Türkiyede Kütle Hareketleri

Yıl 1970, Cilt: 13 Sayı: 2, 26 - 35, 30.09.1970

Mehmet Taşdemiroğlu

Öz

Yeryüzü şeklini değiştiren doğal olaylardan bir kısmıda kütle hareketleridir. Çeşitli nedenlerden dolayı geniş veya dar bir arazi parçasının hissedilir bir şekilde yer değiştirmesine kütle hareketi denir. Bunuda serbest yüzeyli ve serbest yüzeysiz olmak üzere iki türlü tanımlamak mümkündür. Bunlarda heyelan, akma ve kaya düşmesi gibi hareketlerdir.

Heyelan, jeolojide aşınmanın bir basamağı olup aşınan ve ayrışan malzemelerin gravite etkisi ile şekil ve yer değiştirmesidir. Yer değiştirme her zaman hareket haline geçmiş olan kütlenin daha düşük bir potansiel enerjiye sahip olmasıyla sonuçlanır. Diğer serbest yüzeyli bir hareket de akmadır. Akma su muhtevasının Likit limiti aşması veya su muhtevasının az artarak plastik limiti aşması ile olur. Kaya düşmelerinde belirli bir hareket yolu yoktur, yerinden kopan ve hareket haline geçen kaya kitlesi topoğrafyanın elverdiği oranda mevcut potansiel enerjisinin kinetik enerjiye çevrilmesiyle bir hız kazanarak düşmesidir.

Her üç harekette sökülme bölgesi, hareket yolu ve yığılma yerine sahiptir. Bu hareketlerin olduğu her yerde tabiatın şekli bozulduğu gibi insan eliyle yapılmış yapılarda tahrip olmaktadır. Ekonomik yönden büyük zararlar yapmaktadır.

Tek veya toplu yerleşme alanları, tarımsal ve orman bölgeleri, tünel, taş ocağı, madenocağı, kanal, su, baraj, karayolu, demiryolu gibi yerleri tahrip eder.

Türkiyede 182 yerleşme alanında heyelandan 4557 konut ve 12 kaya düşmesinde de 258 konut yıkılmıştır. Ayrıca 1055 heyelanda 45617 konutun da muhtemel afete maruz kaldığı tesbit edilmiştir.

Görülüyorki kütle hareketleri gibi doğal olaylar yer yüzünde durmadan tabiatı ve sonradan yapılan yapıları tahrip etmeye devam etmektedir. Bu durumlar gözönünde tutularak Türkiyede kütle hareketlerinin nedenleri üzerinde durulacaktır.

Meydana gelen heyelan ve kaya düşmelerinin dağılış durumunu anlamak için 1600 heyelan ile 200 kaya düşmesi incelenmeye tabi tutulmuş ve bir Türkiye haritasına işlenmiştir. Şunu belirtmek icabederki kütle hareketlerini meydana getiren nedenler çok çeşitlidir. Fakat, bu nedenlerin en önemlileri aşağıdaki şekilde özetlenebilir.

— Şev ve yamaç eteklerinde yapılan kazı veya sular tarafından aşındırmalar,

— Dolgu veya birikinti yamacın aşırı derecede yüklenmesi,

— Yeraltı ve yerüstü sularının etkileri,

— Klimatolojik etkiler,

— Kayaçların aşınması,

— Bitki örtüsünün değişmesi,

— Sismotektonik ilişkiler,

— Jeolojik formasyonların ilişkisi,

— Orohidrografik ilişkiler.

Heyelanlarda bu nedenlerin çoğu birlikte rol oynamaktadır. İlk görünüşte bunları ayırmak güçtür. Ancak bunlardan bir veya bir kaçı son etken olarak gözükmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kütle Hareketleri

Kaynakça

• Yayında KAYNAKÇA bölümü bulunmamaktadır.