Tekirova (Antalya) Ofiyolit Napı Kayaçlarının Alterasyon Mineralojisi ve Jeokimyası

Yıl 2015, Cilt: 58 Sayı: 1, 63 - 89, 01.01.2015

Hüseyin Yalçın , Ömer Bozkaya Canan Yılmaz

Öz

Güneybatı Anadolu’da Antalya Birliğinin bir parçası olan
Tekirova Ofiyolit Napı; değişik boyutta tektonik dilimler halinde okyanusal
kabuk bileşenlerini içermektedir. Ofiyolitik kayaçlarda okyanusal kabuk
oluşumu, yerleşmesi ve sonrasında birbirini izleyen üç süreç bulunmaktadır. İlk
aşama olan pirometamorfizma (pirometasomatizma), skapolit, diyopsit, granat,
epidot ve tremolit gibi metamorfik minerallerin oluşumuna neden olmuştur.
İkinci aşama hidrotermal metamorfizma (alterasyon), ultramafik kayaçların
serpantinleşmesi ile temsil edilmektedir. Üçüncü aşama listvenit oluşumu olup,
neoformasyon ve/veya alterasyon ürünleri karbonat (kalsit, dolomit, aragonit,
manyezit, hidromanyezit, hidrotalsit), oksit ve hidroksitler (brusit, götit,
hematit), fillosilikatlar (smektit, illit, klorit, talk, C-V, C-S, I-S) ve
kuvars minerallerini içermektedir. Serpantin minerallerinden antigorit
şeritimsi, lizardit levhamsı ve krizotil lifsi morfolojileri ile birbirlerinden
ayırt edilebilmektedir. Serpantinler, A- (klinokrizotil-2M₁), C-
(lizardit-1T) ve D- (lizardit-2H Fe-lizardit, Fe-tremolit ve Cahidromanyezit minerallerinin
kondrite normalize iz ve nadir toprak element dağılımları; benzer yönelimleri ve
ofiyolitik köken kayacı işaret etmekte ve birbirinden farklılaşmaktadır. Serpantinlerin
δ grupları içerisinde yer alan üç farklı politipi ile temsil edilmektedir. 1T
ve 2H₁ O ve δD değerleri; yaklaşık 200 °C and 100 °C sıcaklıklarda
hipojen okyanusal (lizardit-1T) ve süperjen Alpin tipi (klinokrizotil2M₁
ve lizardit-2H) koşullar altında iki farklı serpantinleşme evresi
geçirdiklerini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ana-iz elementler, duraylı izotoplar, fillosilikat, petrografi

Kaynakça

• Abu-Jaber, N.S., Kimberley, M.M., 1992. Origin of ultramafichosted vein magnesite deposits. Ore Geology Review,
• Akao, M., Marumo, H., Iwai, S., 1974. The crystal structure of hydromagnesite. Acta Crystallography, B30, 2670-2673.
• Aumento, F., Loubat, H., 1971. The Mid-Atlantic Ridge near 45◦N: serpentinized ultramafic intrusions. Canadian Journal of Earth Sciences, 8, 631–663.
• Bağcı, U., Parlak, O., 2009. Petrology of the Tekirova (Antalya) ophiolite (Southern Turkey): evidence for diverse magma generations and their tectonic implications during Neotethyan-subduction. International Journal of Earth
• Bağcı, U., Parlak, O., Höck, V., 2006. Geochemical character and tectonic environment of ultramafic to mafic cumulate rocks from the Tekirova (Antalya) ophiolite (southern Turkey). Geological Journal, 41, 193-219.
• Bailey, S.W., 1988. X-ray diffraction identification of the polytypes of mica, serpentine, and chlorite. Clays and Clay Minerals, 36, 193-213.
• Başıbüyük, Z., Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2009. Sivas bölgesi ofiyolitleri ile ilişkili asbest yataklarının mineralojisi. 14.
• Ulusal Kil Sempozyumu, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 1-3 Ekim, Bildiriler Kitabı, s. 11-26.
• Bideau, D., Hébert, R., Hékinian, R., Cannat, M., 1991. Metamorphism of deep seated rocks from the Garrett ultrafast transform (East Pacific Rise near 13 25 S). Journal of Geophysical Research, 96, 10079–10099.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 1996. Diyajenez-metamorfizma geçişinin belirlenmesinde kullanılan yöntemler. Jeoloji
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2009. Antalya Birliği-Alakırçayır Napı Triyas yaşlı volkanik kayaçlarının alterasyon mineralojisi. C.Ü. Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri A-Yerbilimleri, 26, 23-42.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2010. Geochemistry of mixed-layer illitesmectites from an extensional basin, Antalya Unit,
• Clayton, R.N., Mayeda, T.K., 1963. The use of brominepentafluoride in the extraction of oxygen from oxides and silicates for isotopic analysis. Geochimica et Cosmochimica Acta, 27, 43-52.
• Coleman, R.G.,1977. Ophiolites: Ancient Oceanic Lithosphere. Springer-Verlag, Berlin, 229 p.
• Flower, M.F.J., Dilek, Y., 2003. Arc-trench rollback and forearc accretion: 1. A collision-induced mantle flow model
• Göncüoglu, M.C., Dirik, K., Kozlu, H., 1997. General Characteristics of pre-Alpine and Alpine Terranes in Turkey: Explanatory notes to the terrane map of Turkey: Annales Geologique de Pays Hellenique.Geological Society of Greece, 37, 515-536.
• Gromet, L.P., Dymek, R.F., Haskin, L.A., Korotev, R.L.,1984. The “North American shale composite”: Its compilation,
• Haskin, L.A., Haskin, M.A., Frey, F.A., Wildeman, T.R., 1968. Relative and absolute terrestrial abundances of the rare
• Honnorez, J., Kirst, P., 1975. Petrology of rodingites from the equatorial Mid-Atlantic fracture zones and their
• Juteau, T., 1975. Les ophiolites des nappes d’Antalya (Taurides occidentales, Turquie). These, Sc., Nancy, Mem., n.32, 692 p.
• Leake, B.E., 1978. Nomenclature of amphiboles. Mineralogical Magazine, 42, 533-563.
• Lefevre, R., 1967. Un nouvel element de la geologie du Taurides Lycien, les nappes d’Antalya (Turquie), C.R.A.S. Paris, 263, 1365-1368.
• McLennan, S.M., 1989. Rare earth elements in sedimentary rocks: Influence of provenance and sedimentary processes. In: Geochemistry and Mineralogy of Rare Earth Elements, B.R.Lipin and G.A.McKay (eds.), Mineralogical Society of America, Washington, Reviews in Mineralgy, p. 169-200.
• Mével, C., Stamoudi, C., 1996. Hydrothermal alteration of the upper mantle section at Hess Deep. C. Mével, K.Gillis,
• J.Allan(eds.), Proceedings of the ODP, Sci. Res., College Station, TX, 147, 293–309.
• Mittwede, S.K., 1996. Serpentinite-related mineralization. In: Serpentinites: Records of Tectonic and Petrological
• Pearce, J.A., Harris, B.W., Tindle, A.G., 1984. Trace element discrimination diagrams for the tectonicinterpretation of
• Reuber, I., 1982. Generations successiues de filons grenus dans le complexe ophioliteque d’Antalya (Turquie) origine, evolution et mecanismes d’injection des liquides. These U.E.R. des Sci. De la vie et de la terre Lab. Min. Et Petr., Strasbourg, 245 p.
• Robertson, A.H.F., Woodcock, N.H., 1980. Strike-slip related sedimantation in the Antalya Complex, SW Turkey. Earth and Planetary Science Letters, 54, 323-345.
• Robertson, A.H.F., Woodcock, N.H., 1981. Alakırçay Group, Antalya Complex, SW Turkey: A deformed Mesozoic carbonat margin. Sedimentary Geology, 30, 95-131.
• Schandl, E.S., Wicks, F.J., 1993. Carbonates and associated alteration of ultramafic and rhyolitic rocks at the Hemingwat property, Kidd Creek volcanic complex, Timmins, Ontario. Economic Geology, 88, 1615-1635.
• Sheppard, S.M.F., 1986. Characterization and isotopic variations in natural waters. Mineralogical Society of America,
• Washington,Reviews in Mineralogy, 16, 165-183.
• Sheppard, S.M.F., Gilg, H.A., 1996. Stable isotope geochemistry of clay minerals. Clay Minerals, 31, 1-24.
• Sheppard, S.M.F., Nielsen, R.L., Taylor, H.P. Jr., 1969. Oxygen and hydrogen isotope ratios of clay minerals from porphyry copper deposits. Economic Geology, 64, 755-777.
• Sun, S.S., McDonough, W.E., 1989. Chemical and isotopic systematics of ocean basalts: Implications for mantle
• composition and processes. In: Magmatism in Ocean Basalts, A.D.Saunders and M.J. Norry (eds.), Geological
• Wicks, F.J., Plant, A.G., 1979. Electron-microprobe and X-ray microbeam studies of serpantine textures. Canadian
• Şenel, M., 1997. 1:100 000 ölçekli Türkiye jeoloji Haritaları, Antalya-L10, L11, L12 M10, M11 paftaları. MTA, Ankara.
• Wicks, F.J., Whittaker, E.J.W., 1977. Serpentine textures and serpentinization. Canadian Mineralogist, 15, 459-488.
• Woodcock, N.H., Robertson, A.H.F., 1977. Imbricate thrust belt tectonics and sedimentation as a quide to emplacement of part the Antalya Complex, SW Turkey. Int. Sixth Coll. on the Geology of the Aegean Region, E.İzdar, E.Nakoman (eds), İzmir, Piri Reis, 2, 661-670.
• Yalçın,H., Bozkaya, Ö., 2006. Mineralogy and geochemistry of ultramafic- and sedimentary-hosted talc deposits of
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2004. Ultramafic-rock-hosted vein sepiolite occurrences in the Ankara ophiolitic mélange, Central Anatolia, Turkey. Clays and Clay Minerals, 52, 227239.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2011. Sepiolite-Palygorskite Occurrences in Turkey. In: Developments in Palygorskite-Sepiolite Research: A New Outlook on these Nanomaterials. E.Galan and A.Singer, A.(eds.), Elsevier, Amsterdam,
• The Netherlands, Developments in Clay Science 3, 520 pp, ISBN-13: 978-0-444-53607-5, pp. 175-200.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2012. Sivas-Divriği demir yatağı üçlü kayaç dokanağında (karbonat-ofiyolit-granitoyid) gelişen flogopit oluşumları. XV. Ulusal Kil Sempozyumu, 19-22 Eylül, Niğde, Niğde Üniversitesi, Bildiriler ve Özetler
• Kitabı, s. 70-72.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., Başıbüyük, Z., 2004. Mg-mineral occurrences in the Central Anatolian Neogene Intracratonic
• basins related to neotectonic regime: An example from Kangal basin, Sivas, Turkey. 5 International Symposium on Eastern Mediterranean Geology (5th ISEMG), Thessaloniki, Greece, 14-20 April, 2004, p.1473-1476.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., Karayel, A., 2006. Mg-mineral occurrences in the serpentinite- and volcanic-fed lacustrine basins in the İmranli-Suşehri region, northeastern Turkey. Fourth Mediterranean Clay Meeting, Ankara, Turkey, 05-10 September 2006, Abstracts, p. 137-138.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., Hozatlıoğlu, D., 2009. Malatya-Kuluncak yöresinde serpantinit-yan kayaçlı Kretase yaşlı flogopit oluşumları. 14. Ulusal Kil Sempozyumu, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 1-3 Ekim, Bildiriler Kitabı,
• s. 174-192.
• Yılmaz, P.O., 1981. Geology of the Antalya Complex, SW Turkey, Dissertation, Ph D, Univ. Microfilms Int. Michigan, 268.
• Yılmaz, A., Yılmaz, H., 2013. Ophiolites and ophiolitic mélanges of Turkey: A review. Türkiye Jeoloji Bülteni, 56, 61-114.
• Zheng, Y.F., 1993. Calculation of oxygen isotope fractionation in hydroxyl-bearing silicates. Earth and Planetary Science Letters, 120, 247-263