Türkiye ile İskoçya Arasında bir Mukayese

Yıl 1947, Cilt: 1 Sayı: 1, 89 - 109, 01.03.1947

W. J. Mc Callien

Öz

Jeoloji ilminin kurucularından adedilen
Hutton, geçmişi bugünkü hadiselerin müşahadesinden istidlal edebiliriz,
demişti. Memleketim olan İskoçya'daki eski yanardağların etüdünden, Hutton
nazariyesinin tersine olarak, bugünü öğreniriz. İskoçya'nın başlıca fizyografik
formları Kaledonyen hareketleri ile ilgili olduğu halde jeoloji bakımından daha
genç olan Türkiyede daha henüz sona ermiş olan Alp hareketleri bu hususta mühim
amil olmakdadır. Tersiyerde İskoçya'da volkanlar o devrin bariz mirasları
olduğu halde Türkiye'de iltivalar ve faylar en ön safta gelmektedir.

İskoçya'da Tersiyer bürkanî merkezleri,
şimalî İrlanda ve batı İskoçya'dan İzlanda ve Greenland'a kadar inkişaf eden
kuzey Atlantik kıtasının bazaltlarını vermiştir. Bu bazalt pilatosunun çökmesile
bu günkü Atlantik denizi meydana gelmiştir. Teşekkülü zamanında bu bazalt
kıtası iki buçuk milyon kilometre kare bir saha işgal etmiş olmalıdır. Bu
bürkanî sahraların kalınlığı beş altı yüz metre etrafındadır. Büyük entrüzyon
merkezleri bu günkü ölmüş volkanlarda olmakla beraber bunlar birbirine
bağlıdırlar. İki türlü entrüzyon şekli kabul edilmekdedir. Bunlardan (ring-
dykes) tabir edilenlerde entrüzyonlar bir merkezi olan daireler şeklinde,
plütonik jenesli ve merkezden dışarı doğru sert bir zaviye ile meylederler.
(Cone-sheets) tabir edilen diğer çeşit entrüzyonlar ise bir merkezden içeri
doğru 45 derecelik bir zaviye ile meylederler.

Türkiye jeologları bu memleketin
(transversal) lerile ünsiyet peydaetmişlerdir. 
İstanbul Ünivesitesinden Profesör Parajas tesbit ettiği yedi (Transversal)
i bir bültenle yayınlamıştır. İran'da da Schroeder on kadar (Transversal) ayırt
etmiş bulunmaktadır. Gerek İran ve gerek Türkiye'deki (Transversal) lerin
menşelerinin bir olduğu ve birinin izahının diğerine şamil olacağı pek az kimse
tarafından inkâr edilebilir,

Bu (Transversal) lerin Arap Blokuna
nazaran aldıkları dağılış şeklile batı İskoçya'daki (cone-sheet) lerin tasavvur
edilen yeraltı magma haznesine nisbetle aldıkları formlar arasında göze çarpan
bir benzerlik müşahede edilmektedir. Dr. Anderson İskoçya'daki (ring-dyke) ve
(conesheet) lerin aldıkları mahrutî formları, 10 kilometre kadar derinde olduğu
tahmin edilen magma mahzeninden gelen tazyik neticesi hasıl olan dairevî
çatlak-lardan yükselen magma ile izah etmektedir. Magma tazyiki yukarı doğru
şakulî, Arap bloku ise kuzeye doğru ufkî tazyik yaparak İskoçya'da (ring- dyke)
ve (cone-sheets) leri, Türkiye ve İranda'da işaret edilen (Transversal) leri
meydana getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İskoçya, Mukayese

Kaynakça

• Based on the writings of Dr. J. E. Richey, especially in British Regional Geology: The Tertiary Volcanic Districts, Geological Survey, 1935.