Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Geomorphology and Formation of Natural Travertine Bridges in Diyadin (Agri), Eastern Anatolia, Turkey

Yıl 2024, Cilt: 67 Sayı: 2, 231 - 252, 25.04.2024
https://doi.org/10.25288/tjb.1390845

Öz

This study aims to reveal the geomorphological characteristics of two natural bridges, which are among the rare landforms on the Murat River, and the factors affecting their formation, as well as the main problems related to these bridges, the work to be done for protection of the bridges, and their importance as geoheritage. The natural bridges, formed as a result of very special geomorphological processes, are located on the Murat River between the villages of Dibekli-Mollakara-Tazekent-Davut-Göğebakan-Taşbasmak in the south of Diyadin (Ağrı) District, in the area we can call the Diyadin Geothermal Area (DGA).

Observations were made in the field; Geological, geomorphological and tectonic features were examined, the elevations, lengths and widths of travertine ridges, cones and chimneys in the area were measured by a laser meter in order to reveal the characteristics of travertine accumulation patterns and their coordinates were taken with GPS. A literature study was carried out and a geomorphology map was produced with ArcGIS 10.8 package software based on the digital data obtained in the field studies.

Köprüçermik Bridge on the Murat River is 64 m long in a NNW-SSE direction. The width of the bridge varies between 9.5-21 m in the upper section. The Murat River flows in a bed with a width of 7 m under the bridge. The thickness of the travertines forming the bridge is 15 m at the entrance and 22 m at the exit. Travertine deposition continues on the eastern slope of the entrance of the bridge.

To the north of Köprüçermik Bridge there is a natural bridge called "Kudret Bridge" by the local people. The bridge, which is used as a highway bridge connecting the settlements east and west of the Murat River, is 30 meters wide and 63 meters long. The bridge opens near the NNW end of the travertine ridge extending in a NNW-SSE direction. Among these natural travertine bridges, Köprüçermik Bridge has features rarely seen in the world. It was formed by the travertine ridges running in different directions because of the thermal waters coming to the surface along the tectonic lines on both sides of the Murat River; first gaining elevation in a vertical direction, and then by the mutual horizontal development of these ridges on the river bed. Kudret Bridge was opened by the Murat River undercutting the travertine ridge and then widening it.

Kudret Bridge is a fossilised travertine bridge and has partially lost its primitive morphology. As with other forms of travertine accumulation in the area (cones, terraces, chimneys, ridges, etc.), travertine bridges also face various natural and anthropogenic threats. These accumulated forms in the Diyadin Geothermal Area (DGA) should be protected as a karst geoheritage and the area should be declared as a geopark area.

Kaynakça

  • Altunel, E. (1996). Pamukkale travertenlerinin morfolojik özellikleri, yaşları ve neotektonik önemleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 118, 46-64, https://dergi.mta.gov.tr/dosyalar/images/mtadergi/makaleler/tr/20150602142814_375_2274fe31.pdf
  • Altunel, E. (2015). Traverten: üst kabukta meydana gelen jeolojik olayların sır deposu. Traverten-Tufa Çalıştayı /Travertine-Tufa Workshop (s. 38), 5-8 Kasım 2015, Denizli.
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1993a). Morphology and structural setting of Quaternary travertines at Pamukkale Western Turkey. Geological Journal, 28(3–4), 335–346. https://doi.org/10.1002/gj.3350280312
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1993b). Active fissuring and faulting in Quaternary travertines at Pamukkale, western Turkey. In I. S. Stewart, C. Vita-Finzi & L. A. Owen (Eds.), Neotectonics and Active Faulting. Zeitschrift Für Geomorphologie Supplement, 94, 285–302
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1996). Structural attributes of travertine-filled extensional fissures in the Pamukkale plateau, Western Turkey. International Geology Review, 38, 768–777. https://doi.org/10.1080/00206819709465360
  • Altunel, E. & Karabacak, V. (2005). Determination of horizantal extension from fissure-ridge travertines: a case study from the Denizli Basin, Southwestern Turkey. Geodinamica Acta, 18(3-4), 333-342, https://doi.org/10.3166/ga.18.333-342
  • Antic, A, Tomic, N. & Markovic, S. (2020). Karst-based geotourism in Eastern Carphatian Serbia: Exploration and evaluation of Natural Stone Bridges. Geoconservation Research, 3(2), 62-80, https://dx.doi.org/10.30486/gcr.2020.1903486.1023
  • Arenas-Abad, C., Vazquez-Urbez, M., Pardo-Tirapu, G. & Sancho-Marcen, C. (2010). Fluvial and associated carbonate deposits. In A. M. Alonso-Zarza & L. Tanner (Eds.). Carbonates in Continental Settings: Facies, Environments, and Processes (pp. 133–175). Developments Sedimentology 61, 1st Edition. USA, Elsevier.
  • Atiker, M. (1991). Koruyamadığımız Doğal Anıtlar. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Haziran 1991, 32-35
  • Ayaz, E. (2002). Travertenlerde Gözlenen Morfolojik Yapılar ve Tabiat Varlığı Olarak Önemleri. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri A-Yerbilimleri, 19(2), 123-134
  • Aylar, F., Gürgöze, S., Uzun, A. ve Zeybek, H. İ. (2022). Yerköprü Doğal Tüneli nin Jeomorfolojisi ve Turizm Potansiyeli Vezirköprü Samsun. Coğrafya Dergisi, 44, 1–15, https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-981930
  • Aylar, F., Zeybek, H. İ. ve Dinçer, H. (2020). Kayabaşı Doğal Köprüsü (Ulus-Bartın). Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(1), 171-187, https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumus/issue/52805/661255
  • Barbier, E. (2002). Geothermal energy and current status: An overview. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 6(1-2), 3–65, https://doi.org/10.1016/S1364-0321(02)00002-3Get rights and content
  • Bayari, S. (2002). A Rare Landform: Yerköprü Travertine Bridges in the Taurids Karst Range, Turkey. Earth Surface Processes and Landforms, 27, 577-590, https://doi.org/10.1002/esp.337
  • Bögli, A. & Capezzuoli, E. (2009). Travertine deposition and faulting: the fault-related travertine fissure-ridge at Terme S. Giovanni, Rapolano Terme (Italy). International Journal of Earth Sciences (Geol Rundsch), 98, 931–947. https://doi.org/10.1007/s00531-007-0290-z
  • Brogi, A., Capezzuoli, E., Aqué, R. & Branca, M. & Voltaggio, M. (2010). Studying travertines for neotectonics investigations: Middle–Late Pleistocene syn-tectonic travertine deposition at Serre di Rapolano (Northern Apennines, Italy). International Journal of Earth Sciences, 99(6), 1383–1398. https://doi.org/10.1007/s00531-009-0456-y
  • Burçak, M., Yıldırım, T. ve Yücel, M. (1997). Ağrı-Diyadin-Çermik Sahası Jeotermal Jeofizik Etüt Raporu. MTA Derleme No: 10020, 12 s. (yayımlanmamış).
  • Calic-Ljubojevic, J. (2000). Natural Bridges on the Vratna River (Eastern Serbia) as the Last Remnants of a Former Cave. Acta Carsologica, 29(2), 241-248. https://doi.org/10.3986/ac.v29i2.463
  • Capezzuoli, E., Gandin, A. & Pedely, M. (2014). Decoding tufa and travertine (fresh water carbonates) in the sedimentary record: the state of the art. Sedimentology, 61, 1–21. https://doi.org/10.1111/sed.12075
  • Chafetz, H. S. & Folk, R. L. (1984). Travertines: depositional morphology and the bacterially constructed constituents. Journal of Sedimentary Research, 54, 289–316.
  • Cleland, H. F. (1910). North American natural bridges, with a discussion on their origin. Bulletin of the Geological Society of America, 21, 313-338.
  • Cvijic, J. (1918). Podzemna hidrografija i morfoloska evolucija karsta (Hydrographie souterraine et evolution morphologique du karst). Posebna İzdanja SGD, 34, 539, Beograd 1957 (reprint).
  • Çakır, Z. (1999). Along strike discontinuities of active normal faults and its influence on Quaternary travertine deposition examples from western Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 8, 67–80, https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol8/iss1/5
  • Delikan, A. & Mert, M. (2019). Depositional and geochemica characteristics of geomorphologically controlled recent deposits on the Göksü River in Yerköprü (Konya, southern Turkey). Carbonates and Evaporites, 34, 441-459, https://doi.org/10.1007/s13146-018-0477-3
  • Eltez, M., Doğan, M.A., Durukan, M. & Hepbaşlı, A. (2001). Diyadin integrated geothermal application. Proceedings of Twenty-sixth Workshop on Geothermal Reservoir Engineering (pp.: 406-412). Stanford (CA), Stanford University.
  • Emig, W. H. (1917). The travertine deposits of the Arbuckle Mountains, Oklahoma. Oklahoma Geological Survey Bulletin, 29, 9-76.
  • Field, S. M. (2002). A Lexicon of Cave and Karst Terminology with Special Reference to Environmental Karst Hydrology. National Center for Environmental Assessment-Washington Office, Office of Research and Development U.S. Environmental Protection Agency, Washington.
  • Filippis, L. D., Faccenna, C., Billi, A., Anzalone, E., Brilli, M., Soligo, M. & Tuccimei, P. (2013). Plateau versus fissure ridge travertines from Quaternary geothermal springs of Italy and Turkey: Interactions and feedbacks between fluid discharge, paleoclimate, and tectonics, Earth-Science Reviews, 123, 35–52. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2013.04.004
  • Ford, D. C & Williams, P. W. (2007). Karst Geomorphology and Hydrology, Revised edition. Chichhester, John Wiley & Sons.
  • Ford, T. D. & Pedley, H. M. (1996). A review of tufa and travertine deposits of the World. Earth Science Reviews, 41, 117–175. https://doi.org/10.1016/S0012-8252(96)00030-X
  • Gradzinski, M., Bella P. & Holubek, P. (2018). Constructional caves in freshwater limestone: A review of their origin, classification, significance and global occurrence, Earth-Science Reviews, 185, 179-201. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2018.05.018
  • Gavrilović, D. (1998). Natural bridges – phenomenon ofthe fluviokarst in eastern Serbia. Nature protection, 48−49, 25−32
  • Glover, C. & Robertson, A. H. F. (2003). Origin of tufa (cool water carbonate) and related terraces in the Antalya area, SW Turkey. Geological Journal, 38, 329–58, https://doi.org/10.1002/gj.959
  • Gunn, J. (2004). Encyclopedia of caves and karst science. (Edited by John Gunn). Taylor and Francis Group, ISBN 0-20348385-5. New York London.
  • Guo, L. & Riding, R. (1998). Hot-spring travertine facies and sequences, Late Pleistocene Rapolano Terme, Italy. Sedimentology, 45, 163-180. http://dx.doi.org/10.1046/j.1365-3091.1998.00141.x
  • Hancock, P. L., Chalmers, R. M. L., Altunel, E. & Çakır, Z. (1999). Travitonics: using travertines in active fault studies. Journal of Structural Geology, 21(8), 903–916. https://doi.org/10.1016/S0191-8141(99)00061-9
  • Hepbaşlı, A. & Özgener, L. (2004). Development of geothermal energy utilization in Turkey. A Review. Renewable and Sustainable Reviews, 8(5), 433-460. https://doi.org/10.1016/j.rser.2003.12.004
  • Huggett, R. J. (2011). Funtamentals of Geomorphology, Third Edition. Taylor &Francis Group, Routledge, London and New York.
  • Jennings, J. N. (1985). Karst Geomorphology. Blackwell, Oxford, UK.
  • Julia, R. (1983). Travertines. In P. A. Scholle, D. G. Bebout & C. H. Moore (Eds), Carbonate Depositional Environments (pp. 62–72, ), The American Associtation of Petroleum Geologist Tulsa, Oklohoma (AAPG Memoir.), 33.
  • Kandemir, R., Tagliasacchi, E., Kayseri-Özer, M. S., Şaffak, D., Köroğlu, F., Hsun-Ming Hu. & Shen, C. C. (2021). The multidisciplinary approaches on facies developments and depositional systems of the Bahçecik Travertines, Gümüşhane, NE-Turkey Turkish Journal of Earth Sciences, 30, 561-579, https://doi.org/10.3906/yer-2104-20
  • Karabacak, V., Mutlu, H., & Deniz Yağcıoğlu, K. (2021). Manifestations of Quaternary syneruptive fluid circulations on carbonate veins Central Anatolian Volcanic Province. Journal of Quaternary Science, 36, 124-137. https://doi.org/10.1002/jqs.3260
  • Karadoğan, S. ve Yıldırım, A. (2008). Birkleyn Mağaralarının (Diyarbakır/Lice) Jeomorfolojik Özellikleri, Oluşumu ve Turizm Potansiyeli. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (s. 155-178), 05-06 Eylül-2008, Lice/Diyarbakır.
  • Kayan, İ. (1990). Tarih öncesi yerleşme yerleri olarak Antalya mağaralarının jeomorfolojik özellikleri. Ege Coğrafya Dergisi, 5(1), 10-31. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/56949
  • Keskin, B. (1998). Geological Report and Geothermal Potential of Diyadin Geothermal Area. MTA Geothermal, Report, Turkey
  • Lannutti, E., Lenzano, M.G., Baron, J., Moragues, S. & Lenzano, L. (2020). Structural health of Puente del Inca Natural Monument Using the integrating of instruments and Technologies. Cuadernos de Investigación Geográfica (Geographical Research Letters), 46(2), 447-476.https://doi.org/10.18172/cig.4390 Lazaridis, G., Vavliakis, E. & Pennos, Ch. (2005). Temporal earthpyramids in caves. An example from Zesta Nera cave of Sidirokastro, Serres (Macedonia, Greece). Proceedings of 14th International Congress of Speleology, Vol.2, (pp. 579–581), Athens– Kalamos.
  • Mesci, B. L., Gürsoy, H. & Tatar, O. (2008). The evolution of travertine masses in the Sivas area Central Turkey and their relationships to active tectonics. Turkish Journal of Earth Sciences, 17(2), 219–240. https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol17/iss2/2
  • Mesci, B. L., Erkman, A. C., Gürsoy, H. & Tatar, O. (2017a). Fossil findings from the Sıcak Çermik fissure ridge-type travertines and possible hominid tracks Sivas Central Turkey. Geodinamica Acta, 30(1), 15–30. https://doi.org/10.1080/09853111.2017.1406430
  • Mesci, B. L., Gürsoy, H., Tatar, O., Ghaleb, B., Sürmeli, H. E. ve Ekizoğlu, Ö. (2017b). Farklı Tektonik Rejimlerin Kontrolü Altında Oluşan Travertenlerin Morfolojik Özellikleri: Diyadin (Ağrı), Reşadiye (Tokat) ve Yenice (Denizli) Travertenleri. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu 2017 (UJES-2017) Bildiriler Kitabı, (s. 352), Elâzığ.
  • Miller, D. J. & Donovan, S. (1999). Geomorphology of the Natural Bridge at Riversdale, Parish of St. Catherine, Jamaica. Caribbean Journal of Science, 35(1-2), 112-122.
  • Mutlu, H., Aydın, H. ve Kazancı, A. (2013). Diyadin (Ağrı) Jeotermal Sahasına Yönelik Jeokimyasal ve İzotopik Bulgular. 11.Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi, (s. 47-67), 17-20 Nisan 2013, İzmir.
  • Nazik, L., Törk, K., Tuncer, K., Özel, E., İnan, H. ve Savaş, F. (2005). Türkiye Mağaraları. Ulusal Mağara Günleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s. 31-46), 24-26 Haziran, Beyşehir.
  • Pasvanoğlu, S. & Güler, S. (2010). Hydrogeological and Geothermal Features of Hot and Mineralized Waters of the Ağri-Diyadin (Turkey). Proceedings World Geothermal Congress 2010, Bali, Indonesia, 25-29 April 2010.
  • Pentecost, A. (1995). The Quaternary travertine deposits of Europa and Asia Minor. Quaternary Science Reviews, 14(10), 1005-1028, https://doi.org/10.1016/0277-3791(95)00101-8
  • Pentecost, A. (2005). Travertine. Heidelberg: Springer Verlag.
  • Pentecost, A. & Viles, H. (1994). A review and reassessment of travertıne classification. Géographie physique et Quaternaire, 48(3), 305-314. https://doi.org/10.7202/033011ar
  • Petrovic, D. (1969). Prilog poznavanju geneze prerasti. Globus, I, 42-46, Beograd
  • Petrovic, A. S. & Carevic, İ. (2015). Geological Influence on the Formation of Samar Natural Bridge and Collapse Valley of Ravna River from the Ne Kucaj Mountains (Carpatho-Balkanides, Eastern Serbia). Acta Carsologica 44(1), 37-46. https://doi.org/10.3986/ac.v44i1.898
  • Polat, S. (2011a). Kayadelen Karstik Tüneli. Marmara Coğrafya Dergisi, 24, 150–168. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3257
  • Polat, S. (2011b). Türkiye’de traverten oluşumu, yayılış alanı ve korunması. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 389-428. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3249
  • Polat, S. (2018). Pınarbaşı Kayseri Civarında Bol Debili Kaynaklar. 1.Pınarbaşı (Aziziye) Sempozyumu, 10-12 Mayıs 2018, Kayseri.
  • Polat, S. ve Deniz, M. (2017). Taşyaran (İmren) Vadisinde Yatak Çukurları ve Turizm Potansiyeli (Uşak). Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 204-217. https://doi.org/10.14781/mcd.291196
  • Polat, S. ve Ege, İ. (2018). Bolluk (Cihanbeyli) Traverten Konileri. Kriter Basım Yayın Dağıtım.
  • Sibson, R. H. (1996). Structural permeability of fluid-driven fault- fracture meshes. Journal of Structural Geology, 18, 1031-1042. https://doi.org/10.1016/0191-8141(96)00032-6
  • Sürmeli, H. E. (2014). Diyadin (Ağrı) Travertenlerinin Gelişimi Morfolojik ve Aktif Tektonik Özellikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Tekin, E. ve Ayyıldız, T. (2001). Sıcakçermik Jeotermal Alanındaki (Sivas KB, Türkiye) Güncel traverten Çökellerinin Petrografik Özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 44(1), 1-13. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/e6260b81898beac_ek.pdf
  • Toker, E. (2017). Quaternary fluvials tufas of Sarıkavak area, southwestern Turkey: Facies and depositional systems. Quaternary International, 437(Part A), 37-50. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2016.06.034
  • Toker, E., Kayseri-Özer MS., Özkul, M. & Kele, S. (2015). Depositional system and palaeoclimatic interpretations of Middle to Late Pleistocene travertines: Kocaba", Denizli, SW Turkey. Sedimentology, 62(5), 1360-1383. https://doi.org/10.1111/sed.12186
  • Viles, H. A. & Goudie, A. S. (1990). Tufas, travertines and allied carbonate deposits. Progress in Physical Geography, 14, 19-41. https://doi.org/10.1177/030913339001400102
  • Wyatt, A. (ed.), (1986). Challinor’s Dictionary of Geology, 6th edn. Univesity of Wales Press, Cardiff.
  • Zaman, M., Polat, S. ve Özdemir, M. (2000). Diyadin Kaplıcaları. Doğu Coğrafya Dergisi, 6(4), 349–378, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26792
  • Zentmyer, R, Myrow, P.M. & Newell D. L. (2008). Travertine deposits from along the South Tibetan Fault System near Nyalam, Tibet. Geological Magazine, 145(6), 753-765, https://doi.org/10.1017/S0016756808005323
  • Zeybek, H. İ. (2004). Delikkaya Natural Bridge (Tokat). International Symposium on Earth System (pp. 105-110), İstanbul.
  • Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K., Dinçer, H. ve Gürgöze, S. (2015). Yıldız Doğal Köprüsü, Yıldızeli-Sivas. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (UJES-2015) (s. 559-563), Samsun.

Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 67 Sayı: 2, 231 - 252, 25.04.2024
https://doi.org/10.25288/tjb.1390845

Öz

Bu çalışma Murat ırmağı üzerindeki ender yer şekillerinden iki doğal köprünün jeomorfolojik özellikleri ve oluşumları üzerinde etkili olan faktörleri, ayrıca bu köprüler ile ilgili başlıca problemleri, köprülerin korunmasına yönelik yapılması gereken çalışmaları ve jeomiras olarak önemini ortaya koymayı amaçlamıştır. Çok özel jeomorfolojik süreçler sonucunda oluşan doğal köprüler, Diyadin (Ağrı) İlçesi’nin güneyinde Dibekli-Mollakara-Tazekent-Davut-Göğebakan-Taşbasamak köyleri arasında Diyadin Jeotermal Alanı (DJA) olarak adlandırabileceğimiz sahada Murat Irmağı üzerinde yer almaktadır.

Sahada arazi gözlemleri yapılmış; jeolojik, jeomorfolojik ve tektonik özellikler incelenmiş, lazermetre ile alandaki traverten sırtları, konileri ve bacaları gibi traverten birikim şekillerinin özelliklerini ortaya koymaya yönelik olarak yükseltileri, uzunlukları ve genişlikleri ölçülmüş GPS ile koordinatları alınmıştır. Literatür çalışması gerçekleştirilerek, arazi çalışmalarında elde edilen sayısal verilerin doğrultusunda ArcGIS 10.8 paket yazılımı ile jeomorfoloji haritası üretilmiştir.

Murat Irmağı üzerinde Köprüçermik Köprüsü KKB-GGD yönünde 64 m uzunluğundadır. Köprünün üst kesiminde genişliği 9,5-21 m arasında değişir. Murat Irmağı, köprü altında 7 m genişliğe sahip bir yatakta akış göstermektedir. Köprüyü oluşturan travertenlerin kalınlığı giriş kısmında 15 m, çıkış kısmında ise 22 m’dir. Traverten çökelimi köprünün giriş kısmının doğu yamaçında devam etmektedir.

Köprüçermik Köprüsü’nün kuzeyinde yöre halkının “Kudret Köprüsü” adını verdiği doğal bir köprü bulunmaktadır. Murat ırmağı doğusundaki ve batısındaki yerleşmeleri birbirine bağlayan karayolu köprüsü olarak kullanılan köprünün genişliği 30 m, uzunluğu ise 63 metredir. Köprü, KKB-GGD istikametinde uzanan traverten sırtının KKB ucuna yakın kısmında açılmıştır. Bu doğal traverten köprülerden Köprüçermik Köprüsü, dünyada oluşum bakımından ender özelliklere sahiptir. Murat Irmağı iki kenarında, tektonik hatlar boyunca yüzeye çıkan termal suların oluşturduğu farklı doğrultulardaki traverten sırtlarının önce dikey yönde yükselti kazanmaları, daha sonra ise bu sırtların karşılıklı olarak akarsu yatağı üzerinde yatay yönde gelişmeleri ile oluşmuştur. Kudret Köprüsü ise Murat Irmağı’nın traverten sırtını alttan oyması ve daha sonra genişletmesi ile açılmıştır.

Kudret Köprüsü fosil traverten köprüsü olup kısmen ilksel morfolojisini kaybetmiştir. Sahadaki diğer traverten birikim şekillerinde (koni, teras, baca, sırt gibi) olduğu gibi traverten köprüleri de doğal ve antropojenik kökenli çeşitli tehditler ile karşı karşıyadır. Diyadin Jeotermal Alanı (DJA) ‘ndaki bu birikim şekilleri karstik jeomiras olarak koruma altına alınmalı ve saha jeopark alanı olarak ilan edilmelidir.

Kaynakça

  • Altunel, E. (1996). Pamukkale travertenlerinin morfolojik özellikleri, yaşları ve neotektonik önemleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 118, 46-64, https://dergi.mta.gov.tr/dosyalar/images/mtadergi/makaleler/tr/20150602142814_375_2274fe31.pdf
  • Altunel, E. (2015). Traverten: üst kabukta meydana gelen jeolojik olayların sır deposu. Traverten-Tufa Çalıştayı /Travertine-Tufa Workshop (s. 38), 5-8 Kasım 2015, Denizli.
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1993a). Morphology and structural setting of Quaternary travertines at Pamukkale Western Turkey. Geological Journal, 28(3–4), 335–346. https://doi.org/10.1002/gj.3350280312
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1993b). Active fissuring and faulting in Quaternary travertines at Pamukkale, western Turkey. In I. S. Stewart, C. Vita-Finzi & L. A. Owen (Eds.), Neotectonics and Active Faulting. Zeitschrift Für Geomorphologie Supplement, 94, 285–302
  • Altunel, E. & Hancock, P. L. (1996). Structural attributes of travertine-filled extensional fissures in the Pamukkale plateau, Western Turkey. International Geology Review, 38, 768–777. https://doi.org/10.1080/00206819709465360
  • Altunel, E. & Karabacak, V. (2005). Determination of horizantal extension from fissure-ridge travertines: a case study from the Denizli Basin, Southwestern Turkey. Geodinamica Acta, 18(3-4), 333-342, https://doi.org/10.3166/ga.18.333-342
  • Antic, A, Tomic, N. & Markovic, S. (2020). Karst-based geotourism in Eastern Carphatian Serbia: Exploration and evaluation of Natural Stone Bridges. Geoconservation Research, 3(2), 62-80, https://dx.doi.org/10.30486/gcr.2020.1903486.1023
  • Arenas-Abad, C., Vazquez-Urbez, M., Pardo-Tirapu, G. & Sancho-Marcen, C. (2010). Fluvial and associated carbonate deposits. In A. M. Alonso-Zarza & L. Tanner (Eds.). Carbonates in Continental Settings: Facies, Environments, and Processes (pp. 133–175). Developments Sedimentology 61, 1st Edition. USA, Elsevier.
  • Atiker, M. (1991). Koruyamadığımız Doğal Anıtlar. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Haziran 1991, 32-35
  • Ayaz, E. (2002). Travertenlerde Gözlenen Morfolojik Yapılar ve Tabiat Varlığı Olarak Önemleri. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi Seri A-Yerbilimleri, 19(2), 123-134
  • Aylar, F., Gürgöze, S., Uzun, A. ve Zeybek, H. İ. (2022). Yerköprü Doğal Tüneli nin Jeomorfolojisi ve Turizm Potansiyeli Vezirköprü Samsun. Coğrafya Dergisi, 44, 1–15, https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-981930
  • Aylar, F., Zeybek, H. İ. ve Dinçer, H. (2020). Kayabaşı Doğal Köprüsü (Ulus-Bartın). Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(1), 171-187, https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumus/issue/52805/661255
  • Barbier, E. (2002). Geothermal energy and current status: An overview. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 6(1-2), 3–65, https://doi.org/10.1016/S1364-0321(02)00002-3Get rights and content
  • Bayari, S. (2002). A Rare Landform: Yerköprü Travertine Bridges in the Taurids Karst Range, Turkey. Earth Surface Processes and Landforms, 27, 577-590, https://doi.org/10.1002/esp.337
  • Bögli, A. & Capezzuoli, E. (2009). Travertine deposition and faulting: the fault-related travertine fissure-ridge at Terme S. Giovanni, Rapolano Terme (Italy). International Journal of Earth Sciences (Geol Rundsch), 98, 931–947. https://doi.org/10.1007/s00531-007-0290-z
  • Brogi, A., Capezzuoli, E., Aqué, R. & Branca, M. & Voltaggio, M. (2010). Studying travertines for neotectonics investigations: Middle–Late Pleistocene syn-tectonic travertine deposition at Serre di Rapolano (Northern Apennines, Italy). International Journal of Earth Sciences, 99(6), 1383–1398. https://doi.org/10.1007/s00531-009-0456-y
  • Burçak, M., Yıldırım, T. ve Yücel, M. (1997). Ağrı-Diyadin-Çermik Sahası Jeotermal Jeofizik Etüt Raporu. MTA Derleme No: 10020, 12 s. (yayımlanmamış).
  • Calic-Ljubojevic, J. (2000). Natural Bridges on the Vratna River (Eastern Serbia) as the Last Remnants of a Former Cave. Acta Carsologica, 29(2), 241-248. https://doi.org/10.3986/ac.v29i2.463
  • Capezzuoli, E., Gandin, A. & Pedely, M. (2014). Decoding tufa and travertine (fresh water carbonates) in the sedimentary record: the state of the art. Sedimentology, 61, 1–21. https://doi.org/10.1111/sed.12075
  • Chafetz, H. S. & Folk, R. L. (1984). Travertines: depositional morphology and the bacterially constructed constituents. Journal of Sedimentary Research, 54, 289–316.
  • Cleland, H. F. (1910). North American natural bridges, with a discussion on their origin. Bulletin of the Geological Society of America, 21, 313-338.
  • Cvijic, J. (1918). Podzemna hidrografija i morfoloska evolucija karsta (Hydrographie souterraine et evolution morphologique du karst). Posebna İzdanja SGD, 34, 539, Beograd 1957 (reprint).
  • Çakır, Z. (1999). Along strike discontinuities of active normal faults and its influence on Quaternary travertine deposition examples from western Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 8, 67–80, https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol8/iss1/5
  • Delikan, A. & Mert, M. (2019). Depositional and geochemica characteristics of geomorphologically controlled recent deposits on the Göksü River in Yerköprü (Konya, southern Turkey). Carbonates and Evaporites, 34, 441-459, https://doi.org/10.1007/s13146-018-0477-3
  • Eltez, M., Doğan, M.A., Durukan, M. & Hepbaşlı, A. (2001). Diyadin integrated geothermal application. Proceedings of Twenty-sixth Workshop on Geothermal Reservoir Engineering (pp.: 406-412). Stanford (CA), Stanford University.
  • Emig, W. H. (1917). The travertine deposits of the Arbuckle Mountains, Oklahoma. Oklahoma Geological Survey Bulletin, 29, 9-76.
  • Field, S. M. (2002). A Lexicon of Cave and Karst Terminology with Special Reference to Environmental Karst Hydrology. National Center for Environmental Assessment-Washington Office, Office of Research and Development U.S. Environmental Protection Agency, Washington.
  • Filippis, L. D., Faccenna, C., Billi, A., Anzalone, E., Brilli, M., Soligo, M. & Tuccimei, P. (2013). Plateau versus fissure ridge travertines from Quaternary geothermal springs of Italy and Turkey: Interactions and feedbacks between fluid discharge, paleoclimate, and tectonics, Earth-Science Reviews, 123, 35–52. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2013.04.004
  • Ford, D. C & Williams, P. W. (2007). Karst Geomorphology and Hydrology, Revised edition. Chichhester, John Wiley & Sons.
  • Ford, T. D. & Pedley, H. M. (1996). A review of tufa and travertine deposits of the World. Earth Science Reviews, 41, 117–175. https://doi.org/10.1016/S0012-8252(96)00030-X
  • Gradzinski, M., Bella P. & Holubek, P. (2018). Constructional caves in freshwater limestone: A review of their origin, classification, significance and global occurrence, Earth-Science Reviews, 185, 179-201. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2018.05.018
  • Gavrilović, D. (1998). Natural bridges – phenomenon ofthe fluviokarst in eastern Serbia. Nature protection, 48−49, 25−32
  • Glover, C. & Robertson, A. H. F. (2003). Origin of tufa (cool water carbonate) and related terraces in the Antalya area, SW Turkey. Geological Journal, 38, 329–58, https://doi.org/10.1002/gj.959
  • Gunn, J. (2004). Encyclopedia of caves and karst science. (Edited by John Gunn). Taylor and Francis Group, ISBN 0-20348385-5. New York London.
  • Guo, L. & Riding, R. (1998). Hot-spring travertine facies and sequences, Late Pleistocene Rapolano Terme, Italy. Sedimentology, 45, 163-180. http://dx.doi.org/10.1046/j.1365-3091.1998.00141.x
  • Hancock, P. L., Chalmers, R. M. L., Altunel, E. & Çakır, Z. (1999). Travitonics: using travertines in active fault studies. Journal of Structural Geology, 21(8), 903–916. https://doi.org/10.1016/S0191-8141(99)00061-9
  • Hepbaşlı, A. & Özgener, L. (2004). Development of geothermal energy utilization in Turkey. A Review. Renewable and Sustainable Reviews, 8(5), 433-460. https://doi.org/10.1016/j.rser.2003.12.004
  • Huggett, R. J. (2011). Funtamentals of Geomorphology, Third Edition. Taylor &Francis Group, Routledge, London and New York.
  • Jennings, J. N. (1985). Karst Geomorphology. Blackwell, Oxford, UK.
  • Julia, R. (1983). Travertines. In P. A. Scholle, D. G. Bebout & C. H. Moore (Eds), Carbonate Depositional Environments (pp. 62–72, ), The American Associtation of Petroleum Geologist Tulsa, Oklohoma (AAPG Memoir.), 33.
  • Kandemir, R., Tagliasacchi, E., Kayseri-Özer, M. S., Şaffak, D., Köroğlu, F., Hsun-Ming Hu. & Shen, C. C. (2021). The multidisciplinary approaches on facies developments and depositional systems of the Bahçecik Travertines, Gümüşhane, NE-Turkey Turkish Journal of Earth Sciences, 30, 561-579, https://doi.org/10.3906/yer-2104-20
  • Karabacak, V., Mutlu, H., & Deniz Yağcıoğlu, K. (2021). Manifestations of Quaternary syneruptive fluid circulations on carbonate veins Central Anatolian Volcanic Province. Journal of Quaternary Science, 36, 124-137. https://doi.org/10.1002/jqs.3260
  • Karadoğan, S. ve Yıldırım, A. (2008). Birkleyn Mağaralarının (Diyarbakır/Lice) Jeomorfolojik Özellikleri, Oluşumu ve Turizm Potansiyeli. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu (s. 155-178), 05-06 Eylül-2008, Lice/Diyarbakır.
  • Kayan, İ. (1990). Tarih öncesi yerleşme yerleri olarak Antalya mağaralarının jeomorfolojik özellikleri. Ege Coğrafya Dergisi, 5(1), 10-31. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/56949
  • Keskin, B. (1998). Geological Report and Geothermal Potential of Diyadin Geothermal Area. MTA Geothermal, Report, Turkey
  • Lannutti, E., Lenzano, M.G., Baron, J., Moragues, S. & Lenzano, L. (2020). Structural health of Puente del Inca Natural Monument Using the integrating of instruments and Technologies. Cuadernos de Investigación Geográfica (Geographical Research Letters), 46(2), 447-476.https://doi.org/10.18172/cig.4390 Lazaridis, G., Vavliakis, E. & Pennos, Ch. (2005). Temporal earthpyramids in caves. An example from Zesta Nera cave of Sidirokastro, Serres (Macedonia, Greece). Proceedings of 14th International Congress of Speleology, Vol.2, (pp. 579–581), Athens– Kalamos.
  • Mesci, B. L., Gürsoy, H. & Tatar, O. (2008). The evolution of travertine masses in the Sivas area Central Turkey and their relationships to active tectonics. Turkish Journal of Earth Sciences, 17(2), 219–240. https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol17/iss2/2
  • Mesci, B. L., Erkman, A. C., Gürsoy, H. & Tatar, O. (2017a). Fossil findings from the Sıcak Çermik fissure ridge-type travertines and possible hominid tracks Sivas Central Turkey. Geodinamica Acta, 30(1), 15–30. https://doi.org/10.1080/09853111.2017.1406430
  • Mesci, B. L., Gürsoy, H., Tatar, O., Ghaleb, B., Sürmeli, H. E. ve Ekizoğlu, Ö. (2017b). Farklı Tektonik Rejimlerin Kontrolü Altında Oluşan Travertenlerin Morfolojik Özellikleri: Diyadin (Ağrı), Reşadiye (Tokat) ve Yenice (Denizli) Travertenleri. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu 2017 (UJES-2017) Bildiriler Kitabı, (s. 352), Elâzığ.
  • Miller, D. J. & Donovan, S. (1999). Geomorphology of the Natural Bridge at Riversdale, Parish of St. Catherine, Jamaica. Caribbean Journal of Science, 35(1-2), 112-122.
  • Mutlu, H., Aydın, H. ve Kazancı, A. (2013). Diyadin (Ağrı) Jeotermal Sahasına Yönelik Jeokimyasal ve İzotopik Bulgular. 11.Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi, (s. 47-67), 17-20 Nisan 2013, İzmir.
  • Nazik, L., Törk, K., Tuncer, K., Özel, E., İnan, H. ve Savaş, F. (2005). Türkiye Mağaraları. Ulusal Mağara Günleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı (s. 31-46), 24-26 Haziran, Beyşehir.
  • Pasvanoğlu, S. & Güler, S. (2010). Hydrogeological and Geothermal Features of Hot and Mineralized Waters of the Ağri-Diyadin (Turkey). Proceedings World Geothermal Congress 2010, Bali, Indonesia, 25-29 April 2010.
  • Pentecost, A. (1995). The Quaternary travertine deposits of Europa and Asia Minor. Quaternary Science Reviews, 14(10), 1005-1028, https://doi.org/10.1016/0277-3791(95)00101-8
  • Pentecost, A. (2005). Travertine. Heidelberg: Springer Verlag.
  • Pentecost, A. & Viles, H. (1994). A review and reassessment of travertıne classification. Géographie physique et Quaternaire, 48(3), 305-314. https://doi.org/10.7202/033011ar
  • Petrovic, D. (1969). Prilog poznavanju geneze prerasti. Globus, I, 42-46, Beograd
  • Petrovic, A. S. & Carevic, İ. (2015). Geological Influence on the Formation of Samar Natural Bridge and Collapse Valley of Ravna River from the Ne Kucaj Mountains (Carpatho-Balkanides, Eastern Serbia). Acta Carsologica 44(1), 37-46. https://doi.org/10.3986/ac.v44i1.898
  • Polat, S. (2011a). Kayadelen Karstik Tüneli. Marmara Coğrafya Dergisi, 24, 150–168. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3257
  • Polat, S. (2011b). Türkiye’de traverten oluşumu, yayılış alanı ve korunması. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 389-428. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3249
  • Polat, S. (2018). Pınarbaşı Kayseri Civarında Bol Debili Kaynaklar. 1.Pınarbaşı (Aziziye) Sempozyumu, 10-12 Mayıs 2018, Kayseri.
  • Polat, S. ve Deniz, M. (2017). Taşyaran (İmren) Vadisinde Yatak Çukurları ve Turizm Potansiyeli (Uşak). Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 204-217. https://doi.org/10.14781/mcd.291196
  • Polat, S. ve Ege, İ. (2018). Bolluk (Cihanbeyli) Traverten Konileri. Kriter Basım Yayın Dağıtım.
  • Sibson, R. H. (1996). Structural permeability of fluid-driven fault- fracture meshes. Journal of Structural Geology, 18, 1031-1042. https://doi.org/10.1016/0191-8141(96)00032-6
  • Sürmeli, H. E. (2014). Diyadin (Ağrı) Travertenlerinin Gelişimi Morfolojik ve Aktif Tektonik Özellikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
  • Tekin, E. ve Ayyıldız, T. (2001). Sıcakçermik Jeotermal Alanındaki (Sivas KB, Türkiye) Güncel traverten Çökellerinin Petrografik Özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 44(1), 1-13. https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/e6260b81898beac_ek.pdf
  • Toker, E. (2017). Quaternary fluvials tufas of Sarıkavak area, southwestern Turkey: Facies and depositional systems. Quaternary International, 437(Part A), 37-50. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2016.06.034
  • Toker, E., Kayseri-Özer MS., Özkul, M. & Kele, S. (2015). Depositional system and palaeoclimatic interpretations of Middle to Late Pleistocene travertines: Kocaba", Denizli, SW Turkey. Sedimentology, 62(5), 1360-1383. https://doi.org/10.1111/sed.12186
  • Viles, H. A. & Goudie, A. S. (1990). Tufas, travertines and allied carbonate deposits. Progress in Physical Geography, 14, 19-41. https://doi.org/10.1177/030913339001400102
  • Wyatt, A. (ed.), (1986). Challinor’s Dictionary of Geology, 6th edn. Univesity of Wales Press, Cardiff.
  • Zaman, M., Polat, S. ve Özdemir, M. (2000). Diyadin Kaplıcaları. Doğu Coğrafya Dergisi, 6(4), 349–378, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/26792
  • Zentmyer, R, Myrow, P.M. & Newell D. L. (2008). Travertine deposits from along the South Tibetan Fault System near Nyalam, Tibet. Geological Magazine, 145(6), 753-765, https://doi.org/10.1017/S0016756808005323
  • Zeybek, H. İ. (2004). Delikkaya Natural Bridge (Tokat). International Symposium on Earth System (pp. 105-110), İstanbul.
  • Zeybek, H. İ., Uzun, A., Yılmaz, C., Bahadır, M., Hatipoğlu, İ. K., Dinçer, H. ve Gürgöze, S. (2015). Yıldız Doğal Köprüsü, Yıldızeli-Sivas. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (UJES-2015) (s. 559-563), Samsun.
Toplam 74 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Jeoformoloji ve Yüzey Örtü Süreçleri
Bölüm Makaleler - Articles
Yazarlar

Selahattin Polat 0000-0002-8042-1918

İsmail Ege 0000-0001-5896-0440

Erken Görünüm Tarihi 8 Nisan 2024
Yayımlanma Tarihi 25 Nisan 2024
Gönderilme Tarihi 14 Kasım 2023
Kabul Tarihi 23 Ocak 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024 Cilt: 67 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Polat, S., & Ege, İ. (2024). Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni, 67(2), 231-252. https://doi.org/10.25288/tjb.1390845
AMA Polat S, Ege İ. Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeol. Bült. Nisan 2024;67(2):231-252. doi:10.25288/tjb.1390845
Chicago Polat, Selahattin, ve İsmail Ege. “Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi Ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye”. Türkiye Jeoloji Bülteni 67, sy. 2 (Nisan 2024): 231-52. https://doi.org/10.25288/tjb.1390845.
EndNote Polat S, Ege İ (01 Nisan 2024) Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni 67 2 231–252.
IEEE S. Polat ve İ. Ege, “Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye”, Türkiye Jeol. Bült., c. 67, sy. 2, ss. 231–252, 2024, doi: 10.25288/tjb.1390845.
ISNAD Polat, Selahattin - Ege, İsmail. “Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi Ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye”. Türkiye Jeoloji Bülteni 67/2 (Nisan 2024), 231-252. https://doi.org/10.25288/tjb.1390845.
JAMA Polat S, Ege İ. Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeol. Bült. 2024;67:231–252.
MLA Polat, Selahattin ve İsmail Ege. “Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi Ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye”. Türkiye Jeoloji Bülteni, c. 67, sy. 2, 2024, ss. 231-52, doi:10.25288/tjb.1390845.
Vancouver Polat S, Ege İ. Diyadin (Ağrı) Doğal Traverten Köprülerinin Jeomorfolojisi ve Oluşumları, Doğu Anadolu, Türkiye. Türkiye Jeol. Bült. 2024;67(2):231-52.

Yazım Kuralları / Instructions for Authorshttp://www.jmo.org.tr/yayinlar/tjb_yazim_kurallari.php

Etik Bildirimi ve Telif Hakkı Devir Formu / Ethical Statement and Copyrighy Form https://www.jmo.org.tr/yayinlar/tjb_telif_etik_formlar.php