Kadın iş gücünün yer aldığı ağaçlandırma işlerinin iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 3, 283 - 294, 30.09.2021

Mehmet Eker , Fatma Korkmaz

https://doi.org/10.18182/tjf.963681

Öz

Bu çalışmada, orman ağaçlandırma faaliyetlerinde çalışan kadın işçilerin rolü, çalışmaktan kaynaklı sağlık problemlerinin araştırılması ve çalışma koşullarının iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Mersin Orman Bölge Müdürlüğü, Silifke Orman İşletme Müdürlüğü bünyesindeki ağaçlandırma çalışmalarında; fidan dikim işleri ölçeğinde basit bir iş analizi yapılarak iş adımları ortaya konulmuş, işçiler gözlemlenmiş ve de 91 kadın işçi ile çalışma şartlarını, yapılan işi ve çalışanları değerlendirmeye yönelik 136 sorudan oluşan anket uygulaması gerçekleştirilerek veri-bilgi toplanmıştır. Arazi gözlemleri ve risk kontrol listeleri yardımıyla hareket ve risk analizleri yapılarak iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirmeler yapılmıştır. Ağaçlandırma işlerinde; kadın iş gücü katılımının fidan dikimi aşamasında odaklandığı; bölgesel ve yöresel ölçekte çalışanların % 70’ e yakınının kadın çalışanlardan oluştuğu belirlenmiştir. Kadın çalışanların %60’ tan fazlasının kas iskelet sistemi rahatsızlıklarından; yaklaşık % 42’sinin ise sürekliliği olan çeşitli sağlık problemlerinden yakındıkları belirlenmiştir. Vücut kitle indeksi değerlerine göre % 50.55’inin fazla kilolu olduğu ortaya çıkmıştır. Fidan dikim işinin gerektirdiği çalışma postürünün ergonomik düzenleme gerektirecek şekilde yüklenme ve zorlanmalara neden olması, çalışanların nitelikleri, kısa süreli ancak sürekli tekrarlı hareketleri işçilerin yakınmalarını desteklemektedir. Katılımcılardan yaklaşık % 8’inin yılda en az bir defa kazaya uğradığı bildirilmiştir. Kişisel koruyucu donanımlardan sadece eldivenlerin kullanıldığı ancak bu işe uygun olmadığı belirlenmiştir. Çalışanların yaklaşık %95’inin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatından haberdar olmadıkları ortaya çıkmıştır. Fiziksel, ergonomik ve psikolojik risk faktörlerinin ağırlıkta olmasına rağmen, fidan dikim işlerinin az tehlikeli ve hafif-ağır işler kategorisinde yer alabileceği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın iş gücü, Kadın orman işçileri, Ağaçlandırma işleri, İş sağlığı ve güvenliği, Risk değerlendirmesi.

Teşekkür

Bu makale, Prof. Dr. Mehmet EKER danışmanlığında, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde Fatma Gamze KORKMAZ tarafından hazırlanan Yüksek Lisans tezinden türetilmiştir. İlgililere teşekkür ederiz.

Assessment of women workforce on afforestation activities in terms of occupational health and safety

Öz

In this study, it was aimed to investigate the existence of female workers working in forest afforestation activities and their role in these works, to investigate the health problems, and to evaluate the working conditions in terms of occupational health and safety. By making a simple job analysis, the work steps revealed, the workers were observed, and data-information was collected together with field observations by conducting face-to-face surveys and interviews with 91 female workers, consisting of 136 questions. With the help of field observations and risk checklists, movement and risk analyzes were made and evaluated. It has been determined that nearly 70% of regional employees are female employees. More than 60% of female employees suffer from musculoskeletal disorders. It has been determined that approximately 42% of them complain of various health problems that are continuous. According to the body mass index values, 50.55% were found to be overweight. The work posture required by the sapling planting job causes loads and strains that require ergonomic regulation, the qualifications of the employees, and the short-term but constantly repetitive movements support the complaints of the workers. It has been reported that approximately 8% of the participants have an accident at least once a year. It has been determined that only revealed that approximately 95% of the employees are not aware of the occupational health and safety legislation. Although physical, ergonomic and psychological risk factors are predominant, it is determined that sapling planting works can be included in the category of less dangerous and light-heavy work.

Anahtar Kelimeler

Female workforce, Female forest workers, Afforestation works, Occupational health and safety, Risk evaluation

Kaynakça

• Acar, H.H., Eker, M., 2001a. The women forest workers during the nursery operations in Turkey. Seminar Proceedings Women in Forestry-Strategies to increase women’s participation in the forestry sector in Europe & North America, 2-6 April, Viseu, Portugal, pp. 277-286.
• Acar, H.H., Eker, M., 2001b. Orman fidanlık depo işçilerinde ergonomik açıdan antropometrik özelliklerin araştırılması. 8. Ulusal Ergonomi Kongresi. 25-26 Ekim, İzmir, s. 229-239.
• Acar, H.H., Eroğlu H., 2001. Ormancılıkta odun üretimi ve fidanlık-ağaçlandırma işçilerindeki sağlık sorunları üzerine bir araştırma. 8. Ergonomi Kongresi. 25-26 Ekim, İzmir, s. 9-14.
• Acar, H.H., Üçüncü, K., 2020. İş Sağlığı ve Güvenliği. Nobel Tıp Kitapevleri.433 s., İstanbul.
• Akay, D., Dağdeviren, M., Kurt, M., 2003. Çalışma duruşlarının ergonomik analizi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 18 (3): 73-84.
• Albayrak, M., 2020. Çalışma Ortamında Risk Etmenleri. Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Bozkurt, A., 2017. Ormancılık çalışmalarında iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları: Karabük Orman İşletme Müdürlüğü örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Can, G.F., Fığlalı, N., 2014. Çalışma duruşlarının analizinde kullanılan yöntemlere eleştirel bir bakış, VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı, 5-7 Mayıs, İstanbul, s.504-516.
• Eker, M., Çoban, H. O., Eroğlu, H., 2008. Ormancılık işlerinde aktüel teknoloji düzeyi ve ergonomi kılavuzlarının uygulanabilirliği. 14. Ergonomi Kongresi, 30 Ekim – 1 Kasım, Trabzon, s. 402-411.
• Eker, M., Çoban, H.O., 2019. The relationship between forest operations and climate change. International Conference on Climate Change and Forestry, November 12-15, Antalya, pp. 260-268.
• Eker, M., Kılıç, K.E., 2021. Odun Hammaddesi Üretim İşlerinde Risk Değerlendirmesi. 4120-YL1-14 No.lu Proje Sonuç Raporu, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Elbir, H., 2019. Ormancılıkta iş sağlığı ve güvenliği algısı: İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul. Enez, K., 2008. Ormancılıkta üretim işçiliğinde antropometrik verilerin ve çalışma duruşlarının kaza risk faktörleri olarak değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Enez, K., Nalbantoğlu, S.S., 2015. Forestry activities evaluation of the method in terms of REBA. Suleyman Demirel University Journal of Engineering Sciences and Design, 3(3):127-131.
• Engür, M.O., 2019. Odun üretim işlerinde risk değerlendirme kontrol listesi. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. https://www.ailevecalisma.gov.tr/medias/3752/ Erişim: 02.11.2019.
• Eroğlu, H., Demir, A.G., Kadim, N., 2010. Adapazarı-Hendek orman fidanlığında çalışan işçiler üzerinde yapılan bir araştırma. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, 20-22 Mayıs, Artvin, s. 608-614.
• Forworknet, 1999. Focus on: Women in forestry. Industrial Activities Branch, ILO.
• Gökbayrak, Ş., 2005. Orman İşçilerinin Çalışma Koşullarından Kaynaklı Risk Faktörleri Üzerine Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Çalışma Ortamı, 78.
• Göl, İ., 2018. Orman fidanlığında çalışan mevsimlik işçilerin çalışma koşullarının ve sağlık durumları algılarının değerlendirilmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (2):19-32.
• HSGM, 2021. Yetişkin beden kütle indeksi, hesaplama motoru. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/beslenmehareket-hesaplamalar Erişim:11.02.2021.
• ILO, 2018. ILO: Dünyanın birçok köşesinde kadınlar hala, erkeklere göre işgücü piyasasına daha az katılıyor. ILO Türkiye Ofisi. https://www.ilo.org/ankara/news/WCMS_619892/lang--tr/index.htm Erişim: 20.12.2018.
• ILO, 2021. Toplumsal cinsiyet eşitliği programı. programlar ve projeler, Türkiye Ofisi, Uluslararası Çalışma Örgütü. https://www.ilo.org/ankara/projects/gender-equality/lang--tr/index.htm, Erişim: 20.02.2021)
• Kaptan, S., 1973. Bilimsel Araştırma Teknikleri: Tez Hazırlama Yolları. Ayyıldız Matbaası.
• Karwowski, W., Marras, W.S., 1999. The Occupational Ergonomics Handbook. CRC Press, Florida.
• Kaya, Ö., Özok, A.F., 2018. Hazır giyim işletmelerinin ergonomik risk etmenleri yönünden değerlendirilmesi. Journal of Engineering Sciences and Design, 6:263 – 270.
• Kee, D., 2021. Comparison of OWAS, RULA and REBA for assessing potential work-related musculoskeletal disorders. International Journal of Industrial Ergonomics, 83:103-140.
• Koç, S., Testik, Ö.M., 2016. Mobilya sektöründe yaşanan kas-iskelet sistemi risklerinin farklı değerlendirme metotları ile incelenmesi ve minimizasyonu, Endüstri Mühendisliği Dergisi, 27 (2): 2-27.
• Korkmaz, S., Alkan H., 2015. Orman köylerinde kadının toplumsal yaşamdaki rolü Isparta Orman İşletme Şefliği örneği. Türkiye Ormancılık Dergisi, 16:141-151.
• Korkmaz, M, Baykal, G.D.Ö., 2018. Kadın orman mühendislerinde iş doyumunu etkileyen faktörler ile iş doyumu ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişki. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(1):83-90.
• Küçükarslan, A.B., 2017. Ormancılık sektöründe iş sağlığı ve güvenliği. Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• MYK, 2021. Orman Ağaçlandırma ve Fidan Yetiştirme İşçisi – Seviye 3, Ulusal Meslek Standardı. Mesleki Yeterlilik Kurumu, Referans Kodu 15UMS0475-3, 29 s.
• OGM, 2021a. Ormancılık İstatistikleri. Resmi İstatistik. Orman Genel Müdürlüğü. https://www.ogm.gov.tr/tr/ormanlarimiz/ resmi-istatistikler, Erişim: 28.05.2021.
• OGM, 2021b. Orman Genel Müdürlüğü 2020 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Orman Genel Müdürlüğü. https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane-sitesi/ Faaliyet Raporu, Erişim: 10.04.2021.
• Poschen, P., 1993. Forestry a safe and healthy profession. Unasylva, 44:l.
• Starline, 2021. EN Avrupa eldiven standartları rehberi. Starline Kişisel Koruyucu Donanımlar. www.starlinesafety.com, Erişim: 03.02.2020.
• TÜİK, 2020a. İstatistiklerle kadın. Türkiye İstatistik Kurumu.
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin, Erişim: 05.06.2020.
• TÜİK, 2020b.. İstatistiklerle aile. Türkiye İstatistik Kurumu.
• https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile, Erişim: 05.06.2020.
• TÜİK, 2021. İstatistik veri portalı. Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/ Erişim: 05.03.2021.
• UNFPA, 2019. Unfinished Business: The Pursuit of Rights and Choices for All. State of World Population 2019. https://asiapacific.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/, Erişim:30.09.2019.
• Üçüncü, K., Acar, H.H., 2020. Ergonomi. Nobel Akademik Yayıncılık. 651 s., İstanbul.
• Ünver-Okan, S., Kaya, A., 2015. Orman fidanlıklarında fidan repikaj işlerinde çalışma duruşlarının REBA yöntemi ile analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi,3(3):157-163.
• Ünver-Okan, S., Acar, H.H., 2017. Determination of work postures with different ergonomic risk assessment methods in forest nurseries. Fresenius Environmental Bulletin, 26(12):7362-7371.
• Unver-Okan, S., Acar, H.H., Ergenç, I., 2017. Using of Fine Kinney risk assessment method in the wood production process. FORMEC 2017 50th International Symposium on Forestry Mechanization Innovating the Competitive Edge: From Research to Impact in the Forest Value Chain, Brasov, Romania, 25th-29th September, vol. 1, pp. 285.
• Ünver-Okan S., Acar H.H., Gümüş S., Ergenç İ., 2019. Evaluation of the risks in wood harvesting activities by the preliminary hazard analysis (PHA). Journal of Advanced Technology Sciences, 8(2):66-73.
• Yıldırım, M., 1989. Ormancılık İş Bilgisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul.