AİLE İŞLETMELERİNDE KURUMSALLAŞMANIN ÇEŞİTLİ DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 15, 1 - 20, 29.09.2024

Turan Yiğit , Nihan Yavuz Aksakal

https://doi.org/10.55830/tje.1478053

Öz

Aile işletmeleri, dünya çapında sayıca çok fazla görülen bir organizasyon biçimi olması dolayısıyla küresel ekonomide önemli bir rol üstlenmektedir. Aile üyelerinin aile işletmelerinde aktif rol oynamaları sebebiyle işletmenin gelecek nesillere aktarılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından kurumsallaşma kilit faktörlerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Aile işletmelerinde kurumsallaşma, aile üyeleri arasındaki ilişkiler, üyelerin demografik özellikleri, işletme yönetimi ve genel yapısı gibi çeşitli faktörlerle iç içe bir yapıdadır. Bu çalışmanın amacı, aile işletmelerinde kurumsallaşma düzeyi algılarının katılımcıların demografik özelliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektir. İstanbul’da sektör gözetmeksizin faaliyette olan aile işletmelerinden katılımcılarla 236 anket verisi ile çalışmalar ve analizler gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, aile işletmelerinde kurumsallaşma düzeyi algısı katılımcıların cinsiyetlerine göre, medeni durumlarına göre, eğitim düzeylerine göre ve toplam deneyimlerine göre farklılık göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kurumsallaşma, Aile İşletmeleri, Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma.

Kaynakça

• Abdelaziz, S.A. (2021). The Importance of the Governance Role in Achieving Stability and Sustainability in Family Business Companies Through Generations, Business and Management Studies 7 (3), 16-24. https://doi.org/10.11114/bms.v7i3.5300
• Ağca, V. ve Böyükaslan, H.D. (2016). Aile İşletmelerinde İç Girişimciliğin Sosyal Girişimciliğe Etkisi: Afyonkarahisar’da Bir Araştırma, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13, 200-220.
• Akça, N. (2010). Aile işletmelerinin tanımı, özellikleri ve aile işletmelerinde kurumsallaşma, Denizli ilinde bir araştırma, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/ İşletme Ana Bilim Dalı, Denizli.
• Akdemir, A. (2018). Kavramsal Açıdan Yönetim, (içinde Örgütlerin Yönetimi Kavramsal, Kuramsal, Tematik ve Kurumsal Açılardan Yönetim), (ed. Prof. Dr. Ali Akdemir), İstanbul: Beta Yayınları. 1. Baskı.
• Akın, G. (2014). İstanbul’daki 4-5 Yıldızlı Otel Personelinin Kurumsallaşma Algısının Öznel İyi Oluş ve Öz Uyum Düzeylerine Etkisi, (Yaynlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstiütüsü/ Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Alayoğlu, N. (2006). Aile İşletmelerinin Stratejik Yönetimi ve İşletme Felsefelerine Göre Stratejik Yaklaşım Farklılıklarının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma, T. Koçel (Ed.) 2. Aile İşletmeleri Kongre Kitabı, (545-559). İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Alves, C.A. ve Gama, A.P.M. (2020). Family Business Performance: A Perspective on Family Influence, Review of Business Management, 22 (1), 163-182. https://doi.org/10.7819/rbgn.v22i1.4040
• Aylan, S. ve Koç, H. (2017). İşletmelerin Kurumsallaşma Kriterlerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Ölçek Geliştirme Çalışması, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19 (2), 564-585
• Bakhshiyev, T. (2019). Aile İşletmeleri ve Kurumsallaşma Sorunu: Türkiye Örneği Üzerine Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Baltazar, J.R., Fernandes, C.I., Ramadani, V. ve Hughes, M. (2023). Family business succession and innovation: a systematic literature review, Review of Managerial Science, 1-24. https://doi.org/10.1007/s11846-022-00607-8
• Bingöl, D., Sığrı, Ü., Tunçay, A. ve Çoşkun, E. (2010). Aile İşletmelerinin Kurumsallaşmasında Bir Dönüşüm Aracı Olarak “Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı (EFQM) Mükemmellik Modeli”: Aras Kargo Örneği, İstanbul Kültür Üniversitesi 4. Aile İşletmeleri Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları Yayın No: 123, 53-67.
• Birincioğlu, N. ve Acuner, T. (2015). Aile İşletmeleri Kurucularının ve Aile Değerlerinin Aile İşletmelerinin Sürdürülebilirliği Üzerindeki Etkisi: Trabzon Örneği, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 7 (14), 491-516. https://doi.org/10.18092/ijeas.10924
• Büte, M. (2010). Aile İşletmelerinin Kurumsallaşma Sürecinde Yaşadığı Sorunlar, Akademik Bakış Dergisi, 22, 1-24.
• Canal, B. (2022). Aile İşletmelerinde Nepotizmin Kurumsallaşma Üzerindeki Etkisine Kavramsal Bir Değerlendirme, International EUropean Journal of Managerial Research, 6 (10), 15-34.
• Cattell, R. (1978). The scientific use of factor analysis. New York: Plenum.
• Cevahir, E. (2020). SPSS ile Nicel Veri Analizi Rehberi. İstanbul: Kibele Yayınları, 1. Baskı.
• Cevher, E. (2014). Kurumsallaşma Küçük İşletmeler İçin Bir Çözüm Müdür Yoksa Yok Olma Nedeni Midir?, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (32), 583-593.
• Comrey, A. ve Lee, H. (1992). Interpretation and application of factor analytic results. (içinde) A. Comrey, & H. Lee (Eds.), A first course in factor analysis. USA: Psychology Press, New York.
• Craig, J. ve Lindsay, N.J. (2002). Incorporating the family dynamic into the entrepreneurship process, Journal of Small Business And Enterprise Development, 9 (4), 416-430. https://doi.org/10.1108/14626000210450586
• Craig, J. B., Dibrell, C. ve Davis, P. S. (2008). Leveraging Family‐Based Brand Identity to Enhance Firm Competitiveness and Performance in Family Businesses. Journal of Small Business Management, 46 (3), 351-371. https://doi.org/10.1111/j.1540-627X.2008.00248.x
• Çakıcı, A. ve Özer, B.Ş. (2007). Mersin’de Faaliyet Gösteren Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Kurumsallaşma Göstergeleri Açısından İncelenmesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (18), 87-110.
• Çatal, Ö. ve Korkmaz, A. (2020). Aile İşletmelerinin Sürdürülebilirliğini Etkileyen Başarı ve Başarısız Dinamikleri Üzerine Bir Alan Araştırması: Isparta ve Burdur Örneği, Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (2), 178-194.
• Çetinkaya, F.F., Şener, E. ve Korkmaz, F. (2017). Aile İşletmeleri ve Kayırmacılık: Nitel Bir Araştırma, PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (4), 119-133. https://doi.org/10.25272/j.2149-8385.2017.3.4.10
• Demir, N. (2017). Aile Şirketlerinin Sürdürülebilirliği ve Finansal Yönetim İlişkisinde Kadın Yöneticilerin Etkinliği, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, II, 61-77.
• Demirdöğen, O., Yılmaz, M.K., Varinli, İ. ve Güzel, D. (2008). Aile İşletmelerinin Kurumsallaşma Düzeyinin ve İhtiyacının Belirlenmesi; Erzurum İli Örneği, 2. Uluslararası Girişimcilik Kongresi, Bişkek, 07-10 Mayıs 2008, s.218-228.
• Derin, N., Çakınberk, A.K. ve Seçkin, Ş.N. (2012). Aile İşletmelerinde Birinci Kuşak ve Sonraki Kuşakların Müşteri İlişkileri Yönetimine (MİY) Bakış Açılarının Karşılaştırılması ve Bir Vaka Analizi, 5. Aile İşletmeleri Kongresi - Kongre Kitabı, İstanbul, 13-14 Nisan 2012, s.199-212.
• Ekim İbiş, F.Z. ve İpek, A. (2020). Sürdürülebilir Aile İşletmesi Modeli: Uygulanabilirliği Üzerine Bir Araştırma, Muhasebe Enstitüsü Dergisi - Journal of Accounting Institute, 62, 51-62. https://doi.org/doi.org/10.26650/MED.2020673687
• Fındıkçı, İ. (2005). Aile Şirketleri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• George, D. ve Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 Update. Boston: Pearson, 10. Baskı.
• Gönlügür Doğan, A. (2023). Nepotizm ve Sosyo-Duygusal Refah İlişkisi: Aile İşletmelerinde Nitel Bir Çalışma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Manisa Celal Bayar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/İşletme Anabilim Dalı/İşletme Programı, Manisa.
• Gündüz, G. (2008). İşletmelerde Kurumsallaşma Uygulamalarına Yönelik Çalışan Tutumlarının Örgütsel Vatandaşlık ile İlişkisine Yönelik Bir Uygulama, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü/ İşletme Ana Bilim Dalı/ İnsan Kaynakları Yönetimi Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
• Gürler, G. (2018). Aile İşletmelerinin Anayasa Oluşturma ve Kurumsallaşma Çalışmalarında Makro ve Mikro Bağlamsal Unsurların Rolü: Örnek Olaylar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü, Sakarya.
• Haberman, H. ve Danes, S. M. (2007). Father-Daughter And Father-Son Family Business Management Transfer Comparison: Family FIRO Model Application, Family Business Review, 20 (1), 163-184. https://doi.org/10.1111/j.1741-6248.2007.00088.x
• Halis, M. ve Adalıoğlu Ay, D. (2017). Kurumsallaşma Düzeyinin Örgütsel Sessizlik Üzerine Etkisi: Bir Araştırma, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18 (2), 43-62.
• Ilgın, Ş. (2017). Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma ve Örgüt Kültürü İlişkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Beykent Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü/ İşletme Yönetimi Anabilim Dalı/ İşletme Yönetimi Bilim Dalı, İstanbul.
• Kamacı, K., Ünüsan, Ç. ve Gedik, H. (2020). Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma Problemleri ve Pazarlamaya Etkisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 358-379. https://doi.org/10.33437/ksusbd.525689
• Karavardar, G. (2011). Aile İşletmelerinde Kurumsallaşma, Yetki Devri ve Belirsizliğe Tolerans, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 157-179.
• Karpuzoğlu, E. (2004). Büyüyen ve gelişen aile şirketlerinde kurumsallaşma, Hayat Yayıncılık, İstanbul.
• Kekül, O. (2023). Kurumsallaşma Düzeyiyle İş Tatmini, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Performans Arasındaki İlişkinin Analizi: Doğu Karadeniz Bölgesindeki Özel Hastanelerde Yapılan Bir Alan Araştırması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Giresun Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü/ İşletme Ana Bilim Dalı, Giresun.
• Kilis, S. ve Yıldırım, Z. (2018). Sorgulayıcı Öğrenme Topluluğu Üst Biliş Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19 (1), 665-679.
• Kline, P. (1994). An Easy Guide to Factor Analysis. London: Routledge.
• Koçel, T. (1998). İşletme Yöneticiliği- Yönetim ve Organizasyon, Organizasyonlarda Davranış, Klasik-Modern Çağdaş Yaklaşımlar: 476-489. Beta, İstanbul.
• Koentjoro, S. ve Gunawan, S. (2020). Managing Knowledge, Dynamic Capabilities, Innovative Performance, and Creating Sustainable Competitive Advantage in Family Companies: A Case Study of a Family Company in Indonesia, Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 6, 90, 1-21. https://doi.org/10.3390/joitmc6030090
• Mariani, M.M., Al-Sultan, K. ve De Massis, A. (2023). Corporate social responsibility in family firms: A systematic literature review, Journal of Small Business Management, 61 (3), 1192-1246. https://doi.org/10.1080/00472778.2021.1955122
• Lansberg, I.S., Perrow, E.L. ve Rogolsky, S. (1988). Family Business as an Emerging Field. Family Business Review, 1(1), 1-8.
• Onay Özkaya, M. ve Muter Şengül, C. (2006). Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma ve İkinci Kuşağın “Kurumsallaşma” Konusuna Bakış Açısı, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21 (1), 109-126.
• Oudah, M., Jabeen, F. ve Dixon, C. (2018). Determinants linked to family business sustainability in the UAE: An AHP approach. Sustainability, 10 (1), https://doi.org/10.3390/su10010246
• Özbay, G. ve Ellidört, K.Y. (2020). Turizm Sektöründe Aile İşletmelerinin Kurumsallaşma Sorunları: Kocaeli Örneği, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (3), 179-195. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.644869
• Porfírio, J.A., Felício, J.A. ve Carrilho, T. (2020). Family business succession: Analysis of the drivers of success based on entrepreneurship theory, Journal of Business Research, 115, 250-257. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2019.11.054
• Potobsky, G. V. (1992). Small and Medium Sized Enterprises and Labour Law, International Labour Review, 131 (6), 622.
• Ratten, V. (2023). Editorial: A new definition of family business, Journal of Family Business Management, 13 (3), s. 545. https://doi.org./10.1108/JFBM-09-2023-160
• Reyhanoğlu, M. ve Yıldırım, Ş. S. (2016). Aile işletmelerinde aile değerlerinin örgüt kültürüne etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(3), 574-596. https://doi.org/10.15869/itobiad.71518
• Rivo-López, E., Villanueva-Villar, M., Vaquero-García, A. ve Lago-Peñas, S. (2022). Do family firms contribute to job stability? Evidence from the great recession, Journal of Family Business Management, 12 (1), 152-169. https://doi.org/10.1108/JFBM-06-2020-0055
• Rovelli, P., Ferasso, M., De Massis, A. ve Kraus, S. (2022). Thirty years of research in family business journals: Status quo and future directions, Journal of Family Business Strategy, 13 (3). https://doi.org/10.1016/j.jfbs.2021.100422
• Savaş, G. ve Demirkasımoğlu, N. (2020). Okullarda Öğrenme İklimi Ölçeği’nin (OÖİÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1-32. https://doi.org/10.9779.pauefd.781446 Tavşancı, S. (2009). Firmalardaki Kurumsallaşma Düzeyinin Rekabet Gücüne Etkisi Üzerine Bir Araştırma. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tutan, N. (2023). Aile İşletmelerinin 2000’li Yıllarda Ekonomide Krizlere Yönelik Tepkileri: Batı Ege Endüstriyel İklimlendirme ve Soğutma Sektörü Üzerine Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü/ İktisat Anabilim Dalı, İzmir.
• Uhlaner, L.M., Kellermanns, F.W., Eddleston, K.A. ve Hoy, F. (2012). The Entrepreneuring Family: A New Paradigm for Family Business Research, Small Business Economy, 38, 1-11. https://doi.org/10.1007/s11187-010-9263-x
• Ulukan, C. (1999). Aile İşletmelerinde Büyüme Süreci. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / İşletme Ana Bilim Dalı, Eskişehir.
• Ural, T. ve Balıkçıoğlu, B. (2004). “Aile Şirketlerinde Kurumsallaşma İle Şirket Sahibinin Kültürel Değerleri Arasındaki İlişki: Antakya ve Kayseri Örneği”, 1. Aile İşletmeleri Kongresi - Kongre Kitabı, İstanbul, 17-18 Nisan 2004, s.534-546.
• Uzunsakal, E. ve Yıldız, D. (2018). Alan Araştırmalarında Güvenilirlik Testlerinin Karşılaştırılması ve Tarımsal Veriler Üzerine Bir Uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Yazıcıoğlu, İ. ve Koç, H. (2009). Aile İşletmelerinin Kurumsallaşma Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, 497-507.
• Yurdakul, S. ve Bayraktar, O. (2022). Aile işletmelerinde kurumsallaşma düzeyi ve örgütsel performans ilişkisinin incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (43), 504-527. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1104713