL-2: http://yerbilimleri.mta.gov.tr