Türkiye’nin Akdeniz Sahillerindeki yalıtaşlarının Holosen deniz düzeyi oynamaları ve tektonizma açısından önemi

Yıl 2009, Cilt: 52 Sayı: 3, 258 - 296, 01.12.2009

Atilla Çiner Stéphane Desruelles Eric Fouache Erdal Koşun Rémi Dalongeville

Öz

Akdeniz kıyısındaki Finike ile Suriye sınırı arasında kalan kıyı şeridi, kum ve çakıl boyutlu pekişmemiş sedimanların gelgit arası bölgede bulunan karbonat çimento sayesinde çok hızlı bir şekilde taşlaşması sonucu oluşan yalıtaşlarının gözlendiği bir bölgedir. Bu çalışma kapsamında çeşitli derinliklerde bulunan yalıtaşlarından  14C yaş tayinleri elde edilmiş ve gözlenen diğer jeomorfolojik, jeolojik ve arkeolojik veriler aracılığı ile Akdeniz kıyısının son 5000 senelik deniz seviyesi değişimleri zaman ve mekan boyutunda ortaya konulmuştur. 

Çalışma alanı aynı yaş gurubuna ait benzer seviyedeki yalıtaşlarının ve dalga aşındırma oyuk ve düzlüklerinin gruplanması temeline dayanan 5 bölgeye (I-V) ayrılmıştır: I) En batıdaki Finike yalıtaşı ile Andriake ve Kekova Batıkşehir harabelerinin bulunduğu bölüm Roma dönemi sonrası meydana gelen depremler sonucu bugün -1.5 m ile -4 m kadar deniz altında bulunmaktadır. II) Finike-Antalya-Çimtur arasında -0.8 m ile -2.2 m deniz altında bulunan ve 3 ayrı nesile ait yalıtaşı seviyelerinden en üstte olanı M.S. 4-7 yy arasında bugünkü konumuna ulaşmıştır. III) İncekum ile Adana’nın güneyindeki KarataşOsmaniye Fay Zonu arasında kalan bölgede yalıtaşları deniz seviyesinin biraz üstündedir.  Ayrıca dalga aşındırma düzlüklerinin İncekum’da günümüzden 1815-1545 yıl kadar önce 0.5 m ile 1.2 m arasında yükseldikleri bilinmektedir. IV) İskenderun Körfezi’nin güney ve kuzeyi ile sınırlı bu bölgede iki değişik nesile ait yalıtaşları (0.3 m ile -0.8 m (M.S. 4-7 yy arası) ve -0.7 m ile -1.7 m arası) bulunmaktadır. V) İskenderun Körfezi’nin güneyinden Suriye sınırına kadar olan sahil şeridinde yalıtaşları gözlenmemekte ancak 3 ayrı deniz seviyesine ait dalga oyukları güncel deniz seviyesinin 2.9 m, 1.4 m ve 0.8 m kadar üzerinde bulunmaktadırlar. Bunlardan en üstte olanının günümüzden 2500 ±100 yıl, en aşağıda olanının ise M.S. 5-6 yy’da bugünkü konumlarına yükseldikleri bilinmektedir. 

Çalışma alanına zaman boyutunda bakıldığında ise toplam 4 değişik deniz seviyesi sabitlenmesi görülmektedir: 1) En eski deniz seviyesi (?Orta Holosen) -3 m (±0.5 m) civarındaki yalıtaşları ile temsil edilir. 2) Deniz seviyesinin ikinci defa durağan hale geldiği M.Ö. 5-7 yy arasında oluşan yalıtaşları da bugün denizin -2 m (±0.5 m) kadar altındadırlar. V. Bölge’de 2 m ile 3 m’de bulunan dalga oygu izleri de yine bu zaman aralığına aittirler. 3) Üçüncü deniz seviyesi sabitlenmesi ve bunun sonucu olarak bugün II. Bölge’deki Kemer’de ve IV. Bölge’deki Gözcüler’de -0.4 m (±0.5 m) derinlikte bulunan yalıtaşlarının oluşumu M.S. 4-6. yy’lar arasında gerçekleşmiştir. Bugün deniz altında kalmış kimi Roma dönemi sonrası yapıları (I. Bölge) ve II. Bölge’de -0.5 m ile -1.2 m deniz altında bulunan yalıtaşları ile V. Bölge’de 0.8 m deniz üstünde bulunan dalga aşındırma oyuklarının da M.S. 4-6 yy’lar arasında bugünkü konumlarına geldikleri bilinmektedir. III. Bölge’de 0.5 civarında bulunan aşındırma düzlüğü ise M.S. 2-6 yy’lar arasına tarihlenmektedir. 4) Güncel deniz seviyesine en geç Selçuklu (M.S. 12 yy) ve olasılıkla Erken Bizans döneminden sonra (M.S. 4-7 yy) ulaşıldığı tespit edilmiştir. Toplanan veriler çalışma alanında son 5000 senelik dönemde deniz seviyesinde meydana gelmiş değişimlerin nedenlerinin iklimsel ve/veya glasyo-östatik olmasından ziyade tektonik kaynaklı olduklarının kanıtı olarak yorumlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Yalıtaşı, C14, dalga aşındırma düzlüğü, deniz seviyesi değişimi, tektonik, holosen, Akdeniz

Kaynakça

• Akay, E., Uysal, S., Poisson, A., Cravatte, J. & Müller, C., 1985. Antalya Neojen havzasının stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 28, 2, 105-119.