Söke'deki Tabiî Gaz Hakkında Jeolojik Not

Yıl 1959, Cilt: 7 Sayı: 1, 59 - 74, 28.02.1959

Zati Ternek

Öz

Söke'de mukim Ercüment Özbaş'ın kendi çiftliğinde petrol emaresinin
mevcut olduğuna dair yaptığı ihbar üzerine Y. Kim. Müh. Dr. Mithat Oğuzer
ile birlikte emare yerinde etüd edildi. İhbar yeri olan Özbaş çiftliği Söke'nin takriben
14-15 km. güneyinde Özbaş köyünün SE da bulunmaktadır. Emarenin bulunduğu
civar alüvyonlarla kaplıdır. Bölgede irtifaı, 1 000 m. olan Durmuş dağ ile
1 229 m. olan Samsun dağı vardır. Ana akarsu Menderes'tir. Söke çayı ve mümasili
ufak çay ve dereler de Menderes'in tâbileridir. Söke ve Özbaş çiftliğinin bulunduğu
mıntakanın jeolojisine hâkim olan seriler en alttan itibaren Menderes masifini teşkil
eden gnays-mikaşist ve mermerleşmiş kalkerler—bunlar üzerinde Miosen yaşlı
kumtaşları, tatlı su kalkerleri, konglomera ve fosilli greler ile Miosen üzerindeki
fosilli kumlar, alüvyonlar vardır.

Menderes masifi bölgenin temelini, çekirdeğini teşkil eder. Bu çekirdek Birinci Zaman başında katılaşmış sertleşmiş olup, Kaledonien ve Antekambriende iltivalanmış olmaları muhtemeldir. Bölge Paleozoik sonundan Miosen başına kadar kara olarak kalmıştır. Miosen başında ise, tekrar bir deniz istilâsına mâruz kalmıştır. Alp hareketleri neticesi vukubulan şakuli çöküntüler neticesinde de Miosen boyunca kaim teressüpler teşekkül etmiştir. Bu tektonik hareketler Pliosende de devam etmiştir. Dolayısiyle mıntakanın çok faylı, kırıklı bir bünyeyi havi olmasına
sebep olmuştur. Bölgede ayrıca magmatik faaliyetler de vukubulmuştur. Bunlar Antekambrien yaşındaki granitler (mıntakanın yakın civarında da Kretase tabakaları içindeki yeşil sahre ve serpantinler) ile Üst Miosen-Pleistosen yaşındaki andezitlerle çeşitli bazalt erüpsiyonlarıdır.

Petrol ihtimalleri bakımından Söke bölgesinde Neojen teressübatını çevreleyen Birinci Zaman arazisinden birşey beklenemez. Çünkü Birinci Zaman arazisini teşkil eden formasyonlar çok şiddetli bir tektonik faaliyete sahne olmuş ve kuvvetli bir metamorfizma geçirmişlerdir. Aynı zamanda uzun jeolojik devirler boyunca açıkta kalmışlardır, Miosen formasyonlarına gelince: bu formasyonlar da ihtiva ettikleri fosillere göre daha ziyade tatlı su içinde teşekkül etmiş formasyonlardır .

Muhtelif seviyelerde bulunan kalker ve marnlar ana taş ile hazne taşı vasıflarını haiz görünmekte iselerde, müsait bir örtü tabakası yoktur. Zira Miosenin alt ve üst seviyeleri arasında bir diskordans mevcuttur. Ayrıyeten mıntakada petrol akümülâsyonunu temin edecek bir Strüktür de mevcut değildir.

Özbaş çiftliğinde su arama sondajı esnasında çıkan yanıcı gaza gelince: az tazyikli, renksiz, kokusuz, yanarken fazla hararet meydana getirmeyen az isli olarak yanan bir bataklık gazıdır. Menderes nehrinin bulunduğu geniş alüvyoner sahada teşekkül eden denizel ve karasal Kuaterner rüsupları arasında kalan uzvi maddelerin çürümesiyle cepler halinde toplanmış bataklık gazları meydana gelmiştir. Bu gaz ceplerinin, haznelerinin bulundukları yerlerde alt ve üstlerinde killi marnlar bulunduğundan ve aynı zamanda kalın bir teressübat altında olduklarından, bir yere kaçamayıp büyük bir tazyik allında bulunurlar. Yapılan sondaj, gazı havi bu ceplere girince gaz büyük bir tazyikle sondaj deliğinden satha fışkırır. Menderes nehrinin bulunduğu vadi içinde yapıları sondajlarda raslanan gazların menşei işte bu nevi bataklık gazlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Tabii Gaz, Söke

A Geological Note on the Natural Gas in Söke

Öz

The study was made on the farm of Ercüment Özbaş, who had
notified the presence of oil indications on his farm, located in Söke.

The area is covered by the following secies: gneiss-micaschist and metamorphosed
limestone of Menderes group, at the bottom; this group is overlain by the
sandstones, limestones, conglomerates, and fossiliferous sands of the Miocene age
and, overlying these sediments, are found some fossiliferous sands and alluvium.

The Menderes group represents the main rock of the area, which had solidified
at the beginning of the Primary; probably orogenic actions took place during the
Caledonian and Antecambrian. From the end of Paleozoic until the beginning of
Miocene, the area was above the sea level. At the beginning of Miocene the area was
covered by a sea.

As a result of Alpine movements, a vertical subsidence of thick sediments took
place during Miocene. These tectonic actions continued also during the Pliocene.
Because of this tectonic activity, the area is fractured and faulted. In this area the
magmatic activity has also taken place.

The area does not contain any important geological structure or reservoir rocks.
Therefore, it is impossible to expect here any economically important oil deposits.

The natural gas— which was found during the drilling for water in the Özbaş
farm— has the following characteristics: it is colorless and odorless and has a low
pressure. This kind of gas is usually produced by the decomposition of the organic
material within the layers of Quaternary sediments and is accumulated in the pockets,
which are usually found in these sediments. The gascontaining pockets are generally
surrounded by impervious argillaceous sediments, which do not permit the
gas. to escape. This gas is found under thick recent sediments, which compress the
gas in the pockets. When these pockets are drilled, the gas—relieved from the high
pressure—escapes the hole.

The gas found in Söke, being of the similar origin, is an unimportant, burning
swamp gas.

Kaynakça

• ARNİ, P. : Söke lignit havzası hakkında rapor, M.T.A. Rap. No.: 161,1937.
• ATABEK, S. : Aydın vilâyeti Söke kazası ve İzmir vilâyeti Kuşadası kazası dahilinde bulunan, lignit kömür madeni hakkında rapor. M.T.A. Rap. No: 142, 1937.
• ATABEK, S. : Söke lignit havzası hakkında ikinci rapor, M.T.A. Rap. No.: 1014, 1940.
• CANET, J. & JAUL, P. : Manisa - Aydın - Kula - Gördes bölgesi jeolojisi hakkında rapor. M. T.A. Rap. No.; 2068, 1946.
• PENCK, W. : Die tektonischen Grundzüge Westkleinasiens. Stuttgart, 1918.
• PHILIPPSON. A. : Reisen und Forschungen im westlichen Kieinasien, Gotha. Peterm. Mitt. 1911.
• PHILIPPSON. A. : Kleinasien. Handbuch reg. Geologie, Heidelbergs 1918.
• PINAR, N.: Ege bölgesinin tektoniği, sıcak su ve maden suyu kaynakları. İst. Üniv. Fen Fak. Monogr. Tabiî ilimler Kısmı, Sayı : 2 İstanbul, 1948.
• NEBERT, K. : Söke - Kuşadası linyit havzası. M. T. A. Raporu, 1955.
• CHAPUT, E. : Türkiye'de jeolojik ve jeomorfojenik tetkik seyahatları. Terc. Ali Tanoğlu, İstanbul, 1947.