Geyikdağ'da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner Buzullaşmasına Ait Morenlerin Sedimanter Fasiyes Analizi ve Ortamsal Yorumu

Yıl 2003, Cilt: 46 Sayı: 1, 35 - 54, 01.02.2003

Atilla Çiner

Öz

Geyikdağ (Orta Toroslar) etrafındaki tekne vadiler
2000 m civarında olup yükseklikleri 2850 m'yi bulan dağlar ile
çevrelenmişlerdir. Günümüz daimi kar sınırının 3500 m civarında olduğu hesaplanan
bölgede aktif bir buzul bulunmamakla birlikte Geç Kuvaterner buzullaşmasına ait
çeşitli izlere rastlanmıştır. Namaras ve Susam Vadileri'nde düzensiz bir
dağılım gösteren çeşitli büyüklükteki tepecik ve çukur alanların oluşturduğu
bir topoğrafya gözlenmektedir. Yükseklikleri 1-10 m, genişlikleri ise 10-30 m
arasında olabilen bu tepecikler genellikle eni 5-30 m'yi bulan ve belirgin bir
şekle sahip olmayan çukur alanlar ile birbirlerinden ayrılırlar. Tepeciklerin
üstleri köşeli-yarı köşeli kireçtaşı çakılları ve bloklar ile kaplı olup iç
kısımları katmanlanma ve boylanma göstermeyen matriks destekli bir diamikton
(til) görünümüne sahiptir. 30 km²'den fazla bir alan kaplayan bu
yapılar ölü buzullardan çökelen tümseksi morenler olarak tanımlanmışlardır.
Tümseksi morenleri sınırlayan, yükseklikleri 200 m, uzunlukları ise 500 m'den
fazla olabilen sırtlar da yan ve cephe morenleri olarak yorumlanmışlardır.
Susam Vadisinde dalgalar halinde yayılan bir dil şeklinde gözlenen ve
periglasiyal bir kaya buzulunu andıran yerşekli ise bölgedeki en genç buzul
aktivitesinin ürünü olan cephe morenlerine atfedilmiştir.

Ülkemiz Kuvaterner vadi buzullarının dağılımı ve
bunların oluşturduğu morenlerin sedimanter özellikleri çok az bilinmektedir.
Geyikdağ civarındaki vadilerde gözlenen morenlerin çeşitlerinin ve bunların
çökel ortamlarının bu çalışma ile belirlenmiş olması, genel anlamda
Türkiye'deki Kuvaterner buzullaşmasının dinamiği, kapsamı ve zamanlamasının
anlaşılabilmesine de önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Buzullaşma, Geç Kuvaterner, Geyikdağ, Yan ve Cephe Morenleri, Til, Tümseksi Morenler

Destekleyen Kurum

Ankara Fransız Büyükelçiliği, MTA

Teşekkür

Dr. Max Deynoux, Dr. Erdal Koşun, Erdem Çörekçioğlu, Dr. David Evans, Dr. Brigitte Kaiser, Dr. Catherine Kuzucuoğlu, Prof. Dr. Oğuz Erol, Mustafa Karabıyıkoğlu, Dr. Onur Köse, M. Akif Sarıkaya,

Sedimantary Facies Analyses and Depositional Environments of Late Quaternary Moraines in Geyikdağ (Central Taurus Mountains)

Öz

Glacial
and periglacial features of Late Quaternary age are observed near Geyikdag
(Central Taurus Mountains) in U-shaped valleys located at an altitude of more
than 2000 m and surrounded by mountain ranges reaching 2850 m. The Namaras
Valley and its tributary Susam Valley are characterized by coarse loose
material forming chaotic knob-and-kettle topography covering more than 30 km².
Mounds, 1-10 in high and 10-30 in wide, are separated by 5-30 m wide, few
meters deep, irregular depressions. The upper surfaces of the mounds are
covered by angular to subangular limestone pebbles and blocks and internal
sediments show a typical diamicton appearance with pebbles suspended in a muddy
to sandy matrix. These chaotic structures are interpreted as hummocky
disintegration moraines from former glaciers. Several morainic ridges, up to
200 in high and more than 500 m long that limit the hummocky moraines are
interpreted as ice-marginal lateral and terminal moraines. In the tributary
Susam Valley, part of the coarse loose material forms a tongue-shaped structure
with successive arcuate ridges and furrows at its down valley reach. This
structure, which is connected upward to a talus slope and perched cirque,
ressembles the morphology of a periglacial rock glacier but is interpreted as
the disintegration moraine controlled by small periodic retreat and readvance
of the last active ice front in this region.

The distribution of valley glaciers and
sedimentological aspects of the related moraines are poorly known in Turkey.
The identification: of different types of moraines and their depositional
conditions in Geyikdağ provide important information in the understanding of
dynamics, magnitude and timing of Late Quaternary glaciations in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Geyikdağ, Hummocky Moraines, Late Quaternary, Lateral and Terminal Moraines, Till, Valley Glaciation

Kaynakça

• Aario, R. 1977. Classification and terminology of morainic landforms in Finland. Boreas, 6, 87-100.
• Altın, B. N. 1998, Aladağlar ve Bolkar dağları üzerinde karstlaşma ve glasio-karstik şekiller. Fırat Üniversitesinde Jeoloji Mühendisliği Eğitiminin 20. yıl sempozyumu bildirileri, 531-550.
• Arpat, E. ve Özgül, N. 1972. Orta Toroslar, Geyikdağ'da kaya buzulları. MTA Dergisi, 805 30-35.
• Ballantyne, C. K. 1996. Formation of miniature sorted patterns by shallow ground freezing: a field experiment. Permafrost and Periglacial Processes, 7, 409-424.
• Barsch, D. 1988. Rockglaciers. In: Advances in Periglacial Geomorphology. M. G. Clark (ed.). Chichester, Wiley. 69-90.
• Barsch, D. 1992. Permafrost creep and rockglaciers. Permafrost and Periglacial Processes, 3, 175-163.
• ...