Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri

Yıl 2003, Cilt: 46 Sayı: 1, 55 - 78, 01.02.2003

Atilla Çiner

Öz

Türkiye'nin
güncel buzuilan ve Geç Kuvaterner buzullaşması ile ilgili çökellerîn bulunduğu
bölgeler başlıca 3 gurup altında toplanırlar: 1. Toros Dağları, 2. Doğu
Karadeniz Dağları, 3, Volkanlar ve Anadolu'nun diğer bağımsız dağları.

Toros
Dağlan (Akdeniz kıyısı ve Güneydoğu Anadolu): Güncel buzulların üçte ikisi
Güneydoğu Anadolu'da toplanmıştır. Bunlardan sadece Cilo Dağı (4168 m) 10'dan
fazla buzul barındırır. Yapılan hesaplar güncel daimi kar sınırının 3400-3600
m, Son Buzul Çağı daimi kar sınırının ise 2800 m civarında olduğunu göstermektedir.
Orta Toroslar'da, Aladağ (3756 m) ve Bolkardağ'da (3524 m) çok küçük de olsa
birkaç buzul bulunmaktadır, Batı Toroslar'da ise Son Buzul Çağı daimi kar
sınırının 2200 m civarında olduğu bilinmekle birlikte, bu bölgede güncel buzul
bulunmamaktadır Doğu Karadeniz Dağları: Bölgenin en yüksek zirvesi Kaçkar (3932
m) olup toplam 5 adet buzul bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Verçenik (3710 m),
Bulut (3562 m), Altıparmak (3353 m), Karadağ (3331 m) ve Karagöl (3107 m) dağlarında
da çeşitli büyüklüklerde buzullar mevcuttur. Bu dağların güncel daimi kar sının
 yüksekliği güney yamaçlarında 3550 m
civarında olup, kuzeye bakan yamaçlarda nemli hava  olaşımından dolayı çok daha aşağılardadır
(3100-3200 m). Son Buzul Çağı daimi kar sınırı ise 2600 m civarında hesaplanmıştır.

Volkanlar
ve Anadolu'nun diğer bağımsız dağlan: Türkiye'nin en büyük volkanı olan Ağrı
Dağı (5165 m) ülkenin yegane buz takkesini (10 km²) barındırır.
Süphan (4058 m) ve Erciyes (3917 m) volkanlarında da küçük de olsa güncel bir
buzul mevcuttur. Bu volkanların buzullar tarafından aşındırılmış  vadilerinde de Kuvaterner buzullaşmasına ait
yapılar ve çökeller bol miktarda gözlenir. Bunun yanı sıra Uludağ (2543 m),
Mercan Dağı (3368 m) ve Mescid Dağı (3239 m) gibi ülkenin diğer yörelerindeki
dağlarında da Kuvaterner buzullaşmasına ait izlere rastlamak mümkündür.

Türkiye'nin
çeşitli dağlarında Kuvaterner buzullaşmasının izleri net bir şekilde
gözlenmekle beraber buzul evrelerinin mutlak yaş tayinleri henüz yapılmamıştır.
Buna rağmen 20. yy'ın başından beri yapılan gözlemler güncel buzulların
çekilmekte olduklarını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kuvaterner Buzulları, Kozmojenik Yaş Tayini, Moren

Destekleyen Kurum

Ankara Fransız Elçiliği, MTA, TÜBİTAK

Teşekkür

Dr. Jürgen Ehlers, Dr. Max Daynoux, Dr. Erdal Koşun, Dr. Serdar Bayarı, M, Akif Sarıkaya, Dr. Marek Zreda, Erdem Çörekçioğlu, Dr. Olivier Monod, Dr. Ali Fuat Doğu, Dr. Brigitte Kaiser,Dr, Catherine Kuzucuoğlu, Prof. Dr, Oğuz Erol, Mustafa Karabıyıkoğlu

Recent Glaciers and Late Quaternary Glacial Deposits of Turkey

Öz

Present day glaciers and Late Quaternary glacier related landforms and deposits in Turkey occur in 3 major regions: 1. The Taurus Mountain Range, 2. The Politic Mountain Range and 3. Volcanoes and independent mountains scattered in the Anatolian plateau. 

The Taurus Mountain Range (Mediterranean coast and SE Turkey); Two thirds of the present day glaciers are concentrated in the SE part. Among these, Mount Clio (4168 m) alone supports more than ten glaciers. Hem the actual snowline changes between 3400-3600 m and the Last Glacial snowline is estimated to have been at around 2800. In the Central part, Aladağ (3756m) and Bolkardağ (3524 m) constitute two of the most important mountains where modern glaciers, although very small, are present. Even though there are signs of past glacial activity (Last

Glacial snowline is estimated to be around 2200 m), no glaciers are present in the W Taurus Mountains today.

The Pontic Mountain Range (Eastern Black Sea coast): The highest peak of the Pontic Range is Mount Koçkar (3932 m,) where five glaciers are developed. Several other mountains such as Verçenik (3710 m), Bulut (3562 m), Altıparmak (3353 m), Karagöl (3107 m) and Karadağ (3331 m) also support various glaciers. The modern snowline elevation is much lower on the north facing slopes (3100-3200 m) compared to that of south face (3550 m), because of the effect of more humid air masses. The Last Glacial snowline elevation was 2600 m on average. 

Volcanoes and independent mountains scattered in the Anatolian plateau: In the interior of the country, volcanoes such as Mount Ararat (Ararat) (5165 m), with an ice cap of 10 km2; Mount Süphan (4058 m) and Mount Erciyes (3917 m) show signs of glacial activity and active glaciers. On the other hand, Mount Uludağ (2543 m), Mount Mercan (3368 m) and Mount Mescid (3239 m) in Central A natolia also bear traces of past glacial activity.

As a whole, very limited data are available on Turkish glaciers, and recent observations indicate a glacier recession at least since the beginning of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Quaternary Glaciations, Moraines, Cosmogenic Dating

Kaynakça

• Ainsworth, W.F., 1842. Travels and researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. London, J. W. Parker, 1, 346s.; 2, 399s.
• Akkan, E. ve Tunçel, M. 1993. Esence (Keşiş) dağlarında buzul şekilleri. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 225-240.
• Altın, B. N. 1998. Aladağlar ve Bolkar dağları üzerinde karstlaşma ve glasio-karstik şekiller. Fırat Üniversitesinde Jeoloji Mühendisliği Eğitiminin 20. yıl sempozyumu bildirileri, 531-550.
• Arkel, N. A. van 1973. Die Gegenwartige Vergletscherung des Ararat. Zeitscrift für Gletscherkunde ıınd Glazialgeologie, 9, 89-103.
• Arpat, E. ve Özgül, N. 1972. Geyikdağ'da kaya buzulları, Orta Toroslar. MTA Dergisi, 80, 30-35.
• Atalay, İ. 1984. Mescit dağının glasiyal morfolojisi. Ege Coğrafya Dergisi, 2, 129-138.