Divriği A-B Kafa Cevherleşmeleri: Alterasyon Zonlanması ve Zonlanma Süreçleri

Yıl 2003, Cilt: 46 Sayı: 1, 17 - 34, 01.02.2003

Erkan Yılmazer İlkay Kuşçu Gökhan Demirela

Öz

Divriği (Sivas) A-B kafa
cevherleşmeleri Murmano plütonu, Akdağ kireçtaşları ve Güneş ofiyolitine ait serpantinleşmiş
ultramafik kayaçlar ile stratigrafik-tektonik ilişkiler sunar. Cevherleşmeyi
kontrol eden  magmatik hidrotermal sistem
Geç Kretase yaşlı Murmano plütonunun yerleşme-kristallenme ve soğuma
süreçleriyle kontrol edilmektedir. Bölgedeki plütonik kayaçlar çok yaygın bir
alkali metasomatizması (önce Na-Ca, sonra K) etkisiyle önce skapolitleşmiş daha
sonra ikincil K-feldispat oluşumları ile belirginleşen potassik alterasyona
maruz kalmıştır. Cevherleşme, bu tür metazomatik kayaçlar içinde gözlenmekte ve
endoskaın özellikleri de göstermektedir. Yatakta, önemli ekzoskarn zonları ya
hiç gelişmemiştir ya da sınırlı bir şekilde serpantinleşmiş ultramafik kayaçlar
içinde çok ince damarcıklar şeklinde önemsiz olarak gözlenmektedir. Bölgede
alterasyonlar ve cevherleşme birbirini takip eden üç ardışık süreçte
oluşmuştur. İlk evre olan prograd evre çoğunlukla A-kafa olarak tanımlanan
bölgede gözlenmektedir. Bu evre en içten (granitik kayaçtan) serpantinize
ultramafik kayaçlara doğru sırasıyla, skapolit, skapolit-granat zonlarının
oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Retrograd evre, fılogopit-manyetit+K-feldispat
(±skapolit ±granat) zonlanndan oluşur. Bu evrenin ürünleri hem A-kafa
bölgesinde prograd evre toplulukları üzerinde onları silmiş veya ornatmış
olarak, hem de B-kafa olarak bilinen bölgede gözlenmektedir. Son evre olan geç
alterasyon evresi ise çoğunluğu serizitleşmiş, breşik zonlar ve karbonatlar
içerisinde, hibrid hidrotermal sistemler tarafından oluşturulan hematit,
limonit, götit oluşumları ve sülfîd cevherleşmeleri ile temsil edilir.

A kafa
mineralizasyonlarını oluşturan hidrotermal sistemin devamı olarak düşünülen B
kafa oluşumları derinlere doğru incelen huni şekline sahiptir. Bu nedenle
Fe-oksit-Cu-Au sistemlerindeki breş bacaları veya diatremlere benzerlikler
sunar. Rekristalize kireçtaşları ile dokanağı çoğu zaman keskin ve serpantinitlerle
olan dokanakları ise ezik ve faylıdır. Derinlere doğru daha da artan silisleşme
ve karbonatlaşmaya sülfîd mineralleri de eşlik etmekte, buna karşın
martitleşmiş zonlar masif manyetite geçiş göstermektedir. Sığ kesimlerde
serizitleşmiş zonlar ile bu zonların dokanaklarındaki kireçtaşları içerisinde
kolloform barit oluşumları hidrotermal sistemin son evrelerini temsil eden düşük
sıcaklıklı oluşumlardır.

Anahtar Kelimeler

Divriği (Sivas), A-B-kafa cevherleşmeleri, Fe-skarn, alkali metazomatizması, metazomatik zonlanma, geç alterasyon zonları

Destekleyen Kurum

Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü

Teşekkür

Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü

A-B-Kafa Mineralizations in Divriği: Alteration Zoning and Zoning

Öz

Divriği (Sivas) A-B kafa mineralizations show
stratigraphic and tectonic relationships to Murmano plııton, Akdağ limestones
and serpentinized ultramafic rocks in Güneş ophiolite. The
magmatic-hydrothermal system that controls the mineralizations is related to
emplacement, crystallization and cooling of the Late Cretaceous Murmano pluton.
The plutonic rocks have been experienced a pervasive alkaline metasomatism
resulting in scapolitization followed by a potassic alteration with a secondary
K-feldspar formation. The mineralization is hosted by these metasomatic rocks,
and as endoskarns. The exoskarn are not observed or are not of importance and
limited to a few veinlets within the serpentinized ultramafic rocks. The
alterations and mineralizations were formed in three successive stages in the
region. The first prograde stage, dominates in region known as A-kafa, This
phase is resulted in the formation of metasomatic zones starting from
granitoids (central parts) to serpentinites as scapolite, scapolitegarnet zones.
The retrograde stage consists of phlogopite-magnetite+K-feldspar (iscapolite
±gamet) zones. The products of this stage is observed in the B-kafa region and
also in the A-kqfa region as superimposing and/or replacing the prograde
assemblages. The late-alteration stage, which is the last stage, is represented
by hematite, limonite, goethite and sulfide mineralizations formed by hybrid
hydrothermal systems in brecciated, sericitized and carbonated rocks. The B-kqfa
mineralizations that are regarded as the continuum of hydrothermal system
forming the A-kafa mineralizations have a conical shape thinning downward.
Therefore, it resembles to breccia pipes and diatremes in Fe-oxide-Cu-Au
systems. The contacts of brecciated rocks with recrystallized limestones are
mainly sharp, while it is sheared and faulted with serpentinized rocks. The
silicification and carbonization that increase downward is accompanied by
sulfide mineralization. However, martitized zones grade downward into massive magnetite
bearing zones. The sericities at shallower levels and barite-bearing limestones
in contact with these granitoids represent the late and low temperature
products of the hydrothermal system.

Anahtar Kelimeler

Divriği (Sivas), A-B-kafa mineralizations, Fe-skarn, alkaline metasomatism, metasomaiic zoning, late alteration zones

Kaynakça

• Barton, M. D., Hassanzadeh, J.5 Battles, D. A., and Marikos, M. A., 1991, Magnetite-apatite- REE mineralization in the Great Basin. Geological Society of America Abstracts with Programs, v. 23, no. 5, p. 292.
• Barton, M.D., ve Johnson, D.A., 1996, An evaporitic-source model for igneous-related Fe-oxide (-REE-Cu-Au-U) mineralization. Geology, 24. 259-262.
• Barton, M.D., Johnson, D.A., ve Hanson, B.R., 1998, Evaluation of possible roles of nonmagmatic brines in igneous-related Fe oxide-(Cu-Au-REE) deposits. Geological Society of America, Abstracts with Programs, 30, s. 127.
• Barton, M.D., ve Johnson, D.A., 2000a, Alternative brine sources for Fe-oxide (-Cu-Au) systems: Implications for hydrothermal alteration and metals. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective, vol. 1, 43-60.
• Barton, M.D., ve Johnson, D.A., 2000b. Phanerozoic iron-oxide(-REE-Cu-Au-U) systems in southwestern North America and their origins. Fe-oxide-Cu-Au deposits: A discussion of critical issues and current developments, M.D. Roberts and M.C. Fairclough (eds). EGRU Contribution 58, James Cook University, s. 5-11.
• Bayhan, H., ve Baysal, O., 1982, Güneş-Soğucak (Divriği/Sivas) yöresinin petrografıkpetrolojik incelenmesi. TJK Bült., 25, 1-13.
• Baykal, F., 1966, 1:500 000 ölçekli Sivas paftası jeolojisi. MTA yayınları, Ankara.
• ....