Doğu Karadeniz Bölgesinde Eosen yaşlı kalk-alkalen andezitler ve jeotektonizma

Yıl 1977, Cilt: 20 Sayı: 1, 49 - 54, 28.02.1977

Selçuk Tokel

Öz

Doğu Karadeniz Bölgesinde (Gümüşhane-Alucra-Şebinkarahisar-Gölköy) Tersiyer volkanizması üzerinde yapılan çalışmalar, büyük hacımlara ulaşan andezit, dasit ve piroklastiklerin Lıütesiyen yaşında olduklarını göstermiştir. Volkanik dizi kalkalkalen sınıfın kalsik ucunda yer alır. Volkanikler silisyuma doymuş, sodik (Na2O > K2O) ve genellikle A12O3 bakımından zengindir. Yapılan analizlerden elde edilen AFM, alkali zenginleşmesi ve toplam demir oksit- MgO oranı diyagramları, Doğu Karadeniz Bölgesi Eosen volkaniklerinin kimyasal bileşimleri ile günümüzdeki litosfer yitme alanları boyunca oluşan volkaniklerin bileşimleri arasında büyük bir benzerlik olduğunu göstermektedir. Bir olasılıkla Kuzey Anadolu Kıtasının güney kenarında bir litosfer yitme zonu oluşmuş ve Lütesiyende Kuzey Anadolu Tetisinin tabanı ve içerdiği sular kıtanın altına kayarak kalk-alkalen mağmatizmanın kökenini oluşturmuştur. Karadeniz Bölgesinde çok geniş yüzlekler biçiminde görülen Oligosen yaşlı granit batolitlerinin varlığı, Oligosende litosfer yitme hızının daha fazlalaştığını, dolayısı ile yüksek dağ kütlelerinin oluşup denizin çekildiği savını vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Karadeniz, Eosen, jeotektonizma

Eocene calc - alkaline andesites and geotectonism in the Eastern Black Sea region

Öz

Recent studies of the Tertiary volcanism in the Eastern Black Sea region (Gümüşhane-Alucra-Şebinkarahisar-Gölköy) revealed that the voluminous andesites, dacites and pyroclastics are of Lutetian age. The suite is at the calcic end of the calc-alkaline suite. The rocks are oversaturated, quite sodic with Na2O > K2O and generally rich in Al2Oa. The AFM trend, the alkali enrichment and the trend of total iron-MgO ratio of the analysed rocks show that the chemical composition of the Eocene volcanics of the Black Sea region are somewhat similar to the composition of the volcanic products which occur along the closing boundaries of the plates. it is probable that a trench occurred along the north Anatolian Land Continental margin. As the slab of oceanic floor of the North Anatolian Tethys, and the interstitial water incorporated in slab, descended beneath the North Anatolian land the voluminous calc-alkaline andesites resulted during the Lutetian. The occurence of the batholitic granites of Oligocene age, which are intensely exposed in the Black Sea region, implies that the rate of the plate motion was higher during Oligocene, as a consequence, high monutains emerged and regression occurred.

Anahtar Kelimeler

Eastern Black Sea, Eocene, geotectonism

Kaynakça

• Carmichael, I. S. E., 1964, The petrology of Thingmuli: J. Petrology, 5, 435-451.
• Çoğulu, E., 1970, Gümüşhane ve Rize plutonların mukayeseli petrolojik ve jeokronometrik etüdü: Doçentlik tezi, İ.T.Ü. Maden Fak. İstanbul.
• Daly, R. A., 1933, Igneous roeks and the depth of the earth: London McGraw Hill.
• Dewey, J. F., ve Bird, J. M., 1971, Origin and emplacement of the ophiolite suite. J. Geophys. Res.,, 76, 3179-3206
• Dickinson, W. R., 1970, Relations of andesites, granites and derivative sandstones to arch - trench teetonics: Rev. Geoph. Space Sci., 8, 813-846.
• Dietz, R. S., 1963, Alpine serpentines as oceanic rind fragments: Geol. Soc. America Bull., 74, 947-952
• Gedikoğlu, A., 1970, Etüde géologique de la région de Gölköy: These de 3é cycle, Fac. Sc. Üniversite de Grenoble, yayımlanmamış
• Gorshkov, G. S., 1969, Geophysic and petrochemistry of andesite volcanism of the circum - Pasific belt: Int. Upper Mantle Proj., Proc. of the andesite conf., Sci. Rep. 16, 91-98.
• Green, T. H., ve Ringwood, A. E., 1969, High presure experimental studies on the origin of andesites: Int, Upper Mantle Proj. of the andesite conf., 21-32.
• Kalkancı, Ş., 1974, Géochronologie du massif syenitique de Kösedağ: Thése de 3e cycle., Fac. Sc. Üniversite Grenoble, yayımlanmamış
• Kuno, H., 1969, Andesite in time and space: Int. Upper Mantle Proj Proc. of the andesite conf., 13-20
• Miyashiro, A., 1975 Classification, characteristics and origin of ophiolites: J. Geology, 83, 249-281.
• Macdonald, G. A., ve Katsura, T., 1964, Chemical composition of Hawaiian lavaş: J. Petrology, 5, 82-127.
• Neprochnov, Y. P., Kosminskaya, I. P., Malovitsky, Y. P., 1970, Structure of the crust and upper mantle of the Black and Caspian Seas: Tectonophysics, 10, 517-547
• Osborn, E. F., 1969, Experimental aspects of cale - alkaline differentiation: Int. Upper Mantle Proj., Proc. of the andesite conf., 33-49.
• Oxburgh, E. R., 1974, The plain man`s guide to plate teetonics: Proceedings of the geologists` association, 85, 299-380.
• Peacock, M. A., 1931, Classification of the igneous series: J. Geology, 39, 54-79.
• Raleigh, C. B., ve Lee, W. H. K., 1969, Sea floor spreading and island - arc teetonics: Int. Upper Mantle Proj., Proc. of the andesite conf., 99-117.
• Ross, D. A., 1974, The Black Sea: The geology of continental margins` de. Burk, C. A.., ve Drake, C. L., ed. Springer Verlag.
• Sugusaki, R., 1976, Chemical characteristics of volcanic rocks: Relation to plate teetonic. Lithos, 9, 16-37.
• Şenalp, M., 1974, Tertiary sedimentation in some part of the Çankırı - Çorum basin C. Anatolia: Ph. D. thesis, University of London, Imp. Coll., yayımlanmamış.
• Şenalp, M., 1976, Derin deniz sondaj projesi, Karadeniz seferi: Yeryuvarı ve insan, 1, 31-39.
• Tokel, S., 1972, Stratigraphical and volcanic history of the Gümüşhane region, N. E. Turkey: Ph. D. thesis, University of London, U.C., yayımlanmamış.
• Tokel, S., 1973, Doğu Pontidlerin Mesozoik ve Tersiyerdeki gelişimleri, bu gelişimlerin Kuzey Anadolu sismik zonu ile muhtemel ilgileri: Cumhuriyetin 50. yılı yerbilimleri kongresi tebliğleri, 1-5.
• Wager, L. R., ve Deer, W. A., 1939, The petrology of Skeargaard intrusion, East Greenland: Meed. Grönland, 105, No. 104.
• White, A. J. R., Jakes, P., ve Christie, D. M., 1971, Compositions of greenstones and the hypothesis of sea - floor spreading in the Archaean: Geol. Soc. Australia, special pub. 3, 47-56.
• Yoder, H. S., 1969, Calc - alkalic andesites. Experimental data bearing on the origin of their characterictics: Int. Upper Mantle Proj., Proc. of the andesite conf. 77-98.