Korunan alanlarda tampon zon belirlemede ve yönetiminde etkili faktörler

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 4, 381 - 390, 27.12.2019

Ayhan Akyol Savaş Karakaya

https://doi.org/10.18182/tjf.616100

Öz

Korunan alan politikaları özellikle yaşamı bu kaynaklara bağlı olan yerel insanları olumsuz etkilemekte ve alan yöneticileri ile yerel halk arasında çatışmalara neden olmaktadır. Ortaya çıkan sorunların çözümü için geliştirilen araçlardan birisi tampon zon yönetimidir. Tampon zonların belirlenmesinde ise bazı sosyal, ekonomik ve ekolojik temel göstergelerin tanımlanması gereklidir. Ancak en belirleyici etken korunan alan içerisinde yaşayan yerel halktır. Bu amaçla çalışmada, konuyla ilgili çalışan uzmanlarla ve Kovada Gölü Milli Parkı’nda yaşayan yerel halkla anket ve görüşme yöntemi kullanılarak tampon zon belirlenmesi ve yönetiminde etkili olan faktörler araştırılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 20 istatistik paket programı kullanılarak Mann-Whitney U testi ve Kruskal Wallis H testleri ile analiz edilmiştir. Ayrıca konunun açıklanmasında frekans ve yüzde değerlerden de faydalanılmıştır. Çalışma bulgularına göre, 35 ifadeden oluşan ve uzmanlarca değerlendirilen tampon zon belirlemede dikkate alınması gereken faktörlerin tümü ortalama 3.5 puan üzerinde bir puan almış ve uzmanlarca önemli bulunmuştur. Uzmanlarca yapılan bu değerlendirmelerde en yüksek puanları ekolojik ve biyolojik içerikli faktörler almıştır. Yerel halk tarafından yapılan değerlendirmelerde ise, çevresel koruma (bitki ve hayvanların korunması, kaçak avcılığın önlenmesi) ve idari hususlar (hukuksal düzenlemeler, katılım, bilgi verme) ile ilgili konular önemli olarak bulunmuştur. Tüm bu bulgulardan hareketle, araştırmaya konu olan faktörlerin, korunan alanların özelliklerine de bağlı olarak uygun ve kullanışlı olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Korunan alanlar, Tampon zon, Göstergeler, Sürdürülebilir yönetim, Kovada Gölü Milli Parkı

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı

Proje Numarası

4006-YL1-14

Teşekkür

Bu çalışma, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda Savaş Karakaya (2019) tarafından hazırlanan yüksek lisans tezinin bir özetidir. Araştırmanın yürütülmesine katkı sağlayan Kovada Gölü Milli Parkı yöneticilerine, çalışanlarına ve bölge sakinlerine teşekkür ederiz. Ayrıca, 4006-YL1-14 No’lu Proje ile çalışmayı maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na teşekkür ederiz.

Factors affecting buffer zone determination and management in protected areas

Öz

Protected area policies negatively affect local people whose lives depend on these resources and cause conflicts between park managers and local residents. Buffer zone management is one of the tools developed to solve the problems. For the determination of buffer zones, some social, economic and ecological basic indicators should be defined. However, the most decisive factor is the local people living in the protected area. For this purpose, the data obtained by survey and interview method with experts working in the field and Kovada Lake National Park residents were analyzed with using SPSS 20 statistical package program. Mann-Whitney U test and Kruskal Wallis H tests were used in analyzes for obtained data. In addition, frequency and percentage values were used to explain the subject. According to the results of the study, all factors to be taken into consideration in determining the buffer zone, which consists of 35 factors and evaluated by experts, received a score above 3.5 points on average and were found important by the experts. In these evaluations made by experts, the highest scores were obtained from ecological and biological factors. In the assessments made by the local people, issues related to environmental protection (protection of plants and animals, prevention of poaching) and administrative matters (legal regulations, participation, information provision) were found important. Based on these findings, the determination and management of buffer zone evaluated by experts depended on effective factors and the conditions of the study area, it is thought to be convenient and useful.

Anahtar Kelimeler

Protected areas, Buffer zone, Sustainable management, Kovada Lake National Park

Proje Numarası

4006-YL1-14

Kaynakça

• Abdullah, J., Ahmad, C.B., Jaafar, J., Sa’ad, S.R.M., 2013. Stakeholders’ perspectives of criteria for delineation of buffer zone at conservation reserve: FRIM heritage site. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 105: 610-618.
• Ahmad, C.B., Abdullah, J., Jaafar, J., 2016. Buffer zone delineation at conservation reserve. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 222: 685-692.
• Ahmad, C.B., Hashim, I.H.M., Abdullah, J., Jaafar, J., 2012. Stakeholders’ perception on buffer zone potential implementation: A preliminary study of Tasek Bera, M’sia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 50: 582-590.
• Akten, S., Gül, A., Akten, M., 2012. Korunan doğal alanlarda kullanılabilecek ziyaretçi yönetim modelleri ve karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 13(1): 57-65.
• Akyol, A., Türkoğlu, T., Bekiroğlu, S., Tolunay, A., 2018. Resident perceptions of livelihood impacts arising from the Kızıldağ National Park, Turkey. Environ. Dev. Sustain., 20(3): 1037-1052.
• Alkan, H., 2009. Negative impacts of rural settlements on natural resources in the protected areas: An example from Kovada Lake National Park. Journal of Environmental Biology, 30(3): 363-372.
• Alkan, H., Korkmaz, M., Tolunay, A., 2009. Assessment of primary factors causing positive or negative local perceptions on protected areas. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 17(1): 20-27.
• Allan, J.R., Venter, O., Maxwell, S., Bertzky, B., Jones, K., Shi, Y., Watson, J.E.M., 2017. Recent increases in human pressure and forest loss threaten many Natural World Heritage Sites. Biological Conservation, 206: 47-55.
• Arı, Y., 2006. Milli parklarda insan problemi: Doğa korumanın yerel kültürlere etkisi. Kazdağları II. Ulusal Sempozyumu, 22-25 Haziran, Çanakkale, s.230-234.
• Aruoba, Ç., 2003. Orman yönetimi, sürdürülebilirlik ve katılım konusunda bazı ekonomik düşünceler. II. Ulusal Ormancılık Kongresi, 19–20 Mart, Ankara, s.207-216.
• Aslan, B., Karaca, İ., 2012. Insect fauna of Kovada Lake National Park basin (Isparta, Turkey). Turkish Journal of Entomology, 36(4): 473-489.
• Atmiş, E., Özden, S., Lise, W., 2007. Public participation in fotestry in Turkey. Ecological Economics, 62(2): 352-359.
• Aydın, İ.Z., Öztürk, A., Demirci, U., 2016. Korunan alanlarda sürdürülebilir ekoturizm yönetimi ölçüt ve göstergelerin ülkemiz açısından irdelenmesi. II. Ulusal Sürdürülebilir Turizm Kongresi, 28 -30 Nisan, Antalya, s.391-405.
• Bahadır, M., 2013. Kovada Lake National Park and its sustainable management. Eastern Geographical Review, 18(30): 287-309.
• Brandon, K.E., Wells, M., 1992. Planning for people and parks: Design dilemmas. World Development, 20(4): 557-570.
• Brosius, J.P., 2004. Indigenous peoples and protected areas at the world parks congress. Conservation Biology, 18(3): 609-612.
• Budhathoki, P., 2003. A category V protected landscape approach to buffer zone management. Parks, 13: 22-30.
• Budhathoki, P., 2004 Linking communities with conservation in developing countries: Buffer zone management initiatives in Nepal. Oryx, 38(3): 334–341.
• Correll, D.L., 2005. Principles of planning and establishment of buffer zones. Ecological Engineering, 24(5): 433-439.
• Curran, L.M., Trigg, S.N., McDonald, A.K., Astiani, D., Hardiono, Y.M., Siregar, P., Caniago, I., Kasischke, E., 2004. Lowland forest loss in protected areas of Indonesian Borneo. Science, 303(5660): 1000-1003.
• Demirayak, F., 2006. Türkiye’de korunan alanlar için yeni bir yaklaşım ortaklaşa yönetim. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Derose, A.M., 2004. Overview of community participation at the Vth IUCN world parks congress. Parks, 14(2): 18-29.
• Dimitrakopoulos, P.G., Jones, N., Iosifides, T., Florokapi, I., Lasda, O., Paliouras, F., Evangelinos, K.I., 2010. Local attitudes on protected areas: Evidence from three Natura 2000 wetland sites in Greece. Journal of Environmental Management, 91: 1847-1854.
• DKMP, 2010. Kovada Lake National Park Analytical Studies and Synthesis Report. Isparta Directorate of Nature Conservation and National Parks. DKMP, Isparta.
• Dudley, N. 2008. Guidelines for Applying Protected Area Management Categories. IUCN, Gland, Switzerland.
• Dudley, N., Mulongoy, K.J., Cohen, S., Stolton, S., Barber , C.V., Gidda, S.B., 2005. Towards Effective Protected Area Systems. An Action Guide to Implement the Convention on Biological Diversity Programme of Work on Protected Areas. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, Canada.
• Durusoy, İ., Türker, M.F., 2003. Sürdürülebilir orman işletmeciliği ölçüt ve göstergelerinde katılım. II. Ulusal Ormancılık Kongresi, Türkiye Ormanlarının Yönetimi ve Katılım, Türkiye Ormancılar Derneği, 19-20 Mart, Ankara, s.262-288.
• Eagles, P.F.J., Mccool, S.F., Haynes, C.D., 2002. Sustainable Tourism in Protected Areas: Guidelines for Planning and Management. IUCN Gland, Switzerland and Cambridge, UK.
• Ebregt, A., Greve, P.D., 2000. Buffer Zones And Their Management - Policy and Best Practices For Terrestrial Ecosystems in Developing Countries. JB&A Grafische Communicatie, Wateringen.
• Ersoy, İ., Daşdemir, İ., 2016. Korunan alanlarda yönetimin etkinlik düzeyinin belirlenmesi (Soğuksu ve Yozgat Çamlığı Milli Parkları örneği). Journal of Bartın Faculty of Forestry, 18(1): 32-46.
• Görmüş, S., 2012. Korunan alan planlama stratejilerinin değerlendirilmesi: Kastamonu-Bartın Küre Dağları Milli Parkı örneği. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 14(21): 37-48.
• Gümüş, C., Şen, G., Toksoy, D., Ayaz, H., Bahat, B., 2010. Nature conservartion and national parks in Turkey. First Serbian Forestry Congress (Future with Forests), 11-13 November, University of Belgrade, Serbia, pp. 73-77.
• Gündoğdu, E., 2002. Isparta çevresindeki bazı korunan alanlarda orman kuşları üzerine gözlemler. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1: 83-100.
• Heinen, J.T., 1993. Park people relations in Kosi Tappu Wildlife Reserve, Nepal. A socio-economic analysis. Environmental Conservation, 20: 25-34.
• Heinen, J.T., 1996. Human behavior, incentives, and protected area management. Conservation Biology, 10(2): 681-684.
• Hernes, M.I., Metzger, M.J., 2017. Understanding local community's values, worldviews and perceptions in the Galloway and Southern Ayrshire Biosphere Reserve, Scotland. Journal of Environmental Management, 186: 12-23.
• Hjortsø, C.N., Straede, S., Helles, F., 2006. Applying multi-criteria decision-making to protected areas and buffer zone management: A case study in the Royal Chitwan National Park, Nepal. Journal of Forest Economics, 12: 91-108.
• Kılıç, S., 2016. Cronbach’s alpha reliability coefficient. Journal of Mood Disorders, 6(1): 47-48.
• Klar, N., Herrmann, M., Henning-Hahn, M., Pott-Dörfer, B., Hofer, H., Kramer-Schadt, S., 2012. Between ecological theory and planning practice: (Re-) Connecting forest patches for the wildcat in Lower Saxony, Germany. Landscape and Urban Planning, 105(4), 376-384.
• Korkmaz, M., Akyol, A., Turkoğlu, T., Bergner, A., Jansson, N., Tolunay, A., 2018. Perspective on forest biodiversity ındicators for protected areas: A comparison of Turkish and Swedish forest expert opinions. Applied Ecology and Environmental Research, 16(3): 3595-3609.
• Kothari, A., 2008. Protected areas and people: The future of the past. Durban +5 WCPA/IUCN, Parks, 17(2): 23-34.
• Koyuncu, H., 1985. Eğirdir ve Kovada göllerinin hidrolojik bilançosu. Bitirme Tezi, Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Hidrojeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Ankara.
• Kurdoğlu, O., 2007. Dünyada doğayı koruma hareketinin tarihsel gelişimi ve güncel boyutu. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 8 (1): 59-76.
• Kuvan, Y., 2005. Korunan alan yönetiminde etkinliğin önemi ve değerlendirilmesi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül, Isparta, s:81-89.
• Li, W., Wang, Z., Tang, H., 1999. Designing the buffer zone of a nature reserve: A case study in Yancheng Biosphere Reserve, China. Biological Conservation, 90: 159-165.
• Liu, J., Ouyang, Z., Miao, H., 2010. Environmental attitudes of stakeholders and their perceptions regarding protected areacommunity conflicts: A case study in China. Journal of Environmental Management, 91(11): 2254-2262.
• Lynagh, F.M., Urich, P.B., 2002. A critical review of buffer zone theory and practice: A Philippine case study. Society and Natural Resources, 15: 129-145.
• MacKinnon, J., MacKinnon, K., Child, G., Thorsell, J., 1986. Managing Protected Areas in the Tropics. IUCN, Gland, Switzerland.
• Newmark, W.D., Leonard, N.L., Sariko, H.I., Gamassa, D.G.M., 1993. Conservation attitudes of local people living adjacent to five protected areas in Tanzania. Biology Conservation, 63: 177-183.
• Ogogo, A.U., Nchor, A.A., Jacob, D.E., 2010. Challenges of buffer zone management in Cross River National Park, South Eastern Nigeria. Journal of Research in Forestry Wildlife and Environment, 2(2): 156-163.
• Özden, S., Alkan, H., Korkmaz, M., 2001. Kızıldağ Milli Parkı sınırları içerisindeki köylerin sosyo-ekonomik yapısı. Kırsal Çevre Yıllığı, s.34-47.
• Özüdoğru, E., 2013. Korunan alanlar tampon zon yönetimi üzerine bir araştırma: Küre Dağları Milli Parkı örneği. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Palomo, I., Martin-Lopez, B., Potschin, M., Haines-Young, R., Montes, C., 2013. National Parks, buffer zones and surrounding lands: Mapping ecosystem service flows. Ecosystem Services, 4: 104-116.
• Perelló, L.F.C., Guadagnin, D.L., Maltchik, L., dos Santos, J.E., 2012. Ecological, legal, and methodological principles for planning buffer zones. Natureza & Conservação, 10(1): 3-11.
• Robinson, E.J.Z., Albers, H.J., Busby, G.M., 2013. The impact of buffer zone size and management on illegal extraction, park protection, and enforcement. Ecological Economics, 92: 96-103.
• Scherl, Lea M., Wilson, A., Wild, R., Blockhus, J.M., Franks, P., McNeely, J.A., McShane, T., 2004. Can Protected Areas Contribute to Poverty Reduction Opportunities and Limitations. IUCN, Gland and Cambridge.
• Sheppard, D., 2004. The VTH IUCN World parks congress. Durban World Parks Congress WCPA/IUCN Parks, 14(2): 1-5.
• Straedea, S., Treue, T., 2006. Beyond buffer zone protection: A comparative study of park and buffer zone products’ importance to villagers living inside Royal Chitwan National Park and to villagers living in its buffer zone. Journal of Environmental Management, 78: 251-267.
• Strohbach, M.W., Arnold, E., Haase, D., 2012. The carbon footprint of urban green space-A life cycle approach. Landscape and Urban Planning, 104(2): 220-229.
• Szell, A.B., Hallett, L.F., 2013. Attitudes and perceptions of local residents and tourists toward the protected area of Retezat National Park, Romania. International Journal of Humanities and Social Science, 3(4): 18-34.
• Şen, G., Buğday, S.E., 2015. Assigned areas in various status for use and protection of property in Kastamonu Province. Kastamonu Üniveristesi Orman Fakültesi Dergisi, 15(2): 214-230.
• Trakolis, D., 2001. Perceptions, preferences, and reactions of local inhabitants in Vikos-Aoos National Park, Greece. Environmental Management, 28(5): 665-676.
• Weladji, R.B., Moe, S.R., Vedeld, P., 2003. Stakeholder attitudes toward wildlife policy and the Benoue Wildlife Conservation Area, North Cameroon. Environmental Conservation, 30: 334–343.
• Wells, M.P., Brandon, K.E., 1993. The principles and practice of buffer zones and local participation in biodiversity conservation. Ambio, 22(2/3): 157-162.
• Wind, J., Prins, H.H.T., 1989. Buffer Zone and Research Management for Indonesian National Parks: Inception Report. World Bank National Park Development Project, DHV-RIN Consultancies, Bogor, Indonesia.
• Yücedağ, C., Carus, S., 2005. Kovada Gölü Milli Parkı ormanlarının meşcere kuruluşları. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1: 62-77.
• Yücel, M., 1999. Doğa Koruma Alanları ve Planlaması. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 104, II. Baskı, Adana.