Sulakyurt Kalıntı Anadolu Palamut Meşesi (Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt.) Ormanı, tehditler ve koruma önerileri

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 1, 8 - 16, 26.03.2021

Ali Uğur Özcan

https://doi.org/10.18182/tjf.842491

Cited By: 2

Öz

Anadolu Palamut Meşesi (APM) Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. doğal yayılışını İtalya’dan başlayarak İsrail’e kadar Akdeniz kıyılarında, Türkiye’de ise Ege ve Akdeniz’de yapmaktadır. Türün dünyadaki yayılışında tek istisna Kırıkkale Karagüney Dağları’nda üç değişik alanda oluşturduğu park orman ve tarım alanında yapmış olduğu dağılımdır. Bu alan, türün asıl yayılış alanına 300 km mesafede olması, dünyada karasal olarak en iç kısımda yer alması, en kuzeydoğu yayılışını gerçekleştirmesi ve alanın farklı iklimsel bir yapıya sahip olması nedeniyle türün doğal yayılışına tartışma getirmektedir. Bu çalışmada, Karagüney Dağları’nda türün yayılış alanlarının belirlenmesi, türün alandaki yayılışı üzerinde etkili doğal faktörlerin analiz edilmesi, tür üzerinde tehdit oluşturan unsurların ortaya koyulması ve çözüm önerilerinin sunulması amaçlanmıştır. Bu amaç için Mart 2018- Eylül 2020 yılları arasında arazi çalışmaları yapılarak türün dağılım haritaları oluşturulmuş, hava fotoğrafları ve CBS yardımıyla analizler gerçekleştirilmiş ve tehditler tespit edilmiştir. Türün Karagüney Dağları’nda yaklaşık olarak 7500 hektar alanda dağıldığı belirlenmiştir. Daha önce bilimsel olarak çalışılan Ulaş ve Meşeyayla Köylerinde oluşturduğu iki küçük meşçeresi dışında Sulakyurt ilçesinde bulunan yaklaşık olarak 1910 hektarı bulan saf APM ormanı, belki de doğal yayılış alanı için bile büyük sayılabilmektedir. Ormanın yer aldığı alan volkanik bazalt ana kayanın hakimiyetinde kahverengi ve kırmızı orman topraklarından oluşmaktadır. Tarım alanları içinde ise ağırlıklı olarak alüvyonlu alanlardadır. Genel yayılışını 700-1230 metreler arasında yapan APM, orman olarak 1000-1200 metreler arasında yarı-nemli bölgenin başlangıcında yer almaktadır. Günümüzde APM’nin özellikle tohumlarının ekonomik anlamda değerinin azalması ile birlikte köylüler tarafından uygulanan pozitif ayrımcılık ortadan kalkmıştır. Bu yüzden tarım alanlarında genç bireyler bulunmamaktadır. Yaşlı ağaçlar ise tapulu kesim veya kaçak kesim ile karşı karşıyadır. Bununla birlikte; hayvan otlatma, yabancı türler ile ağaçlandırma, tohum toplama ve çöp dökülmesi gibi tehditler sıralanabilmektedir. Türün korunması için öncelikli olarak envanterlerinin yapılması, özel koruma statülerinin belirlenmesi ve türe özgü amenajman planları ile hem tarım hem de orman alanlarında yönetilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Karagüney Dağları, İç Anadolu, Anadolu palamut meşesi, Park orman

Forest of Sulakyurt Relict Valonia Oak (Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt.), threats and conservating suggestions

Öz

Valonia oak Quercus ithaburensis subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. spreads naturally in the Mediterranean coasts starting from Italy to Israel. In Turkey, this species constitutes forests in the Aegean and the Mediterranean regions. The only exception to the spread of valonia oak in the world is Turkey’s Kırıkkale Karagüney Mountains where the species constitutes forests in three different areas, and an expansive spread in a large agricultural area. This area, 300 km away from the species’ main distribution area, a most interior terrain in the world, and a most northeast spread, with a distinct climatic region, make the spread of the species controversial. This study aims to determine the distribution areas of the valonia oak across the Karagüney Mountains, to the analysis analyze the natural factors that affect its spread in the area, to determine the threats on the species, and to present solutions. For this purpose, field research was conducted between March 2018 and September 2020, the distribution maps of the valonia oak were created, analysis was carried out with the help of GIS, and threats were identified against the species. The research reveals that the valonia oak is distributed over approximately 7500 hectares across Karagüney Mountains. Within this area, a valonia oak forest, covering approximately 1910 hectares in Sulakyurt district,, apart from its two small stands in Ulaş and Meşeyayla Villages that have already been scientifically studied, may be considered quite large even for its natural spread areas. The area where the forest is located consists of brown and red forest soils dominated by the volcanic basalt bedrock. In agricultural areas, it is predominantly in alluvial areas. APM, where generally spreads between 700-1231 meters, is located at the beginning of the semi-humid region between 1000-1200 meters as a forest. Today, positive discrimination by the villagers has disappeared with the decrease in the value of especially the seeds of APM in economic terms.Therefore, young individuals of the species no longer exist in agricultural areas. As for the old oak trees, they are faced with legal or illegal cutting. Nevertheless, grazing, afforestation with alien species, seed collection, and garbage dumps can be listed as other threats. For the conservation of the species, making inventories in agricultural and forestry areas, determining special protection statuses, and conducting species-specific management plans are essential, leading to management both in the forest and agricultural areas.

Anahtar Kelimeler

Karagüney Mountains, Valonia oak, Central Anatolia, park forest

Kaynakça

• Akman, Y., 1995. Türkiye orman vejetasyonu. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi, Ankara.
• Aslan, S., Vural, M., 2009. Flora of Kıbrıs Köyü Valley (Mamak-Ankara, Turkey). Biodicon, 2(3): 34-64.
• Aydoğdu, M., 1988. Vegetation of Çankırı, Çorum and Sungurlu. Communications Faculty of Sciences University of Ankara Series C, 6: 29-45.
• Baytop, A., 1991. Farmasötik Botanik, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayın No: 58, İstanbul Üniversitesi Basımevi, İstanbul.
• Bergmeier, E., Petermann, J., Schröder, E., 2010. Geobotanical survey of wood-pasture habitats in Europe: diversity, threats and conservation. Biodiversity and Conservation, 19(11): 2995-3014.
• Birden, C., 1991. Kırıkkale civarı Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. orman kalıntısının florası. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Böke, E., 2005. Delice (Kırıkkale), Ortakışla (Çorum) ve Salmanlı (Yozgat) arasında kalan bölgenin florası. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırıkkale
• Çakmak, M.H., Aytaç, Z., 2018. Mamak ilçesinin Ankara/Türkiye kentsel vasküler florası ve ekolojik özellikleri. Biyolojik Çeşitlilik ve Koruma, 11(2): 123-131.
• Çizgen, S., Tuttu, G., Ursavaş, S., 2018. Harvest amounts and economic value of the acorn in Turkey. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 4(2): 109-113.
• Coşkun, H., 2015. Kangal ve çevresindeki alevi ocakları. Turkish Culture & Haci Bektas Veli Research Quarterly, (75): 97-118.
• Doğan, Y., Başlar, S., Kanisanli, M., 2000. Batı Anadolu’da yayılış gösteren Quercus ithaburensis Decne supsp. macrolepsis (Kotschy) Hedge Et Yalt. Fagaceae)(Palamut Meşesi) Üzerinde Bir Araştırma. Ekoloji Çevre Dergisi, 9(35): 22-25.
• Doğan, Y., Başlar, S., Mert, H.H., Güngör, A., 2003. Plants used as natural dye sources in Turkey. Economic Botany, 57(4): 442-453.
• Dönmez, A.A., 2002. Flora of Karagüney Mountain (Kırıkkale). Turkish Journal of Botany, 26(6): 417-451.
• Dufour-Dror, J.M., 2007. Influence of cattle grazing on the density of oak seedlings and saplings in a Tabor oak forest in Israel. Acta Oecologica, 31(2): 223-228.
• Dufour-Dror, J.M., Ertas, A., 2004. Bioclimatic perspectives in the distribution of Quercus ithaburensis Decne. subspecies in Turkey and in the Levant. Journal of Biogeography, 31: 461-474.
• Ellenberg, H., 1956. Aufgaben und methoden der vegetationskunde. In: Einfu¨hrung in die Phytologie (Ed: Walter, H.), Verlag Ulmer, Stuttgart
• Evcimen, E., 2011. Sulakyurt (Kırıkkale) dolayının jeolojisi ve Sulakyurt granitinin kesmetaş olarak değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Fick, S.E., Hijmans, R.J., 2017. WorldClim 2: New 1‐km spatial resolution climate surfaces for global land areas. International Journal of Climatology, 37(12): 4302-4315.
• Fraval, A., Villemant, C., 1997. La Mamora et ses ennemis. Les Dossiers de l'environnement de l'INRA, (15): 133-146.
• Gorener, V., Jerome, D., 2018. Quercus ithaburensis. The IUCN Red List of Threatened Species 2018: e.T194178A2303017. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2018-1.RLTS.T194178A2303017.en, Accessed:01.12.2020.
• Göre, S., Ekici, S.E., 2010. Kırıkkale kültür ve turizm envanteri. Kırıkkale Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Kırıkkale.
• Hamzaoğlu, E., 2010. The steppe vegetation of Dinek Mountain (Kırıkkale). Gazi University Journal of Science, 18(1): 1-15.
• Hamzaoğlu, E., Duran, A., 2004. Dinek Dağı (Kırıkkale) bozuk orman vejetasyonu üzerinde fitososyolojik bir araştırma. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 17(4): 1-13.
• Harmancıoğlu, M., 1955. Türkiye’de bulunan önemli bitki boyalarından elde olunan renklerin çeşitli müessirlere karşı yün üzerinde haslık dereceleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Hedge, I.C., Yaltırık, F., 1982. Quercus L. In: Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Ed: Davis, P.H.), Edinburgh: University Press, pp. 659-683.
• İnal, S., 1955a. Türkiye’nin palamut meşesi varlığı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• İnal, S., 1955b. Meşe (Quercus) hakkında etimolojik ve tarihi etüdler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 5(1): 100-111.
• İnal, S., 1959. Palamut Meşesi Ormanları (Coğrafi Yayılışları, Ekonomik Önemi ve Amenajman Esasları). T.C. Ziraat Vekaleti Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Sinan Matbaası, Ankara.
• Karavelioğulları, F.A., Vural, M., Polat, H., 2007. Çiçekdağı (Kırşehir) florası. Ot Sistematiği Dergisi, 12(1): 385-444.
• Kırsal Çevre, 2019. İç Anadolu’nun kalıntı ormanları. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği, Arkadaş Basım Sanayi Ltd. Şti., Ankara.
• Koçak, A., 2013. Salnamelere göre Ankara Vilayeti (1871-1907). Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kurt, R., Karayılmazlar, S., Çabuk, Y., 2014. Sepicilikte kullanılan odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretinin değerlendirilmesi. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 22-24 Ekim, Isparta, s. 650-656.
• Mayer, H, Aksoy, H., 1998. Türkiye Ormanları (Wälder der Türkei), Orman Bakanlığı Batı Karadeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• OGM, 2019. Ormancılık İstatistikleri. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Örnek, M., Vural, M., 2014. Flora of Yediler Tepesi (Keskin/Turkey) and its environment. Biological Diversity and Conservation, 7(3): 5-19.
• Palahi, M., Birot, Y., Bravo, F., Gorriz, E., 2009. Modelling, valuing and managing Mediterranean forest ecosystems for non-timber goods and services. European Forest Institute, Joensuu, pp. 1-195.
• Pantera, A., Papadopoulos, A., Fotiadis, G., Papanastasis, V.P., 2008. Distribution and phytogeographical analysis of Quercus ithaburensis ssp. macrolepis in Greece. Ecologia Mediterranea, 34(1): 73-82.
• Papanastasis, V.P., 2009. Grazing value of Mediterranean forests. Modelling, Valuing and Managing Mediterranean Forest Ecosystems For Non-Timber Goods and Services, 57: 7-15.
• Plieninger, T., Schaich, H., Kizos, T., 2011. Land-use legacies in the forest structure of silvopastoral oak woodlands in the Eastern Mediterranean. Regional Environmental Change, 11(3): 603-615.
• Putman, R.J., 1996. Ungulates in temperate forest ecosystems: Perspectives and recommendations for future research. Forest Ecology and Management, 88(1-2): 205-214.
• Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M., Güvenç, A., Özgen, U., 1993. İdris Dağı (Ankara) bitkileri. Journal of Faculty of Pharmacy of Ankara University, 22(1-2): 1-17.
• TÜİK, 2020a. Nüfus istatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• TÜİK, 2020b. Hayvancılık istatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• Varol, Ö., Aydoğdu, M. 1999. The flora of steppe surroundig Akyurt and Kalecik. Communications Faculty of Sciences University of Ankara Series C, 17: 33-57.
• Vrahnakis, M.S., Fotiadis, G., Pantera, A., Papadopoulos, A., Papanastasis, V.P., 2014. Floristic diversity of valonia oak silvopastoral woodlands in Greece. Agroforestry Systems, 88(5): 877-893.
• Vural, M., Yaman, M., Şahin, B., 2007. Büyükhemit Deresi ve civarının (Delice-Kırıkkale) vejetasyonu. Ekoloji, 16(64): 53-62.
• Yeşilyurt, E.B., 2008. Hacıkadın vadisi florası üzerine bir araştırma (Ankara/Türkiye). Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, E., Çiçek, İ., 2016. Thornthwaite climate classification of Turkey. Journal of Human Sciences, 13(3): 3973-3994.
• Yılmaz, E., Çiçek, İ., 2018. Detailed Köppen-Geiger climate regions of Turkey. Journal of Human Sciences, 15(1): 225-242.
• Yılmaz, H., 2014. Quercus L. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları, (Ed., Akkemik, Ü.), Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, s: 673-702.
• Zohary, M., 1973. The geobotanical foundations of the Middle East. Gustav Fisher, Stuttgart.