Dünya’da ve Türkiye’de Kuvaterner Jeolojisi Haritalarının Hazırlanması ve Karşılaşılan Sorunlar

Yıl 2017, Cilt: 60 Sayı: 4 - Türkiye'de Kuvaterner Araştırmaları, 665 - 699, 29.12.2017

Alper Gürbüz Nizamettin Kazancı

https://doi.org/10.25288/tjb.370637

Cited By: 1

Öz

Ondokuzuncu yüzyılın ortalarına doğru
yerbilimciler arasında, özellikle Kuzey Avrasya ve Kuzey Amerika’da oldukça
geniş alanlar kaplayan ve çoğunlukla pekişmemiş halde gözlenen kırıntılı
çökeller başlıca tartışma konusuna dönüşmüştür.  ‘Kuvaterner’ teriminin bir zaman dilimi olarak
ortaya atılması her ne kadar bu dönemlere rastlasa da, bu zaman dilimine ait birimler
haritalarda çoğunlukla ‘dilüvyon-alüvyon’ ya da ‘eski/yeni alüvyon’ başlıkları
altında gösterilmiştir. Kuvaterner yaşlı bu birimlerin kökenlerinin
anlamlandırılmaları oldukça hararetli tartışmalar eşliğinde sürmüş, fakat
önemlerini en baştan beri hissettirmişlerdir. Zaman içerisinde daha yaşlı jeolojik
birimlerin haritalanmasında büyük aşamalar kaydedilmiş, ancak Neojen ve
Kuvaterner birimlerinin uzun yıllar detaylandırılmadığı ve genelde birer yaş
birimi olarak kabaca haritalanmış oldukları görülmektedir.

Dünya genelinde yerleşim yerlerinin
çok büyük bir kısmı, düzlük alanlara tekabül etmeleri ve su kaynaklarıyla
etkileşimli olmaları gibi taşıdıkları coğrafi cazibelerden ötürü, Kuvaterner
yaşlı çökellerce kaplanmış olan ova alanlarda konumlanmaktadır. Hızla artan
insan nüfusu ve buna koşut gelişen şehirleşmeler neticesinde, bu devre ait
birimlerin ‘alüvyon’ nitelemesinin ötesinde detaylı olarak haritalanmalarına duyulan
ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren,
özellikle Kuvaterner birimlerinin Avrupa ölçeğinde haritalanmasına dönük
girişimler olmuş, ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan ötürü bu girişimler askıya
alınmıştır. Kuvaterner birimlerinin haritalamalarında, ilk başlarda yalnızca jeomorfolojik
ve litolojik özellikler dikkate alınarak işlenmiş olsalarda günümüzde birçok
ülke esas itibariyle bu özelliklerinin ön planına birimlerin yaşları ve depolanma
ortamlarını almışlardır. Bu ölçütün yanı sıra bazı ülkelerde; tane boyu, tane
ve mineral bileşeni, eski kıyı ve buzul izleri, hatta mühendislik özellikleri
de Kuvaterner haritalarında dikkate alınan diğer parametrelerdir.

Ülkemizde, özellikle 1999 depremlerinin ardından yerleşim yerlerinin üzerinde
hızla geliştiği Kuvaterner birimlerinin haritalanması en başta mühendislik
amaçlı olarak ihtiyaç haline dönüşmüştür. Aynı zamanda iklim ve aktif tektonik
gibi konularda taşıdıkları büyük bilimsel değerleri açısından da önem
taşımaları bu birimlerin haritalanmalarına olan ihtiyacı arttırmaktadır. Bu
çalışmada, Kuvaterner Jeolojisi haritalarının hazırlanmasında izlenen
yaklaşımlar ve karşılaşılan başlıca sorunlara dair mevcut durum değerlendirmesi,
dünyanın çeşitli bölgelerinden ve ülkemizden örnekler temelinde yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çökelme ortamları, jeoloji, jeomorfoloji, Kuvaterner haritası, Pliyosen sorunu

Quaternary Geological Mapping in the World and Turkey, and Encountered Problems

Öz

Towards the mid-nineteenth century, the unconsolidated deposits, which are mostly occupy quite large areas particularly in North Eurasia and North America, have become the main argument among the geoscientists. Although the term ‘Quaternary’ has been suggested as a time unit in that century, this period had often been shown in the maps under the headings of ‘diluvium-alluvium’ or ‘old/new alluvium’. While the origins of these Quaternary aged units had been discussed under hot debate, these units have felt their importance from the beginning. However, during the mapping studies, the Neogene and Quaternary units have not been elaborated for many years on geological maps and are generally seen to be roughly mapped only as age units.

A large part of the settlements around the world are located in plain areas that covered by the Quaternary deposits because of the attraction of geographical conditions, such as transportation suitability and interaction with water resources. Due to the rapidly increasing human population and urbanization, there is a growing need for detailed mapping of these units beyond their characterization as only ‘alluvium’. From the beginning of the twentieth century, attempts have been made to map the Quaternary units, particularly on the European scale, but these attempts have not resulted because of the Second World War. Although the lithology was considered firstly in the early Quaternary geological maps, it is observed that the ages and depositional environments of the units are taken into account in the world generally. In addition to this criterion, grain size, grain and mineral composition, coastal and glacial lines, and engineering characteristics are also considered in the geological mapping of Quaternary in some countries.

In Turkey, the mapping of Quaternary plains, where the settlements developed rapidly on, has become a necessity  firstly for engineering purposes, especially after the 1999 earthquakes. At the same time, in terms of their great scientific value for climate and active tectonics researches, their importance also increases the need for mapping of these units. In this study, the evaluation of current approaches in the preparation of Quaternary geological maps and encountered major problems have been made on the basis of examples from various parts of the world and from Turkey.

Anahtar Kelimeler

Quaternary mapping, geological map, geomorphological map, depositional environments, Pliocene problem

Kaynakça

• Agassiz, L., 1840. Études sur les glaciers. Neuchatel: Soleure, En commission chez Jent et Gassmann
• Aguirre, F., Pasini, G., 1985. The Pliocene-Pleistocene boundar-y. Episodes 8, 116-120.
• Andrusov, D., Kuthan, M., 1943. Podrobná geologická mapa Slovenska v mierke 1 : 25 000, list Žilina (4361/2). Štátny geologický ústav, Bratislava.
• Bargel, T.H., 2003. Quaternary geological mapping of Central Fennoscandia and Nordland: Deglaciation, deposition, stratigraphy and applications. Doktor Ingenibr Thesis Thesis 2003:40. Department of Geology and Mineral Resources Engineering. Faculty of Engineering Science and Technology, NTNU, Trondheim. 324 pp.
• Bayraktaroğlu, Ş., 2003. 19. ve 20. yüzyılda Anadolu’da jeoloji çalışmaları ve eğitimi. Jeoloji Mühendisliği Eğitim Çalıştayı. Ed. Şener, M., Konak, N., JMO Yayın No: 83, 4-19.
• Bergstrøm, B., Reite, A., Sveian, H., Olsen, L. 2001. Feltrutiner, kartleggingsprinsipper og standarder for kvartærgeologisk kartlegging ved NGU. Norges geologiske undersøkelse, Intern Rapport 2001.018, 9 pp.
• Boulton, G. S., Dobbie, K. E., 1993. Consolidation of sediments by glaciers: relations between sediment geotechnics, soft-bed glacier dynamics and subglacial ground-water flow. Journal of Glaciology, 39 (131), 26-44.
• Brauns, D., 1881. Geology of the Environs of Tokio. Memoirs of the Science Department, Tokio Daigaku (University of Tokyo), vol. 4, 82 pp. and VIII plates.
• Bulut-Üstün, A., Özata, A., Özerk, O. C., Osmançelebioğlu, R., Kazancı, N., Gürbüz, A., 2017. Türkiye bölgesel ölçekli sıvılaşma yatkınlık haritaları: Trakya ve Güneybatı Anadolu Bölgesi. MTA Bilimsel Etkinlikler Haftası 2017, Bildiri Özleri Kitabı, s.30.
• Bulut-Üstün, A., Osmançelebioğlu, R., Özerk, O. C., Özata, A., Esirtgen, T., Kazancı, N., Gürbüz, A., 2014a. Türkiye bölgesel ölçekli sıvılaşma yatkınlık haritaları. MTA Bilimsel Etkinlikler Haftası 2014.
• Bulut-Üstün, A., Özata, A., Özerk, O. C., Osmançelebioğlu, R., Esirtgen, T., Kazancı, N., Gürbüz, A., 2015. Kuvaterner Jeolojisi Haritalarının Hazırlanması ve Sıvılaşma Çalışmalarına Katkısı: Güney Marmara Bölgesi Örneği. İstanbul Üniversitesi’nde Jeolojinin 100. Yılı Sempozyumu.
• Bulut-Üstün, A., Özerk, O. C., Osmançelebioğlu, R., Özata, A., Esirtgen, T., Kazancı, N., Gürbüz, A., 2014b. Jeolojik-Jeomorfolojik ölçütler esas alınarak sıvılaşma duyarlılık haritalarının hazırlanması: Adapazarı Havzası örneği. 67. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiri Özleri Kitabı s. 594-595.
• Chaput, E., 1931. Ankara Mıntıkasının 1/135.000 Mikyasında Jeoloji Haritasına Dair İzahat, İstanbul Darülfünunu Jeoloji Enstitüsü Neşriyatından No.7, İstanbul.
• Cita, M.B., Capraro, L., Ciaranfi, N., Di Stefano, E., Marino, M., Rio, D., Sprovieri, R., Vai, G.B., 2006. Calabrian and Ionian: A proposal for the definition of Mediterranean stages for the Lower and Middle Pleistocene. Episodes, 29 (2), 107- 114.
• Close, M. H., 1867. Notes on the general glaciation of Ireland. J Roy Geol Soc Ire., 1:207–242.
• Cooper, A.H., Kessler, H., Burke, H., Chambers, J., 2014. Multidisciplinary Fieldwork Training in a Professional Geoscience Environment: Quaternary mapping, landscape literacy and hazard identification. British Geological Survey Internal Report, IR/14/054. 65 pp.
• Coxon, P., McCorron, S., Mitchell, F., 2017. Introduction: Advances in Irish Quaternary Studies. In: Advances in Irish Quaternary Studies, Eds: P. Coxon, S. McCorron, F. Mitchell. Atlantis Press, 1-17.
• Çakmak, İ., Baydar, O., Karaköse, C., 1987. Türkiye’de jeoloji araştırmalarının tarihçesi ve MTA Genel Müdürlüğü’nün jeoloji araştırmalarındaki yeri. MTA 50. Yıl Simpozyumu Bildirileri, 1-5.
• Dardis, G.F, McCabe, A.M., 1983. Facies of subglacial channel sedimentation in late-Pleistocene drumlins. Northern-Ireland. Boreas 12(4):263–278.
• Dardis, G.F., McCabe, A.M., Mitchell, W.I., 1984. Characteristics and origins of lee-side stratification sequences in late Pleistocene drumlins. Northern-Ireland. Earth Sci Proc Land 9(5):409–424.
• Desnoyers, J., 1829. Observations sur un ensemble de dépots marins plus recents que les terrains tertiaries du bassin de la Seine, et constituant une formation geologique distincte; precedees d’une aperc¸u de la non-simulaneite des bassins tertiares. Annales des Sciences Naturelles (Paris) 16: 171–214, 402–491.
• Duman, T. Y., Keçer, M., Ateş, Ş., Emre, Ö., Gedik, İ., Karakaya, F., Durmaz, S., Olgun, Ş., Şahin ,H., Gökmenoğlu, O. 2004. İstanbul metropolü batısındaki (Küçükçekmece - Silivri - Çatalca Yöresi) kentsel gelişme alanlarının yer bilim verileri. MTA Yayınları Özel Yayın Serisi No:3, Ankara.
• Ehlers, J., 1996. Quaternary and Glacial Geology. New York, NY: Wiley. Elias, S. A., 2013. History of Quaternary Science. İç: Encyclopedia of Quaternary Science. Ed: Elias, S. A., Elsevier, s. 10-18. Amsterdam.
• Ell, T., 2011. Two letters of Signor Giovanni Arduino, concerning his natural observations: first full English translation. Part 1. Earth Sciences History, 30(2), 267-286.
• Ell, T., 2012. Two letters of signor Giovanni Arduino, concerning his natural observations: first full English translation. Part 2. Earth Sciences History, 31(2), 168-192.
• Emre, Ö., Kazancı, N., Erkal, T., Karabıyıkoğlu, M., Kuşçu, İ., 1997. Uluabat ve Manyas Göllerinin Oluşumu ve Yerleşim Tarihçesi. İç: Güney Marmara Bölgesi'nin Neojen ve Kuvaterner evrimi, Ed: N. Kazancı and N. Görür, TUBITAK, YDABCAG-426/G, Bölüm 7, 116–134.
• Emre, Ö., Varol, B., Kazancı, N., Duman, T.Y, Gökten, E., Kayabalı, K., Kılıç, R., Çemen, İ., Alçiçek, M., Sözeri, K., İleri, Ö., Koçbay, A., Bilgehan, P., Kırman, E., Ulamış, K., Keçer, M., Ateş, Ş., Erkal, T., Durmaz, S., Karakaya, F.,
• Osmançelebioğlu, R. 1999. 17 Ağustos Depremi sonrası Düzce (Bolu) ilçesi alternative yerleşim alanlarının jeolojik incelemesi. MTA-Ankara Üniversitesi Ortak Araştırma Projesi Raporu, TUBİTAK, Ankara, 59 s.
• Erguvanlı, A. K., 1979. Türkiye’de jeoloji araştırmalarında jeoloji eğitiminde öncüler, Pierre de Tchihattchef. Yeryuvarı ve İnsan, 4/2, 9-14.
• Erinç, S., 1949. Uludağ üzerinde glasiyal morfoloji araştırmaları. Türk Coğrafya Dergisi, 11-12, 79-82.
• Erinç, S., 1955. Gediz ve Küçük Menderes Deltalarının Jeomorfolojisi. IX. Coğrafya Meslek Haftası, Tebliğler ve Konferanslar. Türk Coğrafya Kurumu Yay. 2, 33-66.
• Erinç, S., 1978. Changes in the physical environment in Turkey since the end of the last glacial. In W.C. Brice, (Ed.). The Environmental History of the Near and Middle East since the Last Ice Age, pp. 87-110, London: Academic Press.
• Erol, O., 1969, Tuzgölü Havzasının Jeolojisi ve Jeomorfolojisi. Ankara, TÜBİTAK No. TBAG 26, 284 p.
• Erol, O., 1978. The Quaternary history of the lake basins of central and southern Anatolia. In W.C. Brice, (Ed.). The Environmental History of the Near and Middle East since the Last Ice Age, pp. 111-139, London: Academic Press.
• Erol, O., 1979. Dördüncü Çağ (Kuvaterner) Jeoloji ve Jeomorfolojisinin Ana Çizgileri. Ankara Üniv. DTCF Yayını, No 289, 68 s.
• Eyles, N., McCabe, A.M., 1989. The late Devensian (< 22,000 bp) Irish Sea Basin—the sedimentary record of a collapsed ice-sheet margin. Quat Sci Rev 8(4), 307–351.
• Flint, R. F., 1971. Glacial and Quaternary Geology. New York, NY: Wiley.
• Forbes, E., 1846. On the connection between the distribution of existing fauna and flora of the British Isles, and the geological changes which have affected their area, especially during the epoch of the Northern Drift. Great Britain Geological Survey Memoir 1: 336–342.
• Forman, S. L., Stinchomb, G. E., 2015. Views on grand research challenges for Quaternary geology, geomorphology and environments. Frontiers in Earh Science, 3:47. doi: 10.3389/feart.2015.00047
• Gaigalas, A., 2008. Quaternary research in the Baltic countries. İç: History of Geomorphology and Quaternary
• Geology, Ed: Grapes, R. H., Oldroyd, D. R. ve Grigelis, A., Geological Society, London, Special Publications, 301, 129-140.
• Gervais, P., 1848-1852. Zoologie et paléontologie Françaises (animaux vertébrés) ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. Tome I, Paris: Libraire Éditeur; Arthus Bertrand, 271p.
• Gibbard, P. L., Head, M. J., Walker, M. J. and the Subcommision on Quaternary Stratigraphy, 2010. Formal ratification of the Quaternary System/Period and the Pleistocene Series/Epoch with a base at 2.58 Ma. Journal of Quaternary Science, 25(2), 96-102.
• Gibbard, P. L., Smith, A.G., Zalasiewicz, J.A., Barry, T.L., Cantrill, D., Coe, A.L., Cope, J.C.W., Gale, A.S., Gregory, F.J., Powell, J.H., Rawson, P.F., Stone, P., Waters, C.N., 2005. What status for the Quaternary? Boreas, 34 (1), 1-6.
• Graf, H.R., 2009a. Stratigraphie von Mittel- und Spätpleistozän in der Nordschweiz. Beitr. geol. Karte Schweiz, NF.168, 198 S.
• Graf, H.R., 2009b. Stratigraphie und Morphogenese von frühpleistozänen Ablagerungen zwischen Bodensee und Klettgau. Eiszeitalter und Gegenwart, 58/1: 12-53.
• Graf, H.R., Bitterli-Dreher, P., Burger, H., Bitterli, T., Diebold, P., Naef, H., 2006. Blatt 1070 Baden. Geol. Atlas Schweiz 1:25'000, Karte 120.
• Graf, H.R., Burkhalter, R., 2016. Quaternary deposits: concept for a stratigraphic classification and nomenclature-an example from northern Switzerland. Swiss Journal of Geosciences, 109, 137-147.
• Grigelis, A. (Ed), 1980a. Geological Map of the Quaternary Deposits of the Soviet Baltic Republics with Explanatory Note. Scale: 1:500 000.
• Grigelis, A. (Ed), 1980b. Geomorphological Map of the Soviet Baltic Republics with Explanatory Note. Scale: 1:500 000.
• Grønlie, O.T., 1940. On the Traces of the Ice-Ages in Nordland, Troms, and the South-Western Part of Finnmark in Northern Norway. Norsk Geologisk Tidsskrift 20, 70 pp.
• Hakyemez, Y., Elibol, E., Umut, M., Bakırhan, B., Kara, İ., Dağıstan, H., Metin, T., Erdoğan, N., 1992. Konya-Çumra-Akören dolayının jeolojisi. MTA Raporu, Derleme No: 9449, Ankara.
• Hakyemez, H.Y., Erkal. T., Göktaş, F., 1999. Late Quaternary evolution of the Gediz and Büyük Menderes grabens, Western Anatolia, Turkey. Quaternary Science Reviews, 18, 549-554.
• Holmsen, G., 1951. Oslo. Beskrivelse til kvartærgeologisk landgeneralkart. Norges geologiske undersøkelse 176, 62 pp.
• Holmsen, G., 1960. Østerdalen. Beskrivelse til kvartærgeologisk landgeneralkart. Norges geologiske undersøkelse 209, 63 pp.
• Holtedahl, O., 1929. Om land-isens bortsmelting fra strøkene ved Trondhjemsfjorden. Norsk Geografisk Tidsskrift II, p. 95-118.
• Hörnes, M., 1853. Mittheilung an Prof. Bronn gerichtet. Wien, 3. Okt., 1853. Neues Jahrbuch Mineralogie Geologie Geognosie und Petrefaktenkunde 806–810.
• İlhan, E., Barutoğlu, Ö., 1963. 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeolojik Haritası, Madencilik Dergisi, 3 (11), 723-727.
• JMO, 1979. Türkiye’deki jeoloji araştırmaları ve jeoloji haritaları. JMO Yayınları, No:3, 93 s.
• Kaizuka, S., 1991. The “Quaternary Maps of Japan” published in 1987, compared with other Quaternary maps of World. The Quaternary Research, 30 (2), 125-133.
• Kazancı, N., 2009. Neojen-Kuvaterner sınırının değişmesi ve beklenen gelişmeler. Türkiye Jeoloji Bülteni, 52 (3), 367-373.
• Kazancı, N., 2012a. Kuvaterner Birimlerinin Haritalanması. İç: Kuvaterner Bilimi, Ed: Kazancı, N. ve Gürbüz, A., Ankara Üniversitesi Yayınları No: 350, s.463-470. ISBN: 978-605-136-056-0.
• Kazancı, N., 2012b. Kuvaterner Bilimi; Kapsamı ve Gelişimi. İç: Kuvaterner Bilimi, Ed: Kazancı, N. ve Gürbüz, A., Ankara Üniversitesi Yayınları No:350, s.1-16. ISBN: 978-605-136-056-0.
• Kazancı, N., Emre, Ö., Keçer, M., Özdoğan, M. 2000. Jeoloji raporları için güncel çökellerin haritalanması; öneri ve örnek. 53. Türkiye Jeoloji Kurultayı (20-24 Şubat 2000) Bildiri Özleri, Ankara, s.237-238.
• Keilhau, B.M., 1840-1845. Gæa Norvegica. Johan Dahl, Christiania.
• Ketin, İ., 1979. Türkiye’de jeoloji araştırmalarının ve jeoloji haritalarının kısa tarihçesi. Yeryuvarı ve İnsan, 4/1, 15-17.
• Kilroe, J. R., 1888. Directions of Ice-flow in the North of Ireland, as determined by the observations of the Geological Survey. Quarterly Journal of the Geological Society 44:827–833.
• Kinahan, G. H., 1865. Explanation to accompany sheets 115 and 116. Geological Survey of Ireland, Dublin.
• Kjerulf, Th., Dahll, T. 1866. Geologisk kart over Det søndenfjeldske Norge omfattende Cristiania, Hamar og Christiansands Stifter. Christiania, 16 pp.
• Knudsen, K. L., Sowers, J. M., Witter, R. C., Wentworth, C. M., Helley, E. J., 2000. Description of mapping of Quaternary deposits and liquefaction susceptibility, Nine-Country San Francisco Bay Region, California. USGS Open File Report: 00-444.
• Konak, N., 2004. Ülkemizde yapılan jeoloji araştırmalarının ve jeoloji haritalarının tarihçesi. JMO Bülteni, 2004/3, 84-90.
• Lee, J. R., Booth, S. J., (Eds.) 2006. Quaternary Field Mapping: Lowland Britain. British Geological Survey Internal Report, IR/06/099. 78 s.
• Lyell, C., 1833. Principles of Geology, Being an Attempt to Explain the Former Changes of the Earth’s Surface by Reference to Causes Now in Operation, vol. III. London: John Murray.
• Lyell, C., 1839. Eléments de Geologie. Paris: Pitois-Levrault.
• Lyell, C., 1873. The Geological Evidence of the Antiquity of Man, 4th edn. London: John Murray.
• Lyman, B.S., 1876. A Geological Sketch Map of the Island of Yesso, Japan. Geological Survey of Hokkaido.
• Maglay, J., Pristaš, J., Kučera, M., Ábelová, M., 2009. Geologická mapa kvartéru Slovenska, Genetické typy kvartérnych uloženín 1 : 500 000. MŽP SR a ŠGÚDŠ, Bratislava.
• Malik, A., 1932. Mineraloji ve Jeoloji. İ.Ü. Fen Fakültesi Neşriyatı, İstanbul Devlet Matbaası, 670 s. ve 1 katlanmış harita.
• Mascarelli, A.L., 2009. Quaternary geologists win timescale vote. Nature 459/4 (June), p. 624.
• McCabe, A.M., 1987. Quaternary deposits and glacial stratigraphy in Ireland. Quat Sci Rev, 6 (3-4), 259–299.
• Meehan, R., 2013. The Merging of Quaternary Map Databases: End of project report on project outputs. Geological Survey of Ireland, 104 p.
• Mickelson, D. M., Colgan, P. M., 2004. The southern Laurentide ice sheet. Developments in Quaternary Sciences, 1, 1-16.
• Mitchell, G. F., 1976. The Irish Landscape. Collins, Glasgow.
• MTA, 2002. Türkiye 1/500,000 ölçekli Jeoloji Haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 18 pafta. Ankara.
• Oldroyd, D. R., Grapes, R. H., 2008. Contributions to the history of geomorphology and Quaternary geology: an introduction. İç: History of Geomorphology and Quaternary Geology, Ed: Grapes, R. H., Oldroyd, D. R. ve Grigelis, A., Geological Society, London, Special Publications, 301, 1-17.
• Olsen, L., Sveian, H., Ottesen, D., Rise, L., 2013. Quaternary glacial, interglacial and interstadial deposits of Norway and adjacent onshore and offshore areas. İç: Olsen, L., Fredin, O. and Olesen, O. (Ed.) Quaternary Geology of Norway, Geological Survey of Norway Special Publication, 13, pp. 79–144.
• Pamir, H. N., 1979. Türkiye’de yerbilimleri öğretiminin tarihçesi. Yeryuvarı ve İsan, 4/4, 6-10.
• Parsons, T., Toda, S., Stein, R.S., Barka, A., Dieterich, J. H., 2000. Heightened odds of large earthquakes near Istanbul: An interaction-based probability calculation, Science, 288, 661-665.
• Penck, A., Brückner, E., 1901-1909. Die Alpen im Eiszeitalter (3 Cilt). Leipzig: Tauchnitz.
• Pillans, B., Naish, T., 2004. Defining the Quaternary. Quaternary Science Reviews, 23, 2271-2282.
• Raukas, A. 1971. Outline of the Indicator Crystalline Boulder Investigations in Northern Europe. Crystalline Indicator Boulders in the East Baltic Area. Mintis, Vilnius, 9– 21 (Rusça).
• Raymond, O., 2009. New digital geological map of Australia: Seamless national digital baseline released. AUSGEO News, 93, 1-3.
• Rekstad, J., 1922. Norges hevning efter istiden. Norges geologiske undersøkelse 96, 27 pp.
• Rekstad, J., 1913. Fjeldstrøket mellom Saltdalen og Dunderlandsdalen. Norges geologiske undersøkelse 67, 65 pp.
• Roy P.S., Crawford E.A. 1977. Significance of sediment distribution in major coastal rivers, northern New South Wales, Australia. Third Australian Conference on Coastal Engineering, Melbourne, Proceedings, pp. 177–184.
• Roy P.S., Thom B.G., Wright L.D. 1980. Holocene sequences along an embayed high-energy coast. Sedimentary Geology 26, 1–19.
• Saito, Y., Okumura, K., Suzuki, T., Yokoyoma, Y., Izuho, M., 2016. Studies of the Quaternary in Japan. Quaternary International, 397, 1-2.
• Schlüchter, C., Kelly, M.A., 2000. Das Eiszeitalter in der Schweiz. Stiftung Landschaft und Kies.
• Schneer, C. J., 1969. Toward a history of geology. In: New Hampshire Inter-disciplinary Conference on the History of Geology (1967: Rye Beach). Mass., MIT Press.Scott, T.M., Knapp, M.S., Friddell, M.S., Weide, D.L, 1986. Quaternary geologic map of the Jacksonville 4° × 6° quadrangle, United States: U.S. Geological Survey Miscellaneous Investigations Series Map I–1420 (NH–17), scale 1:1,000,000.
• Severgin, V. 1803. Zapiski puteshestviya po zapadnym provintsiyam Rossiyskogo gosudarstva, ili mineralogicheskiye, chozyaistvennye i drugiye primechaniya, uchinennye vo vremya proyezda cherez onye v 1802 godu. Pri Imperatoskoy akademii nauk, St Petersburg.
• Sollas, W. J., 1896. A map to show the distribution of eskers in Ireland. Sci Trans Roy Dublin Soc 5:795–822.
• Soller, D.R., 1992. Text and references to accompany "Map showing the thickness and character of Quaternary sediments in the glaciated United States east of the Rocky Mountains": U.S. Geological Survey Bulletin 1921, 54 p.
• Soller, D.R., Packard, P.H., Garrity, C.P., 2012. Database for USGS Map I-1970 — Map showing the thickness and character of Quaternary sediments in the glaciated United States east of the Rocky Mountains: U.S. Geological Survey Data Series 656.
• Suguio, K., Salluns, A.E.M., Soares, E.A.A., 2005. Quaternary: “Quo Vadis”?. Episodes, 28 (3), 197-200.
• Synge, F.M., 1950. The glacial deposits around Trim, Co. Meath. Proceedings of the Royal Irish Academy. Section B: Biological, Geological, and Chemical Science Vol. 53 (10):99–110.
• Şengör, A.M.C., 2000. Jeolojik Takvim. Cogito, 22, Özel Ek, 1-46.
• Tanner, V. 1915. Studier öfver kvartärsystemet i Fennoscandias nordliga deler. III. Om landisens rörelser och afsmältning i Finska Lappland och angränsande trakter. Fennia 36, 815 pp.
• Tchihatcheff, P., 1867-1869. Asie Mineure : Descriptions physique de cette contrée. quatrième partie, Géologie par, Editeur : L. Guérin, Paris, 3 Tome.
• Thoresen, M., 1990. Quaternary map of Norway, scale 1:1 million, with description (Norveççe). Summary. Geological Survey of Norway.
• Troedson, A. L., Deyssing, L., 2015. Coastal Quaternary mapping of the southern Hunter to northern Illawarra regions, New South Wales. Quarterly Notes, 146, 1-30.
• Ulu, Ü., Bulduk, A.K., Ekmekçi, E., Karakaş, M., Ocal, H., Arbas, A., Saçlı, L, Taşkıran, A., Adır, M., Sözeri, Ş., Karabıyıkoğlu, M. 1994. İnlice-Akkise ve Cihanbeyli-Karapınar Alanının Jeolojisi. MTA Rapor no: 9720, 219 s.
• Undås, I. 1942. On the late-Quaternary history of Møre and Trøndelag (Norway). Det kongelige Norske Videnskabers Selskabs Skrifter 1942, Nr. 2, 92 pp.
• van Couvering, J.A. (Ed.) 1997. The Pleistocene Boundary and Beginning of Quaternary. World and Regional Geology Series 9, Cambridge University Press, New York, 312 s.
• van Loon, A. J., 2000. The strangest 0.05% of the geological history. Earth-Science Reviews, 50, 125-133.
• Vaškovský, I., 1973. Geologická mapa kvartéru Slovenska 1 : 500 000. Geologický ústav Dionýza Štúra, Bratislava.
• Wright, H. E., Frye, D. G. Jr., 1965. Quaternary of the United States. New Jersey, NJ: Princeton University Press.
• Wright, Jr. H. E., Bartlein, P. J., 1993. Reflections on COHMAP. The Holocene, 3, 89-92.
• Wright, W.B., 1914. The Quaternary Ice Age, 1st edn. Macmillan, London.
• Wright, W.B., Muff, H.B., 1904. The pre-glacial raised beach of the south coast of Ireland. The Irish Naturalist, 13(12), 291-294.
• Žebera, K., 1966. Mapa kvartéru a zvetraninového pláště ČSSR 1 : 1 000 000 In: Atlas geológie Československa 1 : 1 000 000, 1968, Praha.