Eckernförder ve Geltinger Körfezlerinin Antropojenik Ağır Metal Kirliliğinin Karot Sedimentlerinde Araştırılması, Batı Baltık Denizi, Almanya

Yıl 2020, Cilt: 63 Sayı: 1, 21 - 42, 31.01.2020

Mustafa Ergin

https://doi.org/10.25288/tjb.590966

Öz

Bu çalışma, Baltık Denizi’nin batısında 1800’lü yıllardan önce ve sonra artarak gelişen insan faaliyetlerinin (tarım, ziraat, kentleşme, yerleşim, savaşlar, sanayileşme gibi) ve soğuk iklimsel dönemlerin izlerini araştırmak amacı ile yapılmış olup, 1978 yılında Almanya’nın Eckernförder (EB) ve Geltinger (GB) körfezlerinden “SENCKENBERG” Araştırma Gemisi ile sediment örnekleri alınmıştır. Vibrasyon çekiçleme yöntemi ile alınan bozulmamış 2 kutu karotun sedimentleri üzerinde tane boyu, karbonat, organik karbon, element, Pb-210 tarihlendirme ve SEM-EDAX analizleri yapılmış ve sonuçlar istatiksel yöntemler ile de yorumlanıp tartışılmıştır.

Körfezlerin zaman zaman suboksik-anoksik koşullarında çökelen gri-siyahımsı balçık çamuru (“schlick”) çoğunlukla silikat-aluminyum silikat minerallerinden oluşmaktadır. Karbonat miktarları her iki karotda da düşük (çoğunlukla <%3) iken, EB sedimentleri GB sedimentlerine göre nisbeten daha ince tanelidir. Bölgesel özgün kaynak ve ortamsal koşullar her iki körfez sedimentlerinde de yüksek organik madde birikimine (%2-6) neden olmaktadır. Ana element miktarlarının çoğu (Si, Al, K, Mg, Fe, P) karotlar boyunca önemli değişimler göstermemekte ve litojenik-jeojenik kaynağa işaret etmektedir. Mn, Co ve kısmen P miktarlarının karot boyunca değişimi ise, sedimentde diyajenez ile izah edilmektedir. Cr, Ni, Cu, Pb, Zn,Cd ve Hg miktarları karotların üst seviyelerine doğru artış göstermektedir. Karotlarda üst seviye metal miktarlarının alt seviye değerlerine bölünmesi ile hesaplanan kirlilik faktörleri Hg için 18-76 (çok yüksek kirlilik); Cd için 3,5-4,7 (belirgin, yüksek kirlilik); Zn ve Pb için 2,1-2,9 (orta-az derecede kirlilik) ve Cu, Cr, Ni, Co, Mn, Fe için 0,7-1,7 (çok az derecede kirlilik) arasında değişen değerlere işaret etmektedir. Özelliklede yüksek metal miktarları (CF>2) bölgede 1800’li yıllardan itibaren antropojenik etkilerin varlığını göstermektedir. Karotların üst 4-22 cm derinliklerinde tesbit edilen kömür, kül ve metalik cürufların varlığıda bu görüşü desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Baltık Denizi, Almanya, Sediment, Antropojen, Kirlilik

Destekleyen Kurum

“Senckenbergische Naturforschende Gesellschaft”Frankfurt; “Institute für Begabtenförderung der Konrad Adenauer-Stiftung in Bonn” ve “Centrum für Internationale Migration und Entwicklung-CIM in Frankfurt”

Teşekkür

Kısmen doktora tezini oluşturan bu çalışma, Frankfurt/Almanya’daki “Senckenbergische Naturforschende Gesellschaft” tarafından desteklenmiş olup, sediment karotlarının alımında desteklerini esirgemiyen ve bu kuruma bağlı “SENCKENBERG” araştırma gemisi ve personeline çok teşekkür ederim. Eski adı ile “Institute für Sedimentforschung der Universitaet Heidelberg” te gerçekleştirilen bu tez çalışmasında danışman Prof.Dr. German Müller ve eşdanışman Prof.Dr. Peter Stoffers tezin her aşamasında önemli katkılarda bulunmuşlardır. Karotların Pb-210 tarihlendirilmesi Dr. J. Dominik tarafından yapılmıştır. M. Gastner, U. Kaestner, J.Schoer ve F.Wolf laboratuvarlarda sedimentolojik, mineralojik ve kimyasal analizlerde yardımcı olmuşlardır. Eckernförde, Flensburg ve Kiel Müzelerinde çok sayıda kişilerin bölgesel yerleşim, sanayileşme ve savaşlar üzerine bilgileri önemli destek oluşturmuştur. Tez çalışmasına maddi destek “Institute für Begabtenförderung der Konrad Adenauer-Stiftung in Bonn” ve “Centrum für Internationale Migration und Entwicklung-CIM in Frankfurt” tarafından sağlanmıştır. Veri değerlendirilmesinde “ODTÜ-Erdemli Deniz Bilimleri Enstitüsü-İçel” imkanlarından faydalanılmıştır. Yazar, makalenin hakemliğini yapan ve ismini açıklamayan hakemlere değerli görüş ve önerilerinden dolayı teşekkürlerini sunar.

Investigation of Anthropogenic Heavy Metal Pollution in Core Sediments from the Eckernförder and Geltinger Bays in the Western Baltic Sea, Germany

Öz

The main purpose of this study was to investigate the effects of increasing human activities (agriculture, urbanization, settlement, wars, industrialization) and cold climatic periods that occurred pre-and post-1800 in and around the western Baltic Sea. To investigate this, sediment box cores were collected onboard the R/V SENCKENBERG in 1978 from two bights of Eckernförder (EB) and Geltinger (GB). Vibration hammer technology was used to obtain undisturbed core sediments and grain size, carbonate, organic carbon, element, SEM-EDAX and Pb-210 dating analysis were carried out. The results were then interpreted using statistical methods.

The greyish to black colored mud (“schlick”) sediments deposited under suboxic to anoxic. conditions in the bights mainly consists of silicate-aluminosilicate minerals. Carbonate contents in both cores are low (generally <3%) but EB sediments are finer grained than the GB sediments. Regional characteristic source and depositional conditions caused the accumulation of high organic matter (2-6%) in core sediments from both bights. Major element concentrations (Si, Al, K, Mg, Fe, P) largely do not display any significant changes throughout the cores and indicate lithogenic-geogenic sources. The downcore changes in Mn, Co and in part, P, concentrations can be related to sediment diagenesis in the cores. Cr, Ni, Cu, Pb, Zn, Cd and Hg contents showed increases towards the upper core sections. The contamination factors obtained from division of metal concentrations in the upper sections to those from the lowest sections of the cores were 18-76 for Hg (very high contamination), 3.5-4.7 for Cd (considerable, high contamination), 2.1-2.9 for Zn and Pb (low to moderate pollution), and 0.7-1.7 for Cu, Cr, Ni, Co, Mn and Fe (very low to no contamination). In particular, high contamination factors (CF>2) showed the effects of anthropogenic activities present in the region since the 1800s. The presence of coal, ash and metallic slag particles in the sandfractions of the upper 4-22 cm core sections also confirmed anthropogenic effects in the two bights.

Anahtar Kelimeler

Baltic Sea, Germany, Sediment, Anthropogenic, Pollution

Kaynakça

• Abu-Hilal, A.H., Badran, M.M., 1990. Effect of Pollution Sources on Metal Concentration in Sediment Cores from the Gulf of Aqaba (Red Sea). Marine Pollution Bulletin, 21(4), 190-197.
• Adamo, P., Arienzo, M., Imperato, M., Naimo, D., Nardi, G., Stanzione, D., 2005. Distribution and partition of heavy metals in surface and sub-surface sediments of Naples city port. Chemosphere, 61 (6), 800-809.
• Alak, A., Sümer, Ö., 2017. Marmara ve Karadeniz Kıyılarındaki Güncel Sedimanlar İçinde Antroposen’in Varlığına Ait Yeni Bulgular. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, 145-168.
• Aksu, A.E., Yaşar, D., Uslu, O., 1998. Assessment of marine pollution in İzmir Bay: Heavy metal and organic compound concentrations in surficial sediments. Turkish Journal of Engineering and Enviromental Sciences, 22(5), 387-416.
• Algan, O., Balkıs, N., Çağatay, M.N., Sarı, E., 2004. The sources of metal contents in the shelf sediments from the Marmara Sea, Turkey. Environmental Geology, 46, 932-950.
• Atabey, E., 2010. Türkiye’de İnsan Kaynaklı (Antropojenik) Unsurlar ve Çevresel Etkileri. MTA Yer Bilimleri ve Kültür Serisi-7, Ankara, 286 s.
• Balkıs, N., Çağatay, M.N., 2001. Factors controlling metal distributions in the surface sediments of the Erdek Bay, Sea of Marmara, Turkey. Environment International, 27, 1-13.
• Balsved, J.E., http://www.navalhistory.dk. Bayat, O., 1998. Characterisation of Turkish fly ashes. Fuel, 77 (9/10), 1059-1066.
• Birch, G.F., Davies,K.P., 2003. A scheme for assessing human impacts on coastal aquatic environments using sediments,(Coastal GIS 2003: an integrated approach to Australian coastal issues, (371-380), Editörler: Woodcoffe, C.D., R.A. Furness). Wollongong University Papers in Center for Maritime Policy No:14, Australia.
• Bodur, M.N., Ergin, M., 1994. Geochemical characteristics of the recent sediments from the Sea of Marmara. Chemical Geology,115, 73-101.
• Brügmann, L., Bublitz, G., Hennings, U., 1980. Der Gehalt von Spurenmetallen in Sedimentkernen der westlichen Ostsee. Zeitschrift für Angewandte Geologie, 26(8), 398-405.
• Covelli, S., Fontolan, G., 1997. Application of a normalization procedure in determining regional geochemical baselines. Environmental Geology, 30 (1-2), 34-45.
• Crutzen, P.J., 2006. The “Anthropocene”, (Earth System Science in the Anthropocene, Editörler: Ehlers E., Kraft, T.). Springer, Berlin, Heidelberg, 13-18.
• Djafari, D., 1977. Mangan-Eisen-Akkumulate in der Kieler Bucht. Meyniana, 29, 1-9.
• Edgerton, H.E., Seibold, E., Vollbrecht, K., Werner, F., 1966. Morphologische Untersuchungen am Mittelgrund (Eckernförder Bucht, westliche Ostsee). Meyniana, 16, 37-50.
• Ergin, M., 1982. Mineralogisch-Sedimentologische und Geochemische Untersuchungen an Zwei Sedimentkernen Aus Schlickgebieten der Westlichen Ostsee- Einfluss klimatischer und anthropogener faktoren auf die sedimentation in den Meeresbuchten Schleswig-Holsteins. Doktora Tezi, Ruprecht-Karls-Universitaet Heidelberg, Almanya, 180 s.
• Ergin, M. 1988. Mineralogy and petrology of Holocene sediments from the western Baltic Sea. Bollettino Di Oceanologia Teorica Ed Applicata, 6(4), 227-242.
• Ergin, M., 1990. Pre-Civilizational and Civilizational Layers in Two Sediment Cores from the Western Baltic Sea. Bollettino Di Oceanologia Teorica Ed Applicata, 8 (1), 41-50.
• Ergin, M., Saydam, C., Baştürk, Ö., Erdem, E., Yörük, R., 1991. Heavy metal concentrations in surface sediments from the two coastal inlets (Golden Horn Estuary and Izmit Bay) of the northeastern Sea of Marmara. Chemical Geology, 91(3), 269-285.
• Ergin, M., Bodur, M.N., Ediger, D., Ediger, V., Yılmaz, A., 1993. Organic carbon distribution in the surface sediments of the Sea of Marmara and its control by the inflows from adjacent water masses. Marine Chemistry, 41, 311-326.
• Ergin, M., Kazan, B. ve Ediger, V., 1996. Source and depositional controls on heavy metal distribution in marine sediments of the Gulf of İskenderun, Eastern Mediterranean. Marine Geology, 133, 223-239.
• Erlenkeuser, H., Suess, E. ve Willkomm, H., 1974. Industraliaztion affects heavy metal and carbon isotope concentrations in recent Baltic Sea sediments. Geochim. Cosmochim. Acta, 38 (6), 823-842.
• Fagan, B., 2000. The Little Ice Age: How Climate Made History 1300-1850. Basic Books, New York, 272 s.
• Förstner, U., Wittmann, G.T.W., 1979. Metal Pollution in the Aquatic Environment. Springer-Verlag, Berlin, 486 s.
• Garnaga, G., 2012. Integrated assessment of pollution in the Baltic Sea. Ekologija, 58(3), 331-355.
• Güven, K.C., Öztürk, B., 2005. Deniz Kirliliği-Temel Kirleticiler ve Analiz Yöntemleri. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı (TÜDAV) Yayınları No.21, İstanbul, 512 s.
• Hahn, H.-W., 2011. Die Industrielle Revolution in Deutschland (Enzyklopaedi deutscher Geschichte). Band 491, 193 s.
• Hakanson, L., 1980. Ecological risk index for aquatic pollution control. A sedimentological approach. Water Research, 14, 975-1001.
• Hartman, N., 1964. Zur Geochemie von Mangan und Eisen in der Ostsee. Meyniana, 14, 3-20.
• HELCOM, 2007. Heavy Metal Pollution to the Baltic Sea in 2004. HELCOM Baltic Sea Environment Proceedings No. 108, 33s. http:// www.google.com/maps/ 12 Haziran 2019. Image Landsat/Copernicus, 2009 GeoBasis-DE-BKG.
• Kanellopoulos, T.D., Angelidis, M.O., Karageorgis, A.P., Kaberi, H., Kapsimalis, V. ve Anagnostou, C., 2006. Geochemical composition of the uppermost prodelta sediments of the Evros River, northeastern Aegean Sea. Journal of Marine Systems, 63, 63-78.
• Kaufhold, H., Burbaum, B., Grube, A., 2012. Geologische Übersichtskarte von Schleswig-Holstein 1:250.000. Landesamt für Landwirtschaft, Umwelt und laendliche Raüme Schleswig-Holstein. Geologischer Dienst.
• Kemp, A.L.W., Thomas, R.L., Dell, C.I., Jacquet, J.M., 1976. Cultural impact on the geochemistry of sediments in Lake Erie. Journal of the Fisheries Research Board of Canada, 33(3), 440-462.
• Komatina, M.M., 2004. Tıbbi Jeoloji-Jeolojik Ortamların İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri. (Medical Geology Effects of Geological Environments on Human Health’ten Türkçeye çeviri: Örgün Y., Bayrak D. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Çeviri Serisi No.2). Elsevier, Amsterdam, 498 s.
• Kucuksezgin, F., Kontas, A., Altay, O., Uluturhan, E., Darılmaz, E., 2006. Assessment of marine pollution in Izmir Bay: Nutrient, heavy metal and total hydrocarbon concentrations. Environment International, 32, 41-51.
• Kuijpers, A., 1974. Trace elements at the depositional interface and in sediments of the outer Parts of the Eckernförder Bucht, Western Baltic. Meyniana, 26, 23-38.
• Leivuori M., Joksas, K., Seisuma, Z., Kulikova, I., Petersell, V., Larsen, B., Pedersen, B., Floderus, S., 2000. Distribution of heavy metals in sediments of the Gulf of Riga, Baltic Sea. Boreal Environment Research, 5, 165-185.
• Lorenzo, F., Alonso, A., Pellicer, M.J., Pages, J.L., Perez-Arlucea, M., 2007. Historical analysis of heavy metal pollution in three estuaries on the North coast of Galicia (NW Spain). Environmental Geology, 52, 789-802.
• Magaard, L., Rheinheimer, G., 1974. Meereskunde der Ostsee. Springer, Berlin-Heidelberg, 269 s.
• Müller, G., 1964. Methoden der Sedimentuntersuchungen. Schweizert Verlag, Stuttgart, 303 s.
• Müller, G., Dominik, J., Reuther, R., Malish, R., Schulte, E., Acker, L., Irion, G., 1980. Sedimentary record of environmental pollution in the western Baltic Sea. Naturwissenschaften, 67(12), 595-600.
• Nilsson, S., 2006. International river basins in the Baltıc Sea region. European Union, BSR INTERREG III B Programme Project Report 14.
• Prange, W., 1978. Der letzte weichselzeitliche Gletschervorstoss in Schleswig-Holstein-das Gefüge überfahrener Schmelzwassersande und die Entstehung der Morphologie. Meyniana, 30, 61-75.
• Remeikaite-Nikiene, N., Garnaga-Budre, G., Lujaniene, G., Joksas, K., Stankevicius, A., Malejevas, V., Bariseviciute, R., 2018. Distribution of metals and extent of contamination in sediments from the South-eastern Baltic Sea (Lithuanian zone). Oceanologia, 60, 193-206.
• Schlichting, E., (1960). Typische Böden Schleswig-Holsteins, P.Pray, Hamburg, 140 s.
• Secrieru, D., Secrieru, A., 2002. Heavy-Metal Enrichment of Man-made Origin of Superficial Sediment on the Continental Shelf of the Northwestern Black Sea. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 54, 513-526.
• Seibold, E., 1970. Nebenmeere im humiden und ariden Klimabereich. Geologische Rundschau, 60(1), 73-105.
• Seibold, E., Exon, N., Hartmann, M., Kögler, F.C., Krumm, H., Lutze, G.F., Newton, R.S., Werner, F., 1971. Marine Geology of Kiel Bay. In: Sedimentology of Parts of Central Europe. VIII. International Sediment. Congress, Heidelberg, 209-23.
• Shen, F., Mao, L.,Sun, R., Du, J., Tan, Z., Ding, M., 2019. Contamination Evaluation and Source Identification of Heavy Metals in the Sediments from the Lishui River Watershed, Southern China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16 (3-336), 1-14.
• Siegel, F.R., 2002. Environmental Geochemistry of Potentially Toxic Metals. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg, 218 s.
• Suess, E., Erlenkeuser, H., 1975. History of metal pollution and carbon input in Baltic Sea sediments. Meyniana, 27, 63-75.
• Swaine, D.J., 1990. Trace elements in Coal. Butterworths, Londra, 294s.
• Szefer, P., 2002. Metal pollutants and radionuclides in the Baltic Sea- an overview. Oceanologia, 44(2), 129-178.
• Tomlinson, D.L., Wilson, J.G., Harris, C.R., Jeffrey, D.W., 1980. Problems in the assessment of heavy-metal levels inestuaries and the formation of a pollution index. Helgoländer Meeresuntersuchungen, 33, 566-575.
• Tuncalı, E., Çiftçi, B., Yavuz, N., Toprak, S., Köker, A., Gencer, Z., Ayçık, H., Şahin, N., 2002. Türkiye Tersiyer Kömürlerinin Kimyasal ve Teknolojik Özellikleri. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, 401 s.
• Turekian, K.K., Wedepohl, K.H., 1961. Distribution of the elements in some major units of the earth’s crust. Geological Society of America Bulletin, 72(2), 175-192.
• Ünlü, S., Topçuoğlu, S., Alpar, B., Kırbaşoğlu, Ç.,Yılmaz, Y.Z., 2007. Heavy metal pollution in surface sediment and mussel samples in the Gulf of Gemlik. Environmental monitoring and assessment, 144, 169-178.
• Voipio, A., 1981. The Baltic Sea. Elsevier, Amsterdam, 418 s.
• Wang, X.C., Feng, H. ve Ma, H.Q., 2007. Assessment of Metal Contamination in Surface Sediments of Jiaozhou Bay, Qingdao, China. Clean, 35(1), 62-70.
• Yaşar, D., Aksu, A.E.,Uslu, O., 2001. Anthropogenic Pollution in İzmit Bay: Heavy Metal Concentrations in Surface Sediments. Turkish Journal of Engineering and Environmental Sciences, 25(4), 299-313.
• Yücesoy, F.,Ergin, M., 1992. Heavy-metal geochemistry of surface sediments from the southern Black Sea shelf and upper slope. Chemical Geology, 99, 265-287.