Mardin-Dargeçit Yöresi Üst Kretase-Paleosen Yaşlı Germav Formasyonu’nun Mineralojisi ve Fillosilikat / Kil Jeokimyası

Yıl 2018, Cilt: 61 Sayı: 3, 313 - 334, 12.09.2018

Sema Tetiker , Adile Kübra Akman Hüseyin Yalçın

https://doi.org/10.25288/tjb.468150

Öz

Bu çalışmada Mardin-Dargeçit bölgesinde Üst Kretase-Paleosen yaşlı Şırnak Grubu’na ait Germav Formasyonu kayaçlarının mineralojik ve jeokimyasal özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Birimin klastik ve kimyasal kökenli kayaçları epiklastik (kumtaşı, karbonatlı kumtaşı), pelitik (şeyl) ve killi-kumlu karbonat (marn, kumlu kireçtaşı) olmak üzere farklı tane boyu, mineralojik bileşim ve dokusal ilişkiler göstermektedir. XRD ile saptanan kayaç oluşturan mineralleri; bolluk sırasına göre kalsit, fillosilikat / kil (klorit, C-S, C-V, vermikülit, illit ender olarak serpantin, I-C ve I-V), kuvars, feldispat, dolomit, hematit ve götit oluşturmaktadır. OM, SEM ve XRD inceleme sonuçlarına göre; birimde diyajenetik minerallerin yanı sıra, metamorfik ve ofiyolitik birimlerden taşınmış detritik mineraller de bulunmaktadır. Farklı kimyasal bileşime sahip fillosilikat / kil mineralleri Al ve/veya MgO bakımından zengindir. Eser element ve REE derişimleri en fazla kloritte, en az ise vermikülit mineralinde gözlenmektedir. Fillosilikat / kil minerallerinin içerikleri kondrit değerleri ile karşılaştırıldığında; köken kayaca, minerale ve elementlere göre zenginleşme-fakirleşmeler değişmekle birlikte, örneklerin desenleri birbirinden belirgin olarak ayrılmaktadır. Fillosilikat / kil mineralleri iz ve REE içerikleri açısından kondrit ve NASC bileşimlerine göre belirgin değişim / farklılaşma / ayrımlaşma sergilemektedir. 

Anahtar Kelimeler

Güneydoğu Anadolu Otoktonu, Köken, SEM, XRD

Kaynakça

• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2000. Very low-grade metamorphism of Upper Paleozoic-Lower Mesozoic sedimentary rocks related to sedimentary burial and thrusting in Central Taurus Belt, Konya, Turkey. International Geology Review, 42, 353367.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2004a. Diagenetic to lowgrade metamorphic evolution of clay mineral assemblages in Palaeozoic to early Mesozoic rocks of the Eastern Taurides, Turkey. Clay Minerals, 39, 481-500.
• Bozkaya, Ö.,Yalçın, H., 2004b. New mineralogic data and implications for the tectono-metamorphic evolution of the Alanya Nappes, Central Tauride Belt, Turkey, International Geology Review, 46, 347-365.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2005. Diagenesis and very low-grade metamorphism of the Antalya Unit: mineralogical evidence of Triassic rifting, Alanya-Gazipaşa, Central Taurus Belt, Turkey. Journal of Asian Earth Sciences, 25, 109-119.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2010. Geochemistry of mixedlayer illite-smectites from an extensional basin, Antalya Unit, Southwestern Turkey. Clays and Clay Minerals, 58, 644-666.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., 2013. Geochemical monitoring of clays for diagenetic evolution of the Paleozoic Lower Mesozoic sequence in the northern Arabian plate: Hazro and Amanos regions, Southeastern Turkey. Journal of African Earth Sciences, 86, 1024.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Göncüoğlu, M.C., 2002. Mineralogic and organic responses to the stratigraphic irregularities: An example from the Lower Paleozoic very low-grade metamorphic units of the Eastern Taurus Autochthon, Turkey. Schweizerische Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 82, 355-373.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Kozlu, H., 2009. Hazro (Diyarbakır) Bölgesi Paleozoyik-Alt Mesozoyik yaşlı sedimanter istifin mineralojisi. Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 21, 53-81.
• Bozkaya, Ö., Yalçın, H., Kodal, M., 2011. Batı-Orta Toroslar ve Amanoslar Bölgesindeki Kambriyen Yaşlı Metaklastik Kayaçların Petrolojik İncelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri A-Yerbilimleri, 28, 31-64.
• Brindley, G.W., 1980. Quantitative X-ray mineral analysis of clays. In: Crystal structures of Clay Minerals and their X-ray Identification (G.W. Brindley, G. Brown, eds.). Mineralogical Society London, 411-438.
• Condie, K.C., 1993. Chemical composition and evolution of the upper continental crust: Contrasting results from surface samples and shales. Chemical Geology, 104, 1-37,
• Constantopoulos, J., 1988. Fluid inclusion and REE geochemistry of fluorite from south central Idaho. Economic Geology, 83, 626–636.
• Çelik, M., Karakaya, N., Turan, A., 1991. Erken Paleozoyik yaşlı killerin mineraloji ve metamorfizma özellikleri: Konya güney ve güneybatısı. V. Ulusal Kil Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 16-20 Eylül, Bildiriler Kitabı, M. Zor (eds.), s. 62-73.
• Çoruh, T., 1991. Adıyaman civarında (XI. Bölge kuzeybatısı ve XII. Bölge) yüzeyleyen Kampaniyen-Tanesiyen istifinin biyostratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Araştırma Grubu, Rapor No: 1656, 101 s (yayımlanmamış).
• Folk, R.L., 1962. Spectral subdivision of limestone types. American Association of Petroleum Geologist Memoirs, 1, 62–84.
• Göncüoğlu, M.C., Dirik, K., Kozlu, H., 1997. General chracteristics of pre-Alpine and Alpine Terranes in Turkey: Explanatory notes to the terrane map of Turkey. Annales Geologique de Pays Hellenique, 37, 515-536.
• Gromet, L.P., Dymek, R.F., Haskin, L.A., Korotev, R.L., 1984. The “North American shale composite: Its compilation, major and trace element characteristics. Geochimica et Cosmochimica Acta, 48, 2469-2482.
• Güven, A., Dinçer, A., Tuna, M. E., Çoruh, T., 1991. Güneydoğu Anadolu Kampaniyen-Paleosen otokton istifinin stratigrafisi: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Arama Grubu, Rapor No: 2828, 133 s (yayımlanmamış).
• Haskin, L.A., Haskin, M.A., Frey, F.A., Wildeman, T.R., 1968. Relative and absolute terrestrial abundances of the rare earths. In: Origin and Distribution of the Elements (L.H. Ahrens, eds.). Pergamon Press, 889-912.
• Henderson, P., 1984. Rare Earth Element Geochemistry. Devolopments in Geochemistry, Elsevier, Amsterdam, 317-347.
• Kirk, H. M., 1937. Memorandum on Gercüş, Hermis Kermav region. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Derleme No: 253, 6 s (yayımlanmamış).
• Maxon, J. H., 1936. Geology and petroleum possibilities of the Hermiş dome. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Derleme No: 255, 25 s (yayımlanmamış).
• MTA, 2008. 1:100 000 Ölçekli M47 Mardin Paftası Jeoloji Haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Robertson, A.H.F., Parlak, O., Rızaoğlu, T., Ünlügenç, Ü., İnan, N., Taslı, K, Ustaömer, T., 2007. Tectonic evolution of the South Tethyan ocean: evidence from the Eastern Taurus Mountains (Elazığ region, SE Turkey). Geological Society, London, Special Publications, 272, 231-270.
• Sun, S.S., McDonough, W.F., 1989. Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle composition and processes. (A.D. Saunders, M.J. Norry, eds.), Magmatism in the Ocean Basins, Special Publication, Geological Society of London, 313-345. Şengör, A.M.C., Yılmaz, Y., 1981. Tethyan evolution of Turkey, a plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241.
• Tetiker, S., Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2015. Evidence of the diagenetic history of sediment composition in Precambrian-Early Paleozoic rocks: A study from the Southeast Anatolian Autochthon, Mardin (Derik-Kızıltepe), Turkey. Arabian Journal of Geoscience, 5, 11261-11278. Tetiker, S., Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2016. Uludere-Uzungeçit (Şırnak) yöresinde (Güneydoğu Anadolu Otoktonu Doğu Bölümü) Alt Triyas yaşlı Çığlı Grubu kayaçlarının diyajenez/metamorfizma tarihçesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 59, 323-340.
• Tetiker, S., Yalçın, H., Butekin, Y., 2017. Üst Kretase-Paleosen yaşlı Germav Formasyonunun kil mineralojisi (Batman-Gercüş). Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 7, 202-215.
• Tromp, S. W., 1940. Preliminary report on the oil possibilities of SE Turkey, based on a reinterpretation of microfaunal and sub-surface data (Cenubu Şarki Türkiye’nin stratigrafisi, strüktür veçheleri ve petrol imkanları ile bunların mücavir mıntıkalarla mukayesesi): Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Derleme No: 1216, 74 s (yayımlanmamış).
• Weaver, C.E., Pollard, L.D., 1973. The Chemistry of Clay Minerals. Developments in Sedimentology, 15, 213 p.
• Yalçın, H., Bozkaya, Ö., 2002. Hekimhan (Malatya) çevresindeki Üst Kretase yaşlı volkaniklerin alterasyon mineralojisi ve jeokimyası: deniz suyu-kayaç etkileşimine bir örnek. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri A-Yerbilimleri, 19, 81-98.
• Yıldırım, M., Yılmaz, Y., 1991. Güneydoğu Anadolu orojenik kuşağının ekaylı zonu. Bulletin of Turkish Association of Petroleum Geologists, 3, 57-73.
• Yılmaz, Y., 1993. New evidence and model on the evolution of the southeast Anatolian orogen. Geological Society of American Bulletin, 105, 251-271.
• Yılmaz, E., Duran, O., 1997. Güneydoğu Anadolu bölgesi otokton ve allokton birimler stratigrafi adlama sözlüğü (Lexicon). Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü, Eğitim Yayınları, No: 31, 460 s (yayımlanmamış).
• Yılmaz, E., Erenler, M., Araç, M., 1993. Kozluk-2 arama kuyusunda (X. Bölge) kesilen birimlerin petrografik, sedimantolojik ve mikropaleontolojik incelemesi. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Araştırma Merkezi, Rapor No: 1901, 23 s (yayımlanmamış).