Bucu -Kılbaş (Adana) Bölgesinin Jeolojisi ve Petrol İmkânları

Yıl 1958, Cilt: 6 Sayı: 2, 37 - 66, 30.06.1958

Zati Ternek

Öz

Etüd sahası Adana'nın takriben 30 km. kadar kuzeyinde ve Seyhan nehri doğusundadır. En yüksek arazi 375-400 m. rakımlıdır. Bu sahada Tersier ve Kuaterner arazileri vardır, Tersier tabakaları Miosen ve Pliosen yaşında olmak üzere ayrılabilmiştir.

Miosen gri renkli marnlarla başlar. Foley'in üst shale'lerine tekabül eder. Gri renkli marn, kesif, yer yer konkoidal, bazan safihalı, bazan ince çatlaklı, bazan ince kumtaşı seviyelidir. Bunlar Üst Helvesien veya Tortonien yaşındadırlar. Kalınlık sahamız dışında kalanla birlikte 1500 m. dir.

Gri renkli marnlar üzerine konkordan olarak çapraz tabakalı, biraz konkresyonlu kumtaşları gelir. Mebzul mikrofosili havidir. Bunlar kısmen Foley'in «üst kumtaşı» tabakalarına muadildir. Bu kumtaşlarının üst seviyelerinde pembe ve kırmızı renkli kumtaşları Adana bölgesinin diğer kısımlarındaki geçit tabakalarına çok benzerler. Çapraz tabakalı ve konkresyonlu kumtaşı formasyonunun mecmuu kalınlığı 1500-1700 m. dir. Serinin yaşı Tortonien, hattâ kısmen Üst Tortoniendir.

Bu formasyon üzerine de sarı renkli, marnlı kumtaşları ve mavi marnlar adını verdiğimiz tabaka serisi hafif diskordansla oturur. Bu tabaka serisinin vasati kalınlığı 1130 m. dir. 750-1700 nu kalınlıkta olan yerleri de vardır. Bu formasyon da mikro ve makro fosilce zengindir ve fosillere göre Sarmasien-Ponsien yaşındadır.

Buraya kadar kaydedilen Miosen serisi üzerinde tam bir zaviyeli diskordansla Pliosen yaşında göl kalkerleri veya konglomera ve kumtaşları bulunur. Göl kalkerleri fosillidir.

Etüd sahamızda Kuaternere ait taraça rüsupları, kalişler, eski ve yeni alüvyonlar vardır. Bu saha biri Tortoniende diğeri Tortonien sonunda olmak üzere gayet hafif geçen iki küçük volkanik faaliyete sahne olmuştur.

Helvesien, Tortonien denizleri hareketli ve ılık, bol uzviyet yaşamasına müsait bir denizdi, derinliği zaman zaman değişmiştir. Yer yer somatr karakterli, nihayet tatlı su ve karasal olmuştur.

Miosen denizlerinde, kronolojik sıra ile: 1. gri renkli marnlar, 2. çapraz tabakalı biraz konkresyonlu kumtaşları, 3. sarı renkli marnlı kumtaşları ve mavi marnlar tortulanmışlardır.

Miosen denizinin hareketli ve ceryanlı bir deniz olduğunu içinde teşekkül eden rüsupların incelenmesinden istidlal ediyoruz.

Helvesien-Tortonien tabakaları birlikte iltivalanmışlardır (Styrien safhası). Müteakiben Alp orojenezi Sarmasien-Ponsien tabakalarını da iltivalandırmıştır (Rhodanien safhası). Pliosen tabakaları da (Valaque iltiva safhası) ile iltivalanmıştır. Bu iltivalarla: 1 – Tülüler, 2- Evresim Uşağı–Turunçlu, 3 - Mustafalı, 4 - Kızılkaş-Karga Kekeç antiklinalleri teşekkül etmiştir.

Bu antiklinaller 2.5x3.5 km. veya 1.5x10 km. çapındadırlar. Tabaka meyilleri 3-8 derece, bazan 10-20 derecedir, istikametleri NE-SW, WWN-EES veya E-W dır. İltiva tazyiki NNW dan gelmiştir.

Antiklinaller tek taraflı serbest bir virgasyon teşkil etmiş gibi bir vaziyet arzederler. Sahada büyük faylar yoktur. En çok 1-15 km. uzunlukta birkaç fay vardır. Fay atımları da azdır.

Çapraz tabakalı, kısmen konkresyonlu olan tabakalar petrol hazne taşı olabilirler. Marnlı kısımları ana taş olabilir. Bu formasyonda veya buna örtü olabilecek Sarmasien-Ponsien yaşındaki marnlarda bazı antiklinaller mevcuttur.

Netice olarak , mıntakamızın yakınında kuzeyde Topallı'da Helvesien yaşındaki marn ara tabakalı kumtaşı formasyonunda petrol emareleri görülmüştür.

Etüd sahamızda petrol imkânları kısmen vardır.

Anahtar Kelimeler

Bucu-Kılbaş, Petrol

Geological Study and Oil Possibilities of the Bucu-Kılbaş (Adana) Region

Öz

The surveyed area is situated about 30 km, north of Adana and to the east of the Seyhan River the highest elevations being 375-400 m. There are Tertiary and Quaternary formations in this area. The Tertiary has been distinguished as the Miocene and Pliocene deposits.

The Miocene begins with marlsj grey in color, which correspond to Foley's «Upper Shales». These grey marls are dense, locally conchoidal, sometimes foliated, sometimes with small joints, and sometimes with thin sandstone layers; they are of the Upper Helvetian or Tortonian age. Their thickness is 1500 m. (together with those lying outside of our area).

These marls are overlain conformably by cross-bedded somewhat concretionary sandstones, bearing abundant micro-fossils, and partly corresponding to Foley's «Upper Sandstone» beds. The pink and red sandstones of the upper layers of these sandstones resemble very much the transition beds in the other parts of the Adana region. The total thickness of the cross-bedded and concretionary sandstone formation is 1500-1700 m. The age of the series is Tortonian and even, partly, Upper Tortonian.

The yellow-colored, marly sandstone and blue marl series overlies this formation with a slight unconformity. The average thickness of this series is 1130 m. However, thicknesses ranging between 750 m. and 1700 m. have been also observed. This formation abounds in micro-fossils as well as in macro-fossils, and according to these fossils its age is Sarmatian-Pontian.

Over this Miocene series lie —with an angular unconformity— lacustrine limestones or conglomerates and sandstones of the Pliocene age.

In our area there are also Quaternary terrace deposits, caliches, old and new alluvium. Two minor volcanic activities took place here: one during the Tortonian and the second at the end of it.

The Helvetian and Tortonian seas being in constant movement and were favorable for abundant organisms. The depth of these seas varied from time to time. Originally they were locally brackish, later on they turned to be fresh-water and continental.

The following formations have been deposited (chronologically) in the Miocene seas: 1. grey marls, 2. cross-bedded, somewhat concretionary sandstones, 3. yellow-colored, marly sandstones and blue marls.

From the study of the deposits in the Miocene sea, we gather that the sea was in oscillation and had undercurrents.

The Helvetian-Tortonian strata were folded together (Styrian phase). Thereafter the Alpine orogeny folded also the Sarmatian-Pontian strata (Rhodanian phase). The Pliocene strata were also folded (Valaque folding phase). During this folding period the following anticlines were formed:

1. The Tülüler anticline, 2. The Evreşim Uşağı-Turunçlu anticline, 3. The Mustafalı anticline, 4. The Kızılkaş-Karga Kekeç anticline.

These anticlines are 2.5x3,5 km. or 1.5x10 km. in amplitude. Their dip is 3° to 8° and sometimes 10°-20°, and their strike is NE-SW, WWN-EES or E-W. The folding pressure came from NNW.

The anticlines appear to have formed a unilateral free virgation. There are no large faults in the area; only a few faults ranging from 1 to 1.5 km. at most, are encountered and their displacements or heaves are not important.

The cross-bedded, partially concretionary strata may be oil reservoirs and the marly parts may be bedrocks. There are some anticlines in this formation or in the Sarmatian-Pontian marls which may be cap-rocks.

In conclusion it may be said that the oil seepages have been observed in the Helvetian marl intercalated sandstone formation, located at Topallı, north of the surveyed area, and that there are some oil possibilities in this area.

Anahtar Kelimeler

Bucu-Kılbaş, Oil

Kaynakça

• BELL, Hugh Stevens: Armored mud balls. The Journal of Geology, vol. XLVIII, No. 1, pp. 1-31, 1940.
• BLUMENTHAL, M. M.: Adana havzasının Kozan ile Seyhan nehri arasındaki şimal kısmının jeolojik bünyesi M. T. A. Rap. No. 677, 1938. (La constitution géologique de la partie septentrionole du bassin d'Adana entre Kozan et le Seyhan Nehri. M. T. A. Report No. 677, 1938).
• COLLET, L. W,: The structure of the Alps. Edward Arnold Co., London, 1935.
• CUNNINGHAM-CRAIG, E. H.: Türkiye petrol ihtimaller, M. T. A. Rap. No. 697, 1938. (Report on investigation of petroleum in Turkey. M. T. A. Report No. 697, 1938).
• EGERAN, Necdet: Adana havzası jeolojik karakterleri ve petrol imkânları. M. T. A. Mecmuası, No. 39, 1949. (Geological characteristics and oil possibilities of the Adana Basin. Bull. M. T. A. No. 39, 1949).
• FAIRBRIDGE, Rhodes, W,: Submarine slumping and location of oil bodies. Bull. A. A. P. G., vol. 30, No. 1 (Jan. 1946), pp. 84-92.
• FOLEY, Ea J.: Seyhan havalisinin stratigrafisi hakkında rapor. M.T.A. Rap. No. 248, 1937. (Stratigraphy of the Seyhan region. M. T. A. Report. No. 248, 1937).
• GREGORY, J. W.: The structure of Asia. Methnen Co. Ltd., London, 1929.
• ILLING, V. C.: The science of petroleum. Vol. VI, part I, THE WORLD'S OILFIELDS. The Eastern Hemisphere. Oxford University Press, London-New York-Toronto, 1953.
• KIRK, H, M.: Seyhan mıntakası hakkında jeolojik istikşaf raporu. M. T. A. Rap. No. 219, 1935. (Geological reconnaissance report on the Seyhan region, M. T. A. Report No. 219, 1935).
• KRUMBEIN, W, C. andSLOSS5L. L.: Stratigraphy and sedimentation. W. H. Freeman & Co., San Francisco, Calif., 1951.
• KUENEN, Ph. H. and CAROZZI, A.: Turbidity currents and sliding in geosynclinal basin of the Alps. Journal of Geology, vol. 61, July, 53, No. 4, pp. 367-373.
• LE ROY3 L9 W.: Subsurface geologic methodes, Colorado School of mines, Dept. of Publ. Golden, Colo., 1950.
• LEVERSON, A. I.: Geology of petroleum. W. H. Freeman & Co., San Francisco, 1954.
• LOCZY, L. de: Adana havzası batı bölgesinde jeolojik müşahedeler ve bu bölgenin arzettiği petrol ihtimallerinin incelenmesi, M. T. A. Rap. No. 1835, 1949. (Contribution à la géologie et examen des possibilités pétrolifères de la partie occidentale du Bassin d'Adana. M. T. A. Report No. 1835, 1949).
• MAXSON, J, H.: Adana civarındaki petrol ihtiva etmesi muhtemel strüktürlerin tetkiki hakkında kısa rapor. M. T. A. Rap. No. 231, 1936. (Report on brief inspection of possible oil-bearing structures near Adana. M. T. A. Report No. 231, 1936).
• MAXSON, J. H.: Adana havalisi hakkında ikinci rapor. M. T. A. Rap. No. 257, 1936. (Second report on the Adana District. M. T. A. Report No. 257, 1936).
• McCAMMON, J.: Adana havzasının istikşafı (Topallı-Hocalı). M. T. A. Rap. No. 1527, 1938. (Reconnaissance trip to the Adana Area (Topallı - Hocalı). M. T. A. Report No. 1527, 1938).
• PAREJAS, Ed,: Türkiye'nin arzani tektoniği. İst. Üniv. Fen. Fak. Monogr. (Tabiî ilimler kısmı), sayı I, 1941. (La tectonique transversale de la Turquie. Rev. Fac. Sc. Univ. Istanbul, Monogr. (Sc. Nat.), No. 1, 1941.)
• PAREJAS, Ed,: Türkiye'nin jeolojik tarihçesi. İst. Üniv. Konfer., 1941-42. (Histoire géologique de la Turquie, Univ. Istanbul, Conf. No. 1, 1941-42.)
• ROOTHAN, J. P.: Garbî Çukurova hakkında rapor. M. T. A. Rap. No. 1169, 1939. (Note on the Western Çukurova. M. T. A. Report No. 1169, 2939.)
• SCHMIDT, Kurt: Seyhan mıntakası hakkında jeolojik rapor. M. T. A. Rap. No. 220, 1935. (Report on geological work in the Seyhan Region. M. T. A. Report No. 220, 1935.)
• SHEPARD, F. P. and COHEE, G. V.: Continental shelf sediments off the Mid-Atlantic States. Bull. Geol Soc. Amer., Vol. 47, pp. 441-458, 1936.
• TERNEK, Zati: Mersin-Tarsus kuzey bölgesinin jeolojisi. M. T. A. No. 44/45, 1953. (Regional geology north of Mersin-Tarsus. Bull. M. T. A. No. 44/45,1953.)