Çayraz (Haymana) Civarındaki Harhor (Eosen) Formasyonunda Alttan Üste Doğru Doku Parametrelerinde ve Ağır Mineral Bolluk Derecelerinde Değişmeler

Yıl 1971, Cilt: 14 Sayı: 2, 205 - 225, 30.09.1971

Teoman Norman Madjid Rasi Rad

Öz

Genç Orta Eosen yaşlı Harhor formasyonu, Haymana antiklinali'nin kuzey kanadında yer almıştır. Bol nümmilitli ve assilinli Çayraz formasyonu üzerine ince bir konglomera seviyesi ile gelir; 50-200 sm. kalınlığındaki kumtaşı bankları ile mil (mud) arakatgılarından oluşur. Kalınlığı 255 m. olup, üst kısmı aşınmıştır. Kumtaşları, volkanik kayaç parçacıkları (% 50 den fazla), köşeli kuvars, ortoklaz, plajioklaz taneleri ile metamorfik şist, granit, kalker, çört gibi diğer kayaç parçacıklarından oluşmuştur. Kalker çimentolu olan kayacın içinde % 20 civarında mil hamur (muddy matrix) bulunur. Volkanik arenit cinsinden bir litarenit olan bu kumtaşlarının belli başlı ağır mineralleri glokofan, granat, apatit, turmalin ve zirkondur. Bunların ilk üçü kendi aralarında bir korelasyon gösterirler.

Harhor formasyonu kumlarının muhtelif bazik volkanik, metamorfik, sedimenter ve asit intruzif kayaç çevrelerinden gelerek önce neritik (sığ deniz) bir ortamda çökeldikleri, ancak çok sık oluşan tektonik hareketler sonucunda su altı heyelanları meydana getirerek zaman zaman türbid akıntılar halinde daha derin basenlere yerleştikleri anlaşılmaktadır. Ağır mineral gruplarının muhtelif seviyelerde azalıp çoğalmalarını, bölge bölge yükselmeler ve erozyon hızını etkileyen genel iklim değişmelerine bağlamak mümkün görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çayraz, Ağır Mineral, Harhor Formasyonu

Vertical Variations in Grain Size Parameters and Heavy Mineral Abundance of Harhor Formation (Eocene) in Çayraz Area (Haymana)

Öz

Harhor formation (Late Middle Eocene) outcrops in a small syncline, situated to the north of the Haymana Anticline. The formation overlies the Çayraz formation (with abundant nummilites and assylinas) with a thin conglomerate and consists of alternations of thick (50-200 cm.) sandstones and thin mudstone bands. Total visible thickness of the formation is 255 m. The upper part, forming the centre of the syncline, is eroded. These calcareous sandstones contain approximately 20 % muddy matrix and consist of volcanic rock fragments (more than 50 % by volume), metamorphic schist, granite, limestone and chert fragments, as well as angular quartz, orthoclase and abundant calcic piagioclase. Thus, the rock may be named as a litharenite, or even a volcanic - arenite. Heavy minerals consist of mainly glaucophane, garnet, apatite, zircon and tourmaline, in addition to abundant opaque iron minerals and a few others. The first three minerals show a good correlation in their «abundance» (Norman, 1969) within the rocks.

Sediments of Harhor formation are probably derived from various complex sources : basic volcanic, metamorphic, sedimentary and acid intrusive areas. In technically active geologic conditions, they were first accumulated in relatively shallow marine waters (neritic environment) where from time to time, they formed submarine slumps, turning into turbidity currents. These currents resedimented the materials as turbidites in the deeper parts of the basins. The increase or decrease of abundance of various heavy mineral groups at different stratigraphic levels may be explained by differential uplift in the source areas and/or widespread climatic changes which affected the rate of erosion.

Anahtar Kelimeler

Çayraz, Heavy Mineral, Harhor Formation

Kaynakça

• Erol, O., 1954. Ankara ve civarının jeolojisi hakkında Rapor. MTA Enstitüsü Derleme Raporu No. 2491 (neşredilmemiş).
• Folk, R. L. ve Ward, W.C., 1957. Brazos river bar: a study in significance of grain size parameters, J. Sediment. Petrol., 27: 3-26.
• Folk, R.L., 1968. Petrology of sedimentary rocks. Hemphill’s Austin Texas. 170s.
• Friedman, G. M., 1961. Distinction between dune, beach and river sands from their textural characteristics. J. Sediment. Petrol., 31 : 514-529.
• Henningsen, D., 1967. Crushing of sedimentary rock samples and its effect on shape and number of heavy minerals. Sedimentology. 8: 253 - 255.
• Hunter, E. R., 1967. A rapid method for determining weight percentages of unsieved heavy minerals. J. Sediment. Petrol., 37: 521-529.
• Hutton, C. D., 1950. Studies of heavy detrial minerals. Bull. Geol. Soc. Am., 61 : 635-716.
• Koldijk, W. S., 1968. On environment-sensetive grain-size parameters. Sedimentology, 10: 57-69 .
• Kurmbein, W. C. 1962. Open and closed number systems in stratigraphie mapping. Amer. Assoc. Pet. Geol. Bull. 46: 2229-2245.
• Krumbein, W. C. ve Graybill, F.A., 1965. An introduction to statistical models in geology. McGraw Hill Inc. N.Y.
• Lahn, E. ve Lokman, K., 1945. Polatlı-Haymana sahasının petrol imkânları. MTA Enstitüsü, Derleme Raporu No. 1646 (neşredilmemiş).
• Moiola, R. J. ve Weiser, D., 1968. Textural parameters : An evaluation. J: Sediment Petrol., 38: 45-53.
• Norman, T. N., 1969. A method to study the distribution of heavy minerals grain abundance in a turbidite. Sedimentology. 13 : 263-280.
• Passega, R., 1964. Grain-size representation by CM patterns as a geological tool. J. Sediment. Petrol., 34: 830-847.
• Passega, R., ve Byramjee, R., 1969. Grain-size image of clastic deposits. Sedimentology. 13: 232-252.
• Rad, M.R., 1971. Vertical variations in textural parameters and heavy mineral abundance of Harhor formation (Eocene) in the Çayraz (Haymana) area. MS tezi. ODTÜ, Jeoloji Mühendisliği Bölümü.
• Rigo, M. ve Cortesini, A., 1960a. Regional Studies - Central Anatolia Basin Progress Report No. 1, (Stratigraphy). State Petroleum Archive, Ankara.
• Rigo, M. ve Cortesini, A., 1960b. Regional Studies - Central Anatolia Basin Progress Report No. 2, (Structure). State Petroleum Archive, Ankara.
• Rittenhouse, G., 1943.Transportation and deposition of heavy minerals. Geol. Sbc. Am. Bull., 54: 1725-1780.
• Schmidt, G.C., 1980a. Geological evaluation of the Licenses MEM/360-363 and MEM/365-367 District II. State Petroleum Archive, Ankara.
• Schmidt, G.C., 1960b. Surrender report of Licenses 360-363 District II. State Petroleum Archive, Ankara.
• Yüksel, S., 1970. Etudie géologique de la région d Haymana (Turque Centrale). Thèse présentée à la Faculté des Sciences de l'université Nancy pour l'obtention da grade de Docteur ès-sciehes Naturelles, (neşredilmemiş).