Asbest Yataklarının Teşekkülü, Asbest Aramalarında Değerlendirme Esasları ve Türkiye'deki Asbest Yatakları

Yıl 1970, Cilt: 13 Sayı: 1, 146 - 158, 30.04.1970

Z. M. Eliferovich

Öz

Bükülebilen ve sağlam lifler halinde bulunan bir grup mineralin adına asbest denir.

Asbest minerallerinin, çok ince lifler haline gelmeleri, liflerinin uzunluğu, elastikiyeti, sağlamlığı, asit ve bazlara karşı kimyasal mukavemeti, yüksek hararet derecelerine karşı dayanıklılığı, ses absorbsiyon kabiliyeti, sıcaklık ve elektrik akımına karşı izolasyon kabiliyeti, sanayideki en önemli değerini sağlamaktadır.

Halen asbest, üç binden fazla eşyanın yapımında kullanılmaktadır. Asbestli çimento, otomobil, traktör, gemi, kimya, plâstik ve havacılık sanayiinde, elektroteknikte çok önemli bir rol oynamaktadır.

Mineralojik özelliklerine göre asbest iki gruba ayrılır:

I. Serpantin grubu: Krizotil asbest,

II. Amfibol grubu: Antofillit; amozit, tremolit, ribekit (krosidolit), aktinolit,

Elyaflı yapı, en iyi gelişmeyi serpantin grubundan olan krizotil asbestte gösterdiği için sanayide en çok krizotil asbest kullanılmaktadır.

Asbestin kalitesini, dolayısıyla değerini tâyin eden vasıflardan biri, iplik haline getirilme derecesini sağlayan liflerin uzunluğudur. Cevherde uzun liflerin çokluğu nisbetinde, sahanın işletme rantabilitesi yüksektir. Asbest lifi sağlam ve elâstikî olmalıdır. Normal sağlamlıktaki krizotil asbest 300-350 kg/cm² ölçüsündeki ağırlığı tartabilir, yani çelikten çok daha sağlamdır. Normal sağlamlıktaki asbest yanında kırılabilen bir sıra asbeste raslanabilir. Bunun ağırlığa mukavemeti normal asbestten iki misli azdır. İncelemeler göstermiştir ki kırılan cinsteki asbest, normal asbeste nazaran daha yüksek hararette (450-500°C) teşekkül etmektedir. Fakat bu kanaatin katiyet kazanabilmesi için daha çok doğrulayıcı sonuçların alınması gereklidir.

Manyetit, asbestin dielektrik (izolasyon) kabiliyetini azaltan bir karışımdır. Aynı zamanda kalsit ve brusit asbestin sağlamlığı ve kimyasal mukavemetini azaltan zararlı maddelerdir.

Sovyet ekolüne mensup jeologların fikrine göre sanayi için elverişli (en azından birkaç yüz bin ton lif asbest rezervi) miktarda asbest ihtiva eden yataklar ültrabazik magmadan teşekkül eden ültrabazik kayaçlarda bulunur. Gabro-Peridotit (bazik-ültrabazik) formasyonlardan farklı olarak, ültrabazik formasyonlar belirli jeoşimik ve petrografik özelliklerle karakterize edilmektedir. Bu herşeyden önce Magnezyum Oksidin, Demir Oksitten bariz bir şekilde fazla olmasından ileri gelmektedir. Bunların moleküler nisbeti daima 7'den fazladır (8-12 ve daha fazla). Gabro-Peridodit formasyonlar için bu nisbet 7'den azdır (7-4). Magmadan gelen maddelerle ilgili bulunan Ekzokontaktaki herhangi bir mineral teşekkülünün tamamen bulunmaması bunun hafif ve kolay hareket eden komponentlerinin çok az olduğunu göstermektedir.

Platin ve demir grubunun karakteristik kimyasal elemanları önemli konsantrasyonlar teşkil etmemektedirler ve genellikle izomorf bileşimler (karışımlar) halinde veya tâli mineraller olarak serilerde dağılmışlardır. Fakat bu halde de bâzan şiir veya damarlar şeklinde kromit birikimleri teşekkül etmektedir.

Bu grup seriler için sülfit ve arsenit grubundaki minerallerin mevcudiyeti karakteristiktir. Bunların elemanlara karışımları ve diğer elemanlara göre bir sıra petroşimik karakter taşıyan ayırıcı bâzı vasıfları vardır.

Anahtar Kelimeler

Asbest Yatakları

Kaynakça

• Yayında KAYNAKÇA bölümü bulunmamaktadır.