Anadolu endemiği Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana (Stev.) subsp. equi-trojani (Aschers. & Sint. ex Boiss) Coode et Cullen): Bildiklerimiz ve araştırma gereksinimleri

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 3, 329 - 345, 30.09.2023

Nurbahar Usta Çağatay Tavşanoğlu

https://doi.org/10.18182/tjf.1293159

Öz

Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani) Biga Yarımadası ve Kızılırmak Deltası arasında yayılış gösteren, endemik ve Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN)’ne göre tehlikede (EN) olan asli bir orman ağacıdır. Bu çalışmanın amacı Kazdağı göknarı üzerine yayınlanmış tüm çalışmaları derlemek ve sonucunda tür hakkındaki bilinenleri ve bilinmeyenleri ortaya koymaktır. Bu amaçla türün güncel taksonomik adı ve tüm sinonim adları kullanılarak literatür taranmış, bunlar arasından doğrudan Kazdağı göknarını konu alan yayınlar seçilerek, yapılan çalışmalar incelenen popülasyonlara (Kazdağları, Uludağ, Batı Karadeniz) ve çalışmaların konularına (taksonomi, evrim ve filogeni, genetik, ekoloji ve ekofizyoloji, morfoloji, hastalıkları ve zararlıları, ürün kullanımı ve özellikleri, silvikültür ve amenajman) göre gruplandırılmış ve her grup altındaki çalışmalar kapsamlı olarak açıklanmıştır. Bu kapsamda 181 bilimsel dergi makalesi, 16 sempozyum bildirisi, 10 teknik rapor ve 21 yüksek lisans ya da doktora tezi olmak üzere toplam 228 yayından oluşan bir açık erişimli bir yayın listesi oluşturulmuştur. Sonuçlar, Kazdağı göknarı hakkındaki çalışmaların 2000’li yıllar sonrası arttığını gösterse de, türün geçmişten gelen taksonomik karmaşası ve evrimsel süreci hakkında henüz yeterli bilginin mevcut olmadığını ortaya koymaktadır. Aynı şekilde Kazdağı göknarının morfolojisi ve ekolojisi üzerine de çalışmalar oldukça sınırlı sayıdadır. İklim değişikliğinin artan etkisiyle birlikte hastalık ve zararlıları daha sık çalışılmaya başlanmış; türün işletilmesi ve yönetimi hakkında 2000 öncesi yayınlar bulunsa da güncel çalışmalara rastlanmamıştır. Endemik ve tehlikede olmasına karşın türün korunmasına yönelik çalışmalar ve önerilerin oldukça sınırlı sayıda olması ve tür hakkında yeterli fizyolojik, ekolojik ve genetik verinin bulunmaması, Kazdağı göknarının korunmasına yönelik çalışmaların ilerlemesi için önemli bir engel teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kazdağı göknarı, Ekoloji, Koruma, Ormancılık, Orman ekosistemi

Teşekkür

Nurbahar Usta, Yükseköğretim Kurulu 100/2000 öncelikli alan bursu ile desteklenmiştir. Bu derleme yayın çalışması ise, The Rufford Foundation tarafından desteklenen, “Capacity Building to Connect Severely Fragmented Populations of Kazdagi Fir, an Endemic Subspecies in Turkey” başlıklı projenin bir parçası olarak hazırlanmıştır ve Nurbahar Usta Baykal’ın Hacettepe Üniversitesi’ndeki doktora tezinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Makaleye fikir ve tartışma desteği veren Kahraman İpekdal’a ve literatür araştırmasındaki desteklerinden ötürü İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü personeline ve Hacer Semerci’ye teşekkür ederiz.

Anatolian endemic Trojan fir (Abies nordmanniana (Stev.) subsp. equi-trojani (Aschers. & Sint. ex Boiss) Coode et Cullen): What we know and research requirements

Öz

Trojan fir (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani) is an endemic primary forest tree classified as endangered (EN) by International Union for Nature Conservation (IUCN) distirbuted between the Biga Peninsula and the Kızılırmak Delta. The aim of this study is to compile all the studies published on Kazdağı fir to reveal what is known and unknown about the species. For this purpose, the literature was reviewed using the current taxonomic name of the species and all synonyms. Among these publications, the studies which were directly focused on the Trojan fir were selected, and were groupped based on the focused populations (Kazdağları, Uludağ, Batı Karadeniz) and the subjects of the studies (taxonomy, evolution and phylogeny, genetics, ecology and ecophysiology, morphology, diseases and pests, product use and properties, silviculture and management). The publications under each group were reviewed in detail. Lastly, an open access publication list was created consisting of a total of 228 publications, including 181 scientific journal articles, 10 symposium papers, 16 technical reports and 21 master's or doctoral theses. The results show that although studies on Trojan fir have increased after the 2000s, there is not enough information about the taxonomic complexity and evolutionary process of the species. Likewise, studies on the morphology and ecology of Trojan fir are very limited. With the increasing effect of climate change, diseases and pests have started to be studied more frequently; though, there are studies before 2000 on the forest management of the species, no recent studies has been conducted. Even though the species is endemic and endangered, the studies on its conservation are very llimited. The lack of studies on physiological, ecological and genetic properties of the species constitute an important obstacle for the progress of studies on the conservation of Trojan fir.

Anahtar Kelimeler

Trojan fir, Ecology, Conservation, Forestry, Forest ecosystem

Kaynakça

• American Conifer Society. Abies nordmanniana subsp. equi-trojani / Turkish fir. URL: https://conifersociety.org/conifers/abies-nordmanniana-equi-trojani-1
• Asan, Ü., 1984. Kazdağı Göknarı (Abies equi-trojani aschers, et sinten.) ormanlarının hasılat ve amenajman esasları üzerine araştırmalar. İÜ Orman Fakültesi, 3205(365), 1-2.
• Asan, Ü., 1999. Kazdağı göknarının ekonomik önemi ve mevcut verim potansiyeli. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 34(1), 177-197.
• Ata, C., 1975. Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani Aschcrs et Sinten)'nın Türkiye’deki yayılışı ve silvikültürel özellikleri . Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 25 (2), 165-219.
• Ata, C., & Merev, N., 1981. Çataldağı göknarı. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 31(1), 128-154.
• Ata, C., & Merev, N., 1987. A new fir taxon in Turkey Çataldağ fir: Abies ✕ olcayana Ata and Merev. The Commonwealth Forestry Review, 66(3), 223-238.
• Ata, C. & Korgavus, B., 2012. Climate change and its impacts upon occurrence of natural hybrid firs. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 1-7.
• Ateş, M. A., 2011. Molecular phylogenetics of Turkish Abies (Pinaceae) species based on matK gene regions of chloroplast genome (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi).
• Aussenac, G., 2002. Ecology and ecophysiology of circum-Mediterranean firs in the context of climate change. Annals of Forest Science, 59(8), 823-832.
• Aydin, A., Köse, N., Akkemik, Ü., & Yurtseven, H. (2012). Assessment and analysis of rockfall-caused tree injuries in a Turkish fir stand: A case study from Kastamonu-Turkey. Journal of Mountain Science, 9, 137-146.
• Aytuğ, B., 1959. Türkiye göknar türleri üzerinde morfolojik esaslar ve anatomik araştırmalar. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University.
• Bağcı, E., & Babaç, M. T., 2003. A morphometric and chemosystematic study on the Abies Miller (Fir) species in Turkey. Acta botanica gallica, 150(3), 355-367.
• Bağcı, E., & Dığrak, M., 1996. Antimicrobial activity of essential oils of some Abies (fir) species from Turkey. Flavour and fragrance journal, 11(4), 251-256.
• Balao, F., Lorenzo, M. T., Sánchez-Robles, J. M., Paun, O., García-Castaño, J. L., & Terrab, A., 2020. Early diversification and permeable species boundaries in the Mediterranean firs. Annals of Botany, 125(3), 495-507.
• Bates, R. M., & Sanford, D. L., 2008. Evaluating Mediterranean Firs for use in Pennsylvania©. In Combined Proceedings International Plant Propagators’ Society (Vol. 58, p. 170).
• Beşkök, T. E., 1970. Seed maturation period in Pinus brutia, Picea orientalis and Abies bornmuelleriana. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Teknik Bülten, (42).
• Bilgin, S., 2012. Determination of some morphological characteristics of 2+0 aged seedlings of Kazdagi fir (Abies equi-trojani Ashers et. Sint.). Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 40-46.
• Caudullo, G., & Tinner, W., 2016. Abies–Circum-Mediterranean firs in Europe: distribution, habitat, usage and threats.
• Çakar, D., Şimşek, S.A., Çömez, A., Maden, S., 2022. First report of Sydowia polyspora causingdoğ needle necrosis on Trojan fir in Turkey. Journal of Plant Pathology, 104(1589–1590) https://doi.org/10.1007/s42161-022-01213-z
• Çalışkan, A., 1992. Karabük-Büyükdüz Araştırma ormanında sarıçam (Pinus sylvestris L.)-Göknar (Abies bornmülleriana Mattf.)-Kayın (Fagus orientalis Lipsky) karışık meşcerelerinde büyüme ilişkileri ve gerekli silvikültürel işlemler. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 42(2).
• Çelik Altunoğlu, Y., Güney, K., Baloğlu, P., & Baloğlu, M., 2021. Genetic Diversity Analysis of cpDNA in Turkish Abies Taxa. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 21(1), 41-54.
• Çetin, M. , Şevik, H. , Türkyılmaz, A. & Işınkaralar, K., 2021. Using Abies’s needles as biomonitors of recent heavy metal accumulation. Kastamonu University Journal of Engineering and Sciences, 7(1), 1-6.
• Çoban, S., & Özalp, G., 2012. The vegetation analysis of mixed Uludağ fir (Abies bornmülleriana Mattf.) forests in Bolu Ayıkaya region, Turkey. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 14(21), 62-73.
• Doğmuş-Lehtijärvi, H. T., Lehtijärvi, A., Korhonen, K., 2006. Heterobasidion abietinum on Abies species in Western Turkey. Forest Pathology, 36(4), 280-286.
• Doğmuş-Lehtijärvi, H. T., Lehtijärvi, A., Korhonen, K., 2007. Heterobasidion on Abies nordmanniana in Northeastern Turkey. Forest Pathology, 37, 387-390.
• Doğu, D. , Koç, K. H. , As, N. , Atik, C. , Aksu, B. & Erdinler, S., 2001. Türkiye'de yetişen endüstriyel önem sahip ağaçların temel kimlik bilgileri ve kullanıma yönelik genel değerlendirme. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 51(2), 69-84.
• Dumanlı, A. G., Taş, S., & Yürüm, Y., 2011. Co-firing of biomass with coals: Part 1. Thermogravimetric kinetic analysis of combustion of fir (Abies bornmülleriana) wood. Journal of Thermal Analysis and Calorimetry, 103(3), 925-933.
• Emre Bulut, G., & Tuzlacı, E., 2009. Folk medicinal plants of Bayramiç (Çanakkale-Turkey). Journal of Faculty of Pharmacy of Istanbul University, (40), 87-99.
• EUFORGEN, 2022. Abies equi-trojani. URL: https://www.euforgen.org/species/abies-equi-trojani/
• Ertekin, M., & Özel, H. B., 2012. Ground vegetation change according to the elevation level on pure fir forests (Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana Mattf.) in Ardıç-Bartın, Turkey. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 251-255.
• Fady, B., Arbez, M., & Marpeau, A., 1992. Geographic variability of terpene composition in Abies cephalonica Loudon and Abies species around the Aegean: hypotheses for their possible phylogeny from the Miocene. Trees, 6(3), 162-171.
• Farjon, A., & Rushforth, K. D., 1988. A classification of Abies miller (Pinaceae). Miscellaneous publications of the University of Utrecht Herbarium, 3(1), 59-79.
• García López, J. M., 1999. Abies bornmuelleriana Mattfeld phytoclimatic position in Uludağ massif in Turkey. Forest Systems, 8(3), 65-74.
• Göç, F., Erel, E., Sarı, A., 2021. Plants used in traditional treatment for boils in Turkey. International Journal of Traditional and Complementary Medicine Research, 2(1), 49-61.
• Göker, Y., Kantarcı, M., Akbulut, T., & Nusret, A. S., 1999. Kazdağı göknar (Abies equi-trojani) odununun kontraplak endüstrisinde kullanılma olanakları. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 49(2), 27-42.
• Gözüdeli, H. Ş., 2021. Kazdağı göknarının (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani (Asc. & Sint. ex Boiss.) Coode & Cullen) ağır metal kirliliğinin izlenmesinde biyomonitor olarak kullanılabilirliği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi).
• Gülbaba, A.G, Velioğlu, E., Özer, A.S., Doğan, B, Doerksen, A.H., Adams, W.T., 1996. Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani) popülasyonlarının genetik yapıları ve gen kaynaklarının yerinde korunması. DOA Dergisi, 2, 23-48.
• Gülcü, S., & Özbedel, N. D., 2016. Uludağ Göknarı’nda (Abies bornmülleriana Mattf.) bazı fidan karakterleri bakımından genetik çeşitlilik. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 17(2), 112-118.
• Gündüz, G., Aydemir, D., & Korkut, S., 2010. The effect of heat treatment on some mechanical properties and color changes of Uludağ fir wood. Drying Technology, 28(2), 249-255.
• Güner, A., Kandemir, A., Menemen, Y., Yıldırım, H., Aslan, S., Eksi, G., & Cimen, A. O., 2018. Resimli Türkiye florası Cilt 2 [Illustrated flora of Turkey vol. 2]. ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, İstanbul.
• Harzing, A.W., 2007. Publish or Perish, URL: https://harzing.com/resources/publish-or-perish
• Hepbilgin, B., & Koç, T., 2019. Spatial Differentiation in Tree Formation Distribution of Kaz Mount. In 1st International Symposium on Biodiversity Research (298-309).
• Hrivnák, M., Paule, L., Krajmerová, D., Kulaç, Ş., Şevik, H., Turna, İ., ... & Gömöry, D., 2017. Genetic variation in Tertiary relics: The case of eastern‐Mediterranean Abies (Pinaceae). Ecology and Evolution, 7(23), 10018-10030.
• İncemehmetoğlu, E., 2021. Geleneksel çam kozalağı pekmezinin fizikokimyasal, biyoaktif ve fonksiyonel özelliklerinin araştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi).
• Jasińska, A. K., Sekiewicz, K., Ok, T., Romo, A., Boratynski, A., & Boratynska, K., 2017. Taxonomic position of Abies equi-trojani on the basis of needle characters by comparison with different fir species. Turkish Journal of Botany, 41(6), 620-631.
• Kara, F., & Lhotka, J. M., 2020. Comparison of unmanaged and managed Trojan Fir-Scots pine forests for structural complexity. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 44(1), 62-70.
• Kara, F., & Lhotka, J. M., 2020. Climate and silvicultural implications in modifying stand composition in mixed fir-pine stands. Journal of Sustainable Forestry, 39(5), 511-525.
• Kara, F., 2021. Climate-growth relationships in managed and unmanaged Kazdağı fir forests. Forestist, 72(1), 81-87.
• Kaya, Z., Skaggs, A. & Neale, D. B., 2008. Genetic differentiation of Abies equi-trojani (Asch. & Sint. ex Boiss) Mattf. populations from Kazdağı, Turkey and the genetic relationship between Turkish Firs belonging to the Abies nordmanniana Spach complex. Turkish Journal of Botany, 32(1) , 1-10.
• Kesik, H. İ., Aydoğan, H., Özkan, O. E., & Maraz, E., 2016. Combustion properties of Turkish fir impregnated with Firetex. 2nd International Furniture Congress, Muğla.
• Klaehn, F. U., & Winieski, J. A., 1962. Interspecific hybridization in the genus Abies. Silvae Genetica, 11(5/6), 130-42.
• Knees, S. & Gardner, M., 2011. Abies nordmanniana subsp. equi-trojani. The IUCN Red List of Threatened Species 2011, https://www.iucnredlist.org/species/31325/9626365
• Kobliha, J., & Stejskal, J., 2009. Recent fir hybridization research in the light of Czech-American cooperation. Journal of Forest Science, 55(4), 162-170.
• Koç, D., 2014. Balıkesir orman fidanlığında üretilen Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani Aschers et Sinten) fidanlarında morfolojik özellikler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Kohlway, W. H., Whetten, R. W., Benson, D. M., & Frampton, J., 2017. Response of Turkish and Trojan fir to Phytophthora cinnamomi and P. cryptogea. Scandinavian Journal of Forest Research, 32(5), 406-411.
• Kol, H. Ş., Sefil, Y., & Keskin, S. A., 2015. Effect of heat treatment on the mechanical properties, and dimensional stability of fir wood. In the 27th İnternational Conference Research for the furniture industry (17-18).
• Kondur, Y., Bilgili, B. C., Şimşek, Z., & Öner, N., 2012. Monitoring the epidemic of bark beetles determined in Uludag fir stands in Ilgaz (Derbent and Doruk) via Landsat satellite images. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 86-90.
• Korhonen, K., Stenlid, J., 1998. Biology of Heterobasidion annosum. In: Woodward S, Stenlid J, Karjalainen R, Hüttermann A (eds) Heterobasidion annosum: biology, ecology, impact and control. CAB International, Wallingford, pp 43–70
• Korkut, S., & Bektaş, İ., 2008. The effects of heat treatment on physical properties of Uludag fir (Abies bornmuelleriana Mattf.) and Scots pine (Pinus sylvestris L.) wood. Forest Products Journal, 58(3), 95.
• Kormutak, A., Vooková, B., Čamek, V., Salaj, T., Galgóci, M., Maňka, P., ... & Gömöry, D., 2013. Artificial hybridization of some Abies species. Plant Systematics and Evolution, 299, 1175-1184.
• Köse, N., Aydın, A., Akkemik, Ü., Yurtseven, H., & Güner, T., 2010. Using tree-ring signals and numerical model to identify the snow avalanche tracks in Kastamonu, Turkey. Natural Hazards, 54, 435-449.
• Köse, N., 2012. Climatic factors affecting tree-ring growth of Abies nordmanniana (Stev.) Spach. subsp. bornmuelleriana (Mattf.) Coode & Cullen from Kastamonu, Turkey. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 62(1), 71-83.
• Kurt, Y., Frampton, J., Işık, F., Landgren, C., & Chastagner, G., 2016. Variation in needle and cone characteristics and seed germination ability of Abies bornmuelleriana and Abies equi-trojani populations from Turkey. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 40(2), 169-176. Lehtijärvi, A., Oskay, F., Aday, A., & Karadeniz, M., 2008. Annosum kök ve alt gövde çürüklüğünün Abies bornmülleriana ve Abies cilicica meşcerelerinde yoğunluğunun belirlenmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 9 (1-2): 111-120
• Lehtijarvi, A., Doğmuş-Lehtijarvi, H. T., Ünal, S., Karadeniz, M., Aday Kaya G., Oskay, F., 2012. Heterobasidion infection in Abies nordmanniana ssp. bormülleriana stands in Kastamonu Province. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, Special Issue. 271-274
• Liao, Z., Zhang, L., Nobis, M. P., Wu, X., Pan, K., Wang, K., ... & Tian, X., 2020. Climate change jointly with migration ability affect future range shifts of dominant fir species in Southwest China. Diversity and Distributions, 26(3), 352-367.
• Liepelt, S., Mayland-Quellhorst, E., Lahme, M., & Ziegenhagen, B., 2010. Contrasting geographical patterns of ancient and modern genetic lineages in Mediterranean Abies species. Plant Systematics and Evolution, 284(3), 141-151.
• Linares, J. C., 2011. Biogeography and evolution of Abies (Pinaceae) in the Mediterranean Basin: the roles of long‐term climatic change and glacial refugia. Journal of Biogeography, 38(4), 619-630.
• Litkowiec, M., Sękiewicz, K., Romo, A., Ok, T., Dagher-Kharrat, M. B., Jasińska, A. K., ... & Boratyński, A., 2021. Biogeography and relationships of the Abies taxa from the mediterranean and central Europe regions as revealed by nuclear DNA markers and needle structural characters. Forest Ecology and Management, 479, 118606.
• Mataracı, T., 2002. Ağaçlar: doğa severler için rehber kitap: Marmara Bölgesi doğal egzotik ağaç ve çalıları. TEMA Vakfı Yayınları.
• Nielsen, U. B., Xu, J., Nielsen, K. N., Talgø, V., Hansen, O. K., & Thomsen, I. M., 2017. Species variation in susceptibility to the fungus Neonectria neomacrospora in the genus Abies. Scandinavian Journal of Forest Research, 32(5), 421-431.
• Özan, Z. E., Onat, S. M., & Aydemir, D., 2017. Sarıçam ve uludağ göknar odunlarının bazı özellikleri üzerine termal muamelenin etkileri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 19(1), 187-193.
• Özbay, G., 2015. Pyrolysis of firwood (Abies bornmülleriana Mattf.) sawdust: Characterization of bio-oil and bio-char. Drvna Industrija, 66(2), 105-114.
• Özden Keleş, S., 2020. The effect of altitude on the growth and development of Trojan fir (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani [Asch. & Sint. ex Boiss] Coode & Cullen) saplings. Cerne, 26, 381-392.
• Özden Keleş, S., Ünal, S., & Karadeniz, M., 2021. The effect of Melampsorella caryophyllacearum (fir broom rust) on the morphological and anatomical traits of Abies nordmanniana subsp. equi‐trojani. Forest Pathology, 51(6), e12721.
• Özdemir Değirmenci, F., 2011. Molecular phylogenetic position of Turkish Abies (Pinaceae) based on noncoding trn regions of chloroplast genome (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi).
• Özel, H. B., & Ertekim, M., 2012. The change of stand structure in Uludağ fir (Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana Mattf.) forests along an altitudinal gradient. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 96-104.
• Özkan, O. E., Temiz, A., & Vurdu, H., 2017. Effects of heat treatment on Turkish fir wood properties. Wood Research, 62(5), 783-794.
• Özkazanç, N. K. & Maden, S., 2013. Some important shoot and stem fungi in pine (Pinus spp.) and firs (Abies sp.) in Western Black Sea Region, Turkey. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 15(1), 32-38.
• Pulatkan, M., Var, M., Kaya Şahin, E., 2012. The use of fir taxa in planting design. Kastamonu Üniversitesi Ormancılık Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 208-216.
• Sakar, M. K., Ercil, D., Tamer, A. U., & Şahin, N., 1998. Antimicrobial activity and cytotoxicity of Abies nordmanniana subsp. equi-trojani extracts. Fitoterapia, 69(5), 457-459.
• Scaltsoyiannes, A., Tsaktsira, M., & Drouzas, A. D., 1999. Allozyme differentiation in the Mediterranean firs (Abies, Pinaceae). A first comparative study with phylogenetic implications. Plant Systematics and Evolution, 216(3), 289-307.
• Semerikova, S. A., & Semerikov, V. L., 2014. Molecular phylogenetic analysis of the genus Abies (Pinaceae) based on the nucleotide sequence of chloroplast DNA. Russian Journal of Genetics, 50(1), 7-19.
• Semerikova, S. A., & Semerikov, V. L., 2016. Phylogeny of firs (genus Abies, Pinaceae) based on multilocus nuclear markers (AFLP). Russian Journal of Genetics, 52(11), 1164-1175.
• Sıvacıoğlu, A., Ayan, S., & Öner, N., 2007. Silvikültürel uygulamaların Ilgaz Dağları göknar ormanlarındaki meşcere yapısına ve çevreye etkisi. Mersin Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Ulusal Çevre Sempozyumu
• Simsar, M, 2007. Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani aschers et sinten) ormanlarının meşcere kuruluş özellikleri (Karaköy örnek çalışması). (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi)
• Şahin, G., Karademir, Ö. & Akın, S., 2012. Production of Christmas Trees and Saplings at Power Transmission Lines From Uludag Fir (Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana (Mattf.) Coode & Cullen). Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12 (3), 234-236.
• Şahin Yağlıoğlu, A., Yağlıoğlu, M. S., Tosyalıoğlu, N., Adem, S., & Demirtaş, I., 2022. Chemical profiling, in vitro biological activities and Pearson correlation between chemical profiling and anticancer activities of four Abies species from Turkey. South African Journal of Botany, 151, 600-613.
• Şevik, H., Yahyaoğlu, Z., & Turna, İ., 2010. Uludağ göknarı (Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana Mattf.) tohumlarında farklı ekim zamanı ve ekim koşullarının çimlenme üzerine etkisi. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, Cilt II, 780-784.
• Şevik, H., 2011. Dallanma Karakterleri Bakımından Noel Ağacı Üretimine Uygun Uludağ Göknarı popülasyonlarının Belirlenmesi. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 11 (1), 102-107.
• Şevik, H., 2012. Variation in seedling morphology of Turkish fir (Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana Mattf). African Journal of Biotechnology, 11(23), 6389-6395.
• Şevik, H., Yahyaoğlu, Z., & Turna, İ., 2012. Determination of genetic variation between populations of Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana Mattf according to some seed characteristics. Genetic Diversity in Plants. Chapter 12, 231-248.
• Şevik, H., Topaçoğlu, O., Umur, R., & Çiftçioğlu, S., 2013. Uludağ Göknarı (Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana mattf.)’nda 2+ 1 Yaşlı Fidan Morfolojik Özellikleri Bakımından popülasyonlar Arası Farklılıklar. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 3(9), 91-102.
• Şevik, H., Çetin, M., Kapucu, O., Arıcak, B., & Cantürk, U., 2017. Effects of light on morphologic and stomatal characteristics of Turkish Fir needles (Abies nordmanniana subsp. bornmulleriana Mattf.). Fresenius Environmental Bulletin, 26(11), 6579-6587.
• Şimşek, Y., 1991. Türkiye orijinli göknar türlerinin (Abies nordmanniana, Abies bornmuellariana, Abies equi-trojani) genetik yapıları üzerine araştırmalar. Orman Araştırma Enstitüsü Yayınları Teknik Bülteni, No: 221.
• Şimşek, Z., Kondur, Y., & Öner, N., 2006. The damage of bark beetles and the relations between certain tree properties in Uludağ fir (Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana Mattf.) at Ilgaz Mountain, Çankırı, Turkey. Journal of Biological Sciences, 6(6), 1017-1022.
• Tanaka, N., Nakao, K., Tsuyama, I., Higa, M., Nakazono, E., & Matsui, T., 2012. Predicting the impact of climate change on potential habitats of fir (Abies) species in Japan and on the East Asian continent. Procedia Environmental Sciences, 13, 455-466.
• Tekin, O., Çetin, M., Varol, T., Özel, H. B., Şevik, H., Çetin, İ. Z., 2022. Altitudinal Migration of Species of Fir (Abies spp.) in Adaptation to Climate Change. Water Air Soil Pollution. 233(385). https://doi.org/10.1007/s11270-022-05851-y
• Topaçoğlu, O., 2018. Effects of canopy structure on growth and belowground/aboveground biomass of seedlings in uneven-aged trojan fir stands. Cerne, 24, 312-322.
• Tuncel, Z., 2019. Göknar özütlerinin MDA-MB-231 hücreleri üzerindeki sitotoksik ve apoptotik etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi).
• Turna, İ., Şevik, H., & Yahyaoğlu, Z., 2010. Uludağ göknarı (Abies nordmanniana subsp. bornmülleriana Mattf.) popülasyonlarında tohum özelliklerine bağlı genetik çeşitlilik. III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, II(733-740).
• Türkyılmaz, A., Şevik, H., & Çetin, M., 2018. The use of perennial needles as biomonitors for recently accumulated heavy metals. Landscape and Ecological Engineering, 14(1), 115-120.
• Uçar, G., Uçar, M. B., Özdemir, H., & Atıcı, E., 2010. Chemical characterization of volatile needle oils from anatolian fir species: Abies nordmanniana (Stev.) Mattf., A. bornmülleriana Mattf., A. equi-trojani Aschers et Sint. and A. cilicica Carr. Journal of Essential Oil Research, 22(6), 548-554.
• Uçar, M. B., Uçar, G., & Özdemir, H., 2015. Composition of essential oils from fir (Abies) wood species grown in Turkey. Chemistry of Natural Compounds, 51(2), 356-358.
• Usta Baykal, N., 2019. Determining potential niche competition regions between Kazdagi fir (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani) & Anatolian black pine (Pinus nigra subsp. pallasiana) and conservation priority areas under climate change by using MAXENT algorithm. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Ankara.
• Ürker, O., 2021. Bitki Komünitesi Perspektifinden Göknarlık Tabiatı Koruma Alanı (Beykoz-İstanbul)’nın Güncel Floristik Durumunun Değerlendirilmesi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2), 126-142.
• Velioğlu, E., Çiçek, F.F., Kaya, Z., & Çengel, B., 1999. Kaz Dağları’ndaki doğal Kazdağı göknarı (Abies equi-trojani) popülasyonlarında genetik çeşitliliğin yapılanması. Orman Ağaçları ve Tohum Islah Araştırma Müdürlüğü Teknik Bülteni, No: 74.
• Velioğlu, E., Tayanç, Y., Çengel, B., & Kandemir, G., 2012. Genetic variability of seed characteristics of Abies s populations from Turkey. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 12(3), 27-35.
• Verdú, M., Garrido, J. L., Alcantara, J. M., Montesinos‐Navarro, A., Aguilar, S., Aizen, M. A., ... & Zamora, R., 2022. RecruitNet: A global database of plant recruitment networks.. Ecology. doi:10.1002/ecy.3923.
• World Flora Online, 2023. World Flora Online. http://www.worldfloraonline.org/, Accessed on Ocak 15, 2023.
• Yaltırık, F. 1973. A review of the chronological variation in the taxonomy of the Abies equi-trojani. Kazdağı Göknarı ve Türkiye Florası Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 29-36.
• Yayım Yener, D., 2012. Abies taxa of Turkey and their visual characteristics. Journal of Forestry Faculty of Kastamonu University, 12(31).
• Yıldız, E. N. & Özden Keleş, S., 2022. Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana (Stev.) subsp. equi-trojani (Asc-hers. & Sint. ex Boiss) Coode et Cullen) odununda yükseltiye bağlı morfolojik ve anatomik değişimler. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 24(2) , 211-219. doi: 10.24011/barofd.1092771
• Yılmaz, M., Erzincan, E., Ekici, F. & Yüksel, T., 2011. Yerli göknar (Abies spp.) taksonları tohumlarında sıcaklığın çimlenme üzerine etkisi. Türkiye IV. Tohumculuk Kongresi, Cilt 1, 416-421.
• Yun, J. H., Nakao, K., Tsuyama, I., Matsui, T., Park, C. H., Lee, B. Y., & Tanaka, N., 2018. Vulnerability of subalpine fir species to climate change: using species distribution modeling to assess the future efficiency of current protected areas in the Korean Peninsula. Ecological research, 33, 341-350.
• Yüksel, T. & Dirik, H., 2021. Kazdağı göknarı (Abies nordmanniana subsp. equi-trojani (Aschers. & Sint. ex Boiss) Coode & Cullen) popülasyonlarının tohum morfolojisine bağlı genetik çeşitliliği. Ağaç ve Orman, 2(1), 22-28.
• Zengin, H., Özcan, M., & Erdoğan, E., 2017. Plant richness of fir (Abies nordmanniana ssp. bornmuelleriana) stands ranging at Aladağlar (Bolu) Region of Turkey. The 3rd International Symposium on EuroAsian Biodiversity. Minsk, Belarus.