Türkiye’nin Akdeniz iklim bölgesindeki maki vejetasyonu ve koruma ve ormancılık uygulamaları için öneriler

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 4, 452 - 462, 28.12.2023

İrem Tüfekcioğlu , C. Can Bilgin , Cumhur Güngöroğlu , Ali Kavgacı , Çağatay Tavşanoğlu

https://doi.org/10.18182/tjf.1301954

Öz

Maki ekosistemleri, Türkiye ormancılığındaki en belirsiz ve tartışmalı vejetasyon tipidir. Araştırma makalemiz Türkiye’nin Akdeniz iklimi altındaki bölgelerde yer alan ekosistemlerin tanımlanması ve sınıflandırması ile son yüzyılda Türkiye ormancılığındaki makiliklerin yasal statülerin değişimini ortaya koymayı amaçlamıştır. Makiliklerin tanımı ve sınıflandırılması birçok çalışmaya göre değişiklik göstermektedir, hatta Türkiye’deki maki vejetasyonu dağılımı bile tam olarak net değildir. Bunun yanı sıra, seneler içinde makiliklerin yasal statüsünde de birçok defa değişiklik yaşanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönemlerinde makilikler ormandan sayılırken, son anayasa değişiklikleri ile makilik alanların, uygun görülmesi halinde, tarım arazisinde dönüştürülmesine izin verilmektedir. Ayrıca, yangınla mücadele kapsamında tıraşlama kesim bile teşvik edilmektedir. Bu ekosistemlerin ekolojik ve biyolojik çeşitliliği ile karbon yutağı görevi göz önüne alındığında, kızılçam ormanlarına dönüştürülmeleri, yangın sonrası onarımı, iklim değişikliğine karşı direnç ve direngenlik durumları dahil makiliklerin yönetimi için yeni bir planlama ve koruma yaklaşımı geliştirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Habitat koruma, Maki, Akdeniz sert yapraklı ormanlar, Akdeniz vejetasyonu, Vejetasyon sınıflandırması

Maquis vegetation in Mediterranean-climate region of Türkiye and recommendations for conservation and forestry practices

Öz

Maquis ecosystems are among the most uncertain and controversial vegetation types within Turkish forestry. Our review aims to describe and classify these ecosystems in Mediterranean-climate regions of Türkiye, shedding light on the evolution of their legal status in Turkish forestry since the last century. We emphasize their conservation importance and the neglect when compared to pine forests. The description and classification of maquis vary according to many studies, and even the distribution of maquis vegetation in Türkiye has not been fully clarified. Additionally, the legal status of maquis has changed many times over the years. While maquis were considered forests in the early years of the Republic of Türkiye, recent constitutional amendments allow maquis areas to be converted into agricultural land if it is deemed beneficial. Furthermore, clear-cutting is even encouraged for firefighting purposes. Given the rich ecological and biological diversity of these ecosystems and their role as carbon sink, a novel management and conservation approach for the management of maquis including conversion to Turkish pine forests, post-fire restoration, resilience and resistance to climate change should be developed.

Anahtar Kelimeler

Habitat conservation, Maquis, Mediterranean vegetation, Mediterranean sclerophyllous forests, Vegetation classification

Kaynakça

• Akkemik, Ü., 2021. Orman Yangınları. https://www.cekulvakfi. org.tr/haber/orman-yanginlari, Erişim: 19.05.2022.
• Akman, Y., 1995. Türkiye Orman Vejetasyonu. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Botanik Anabilim Dalı, Ankara.
• Aksoy, N., 2006. Maki. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları (Ed., Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T., Lise, Y.), Doğa Derneği, Ankara,s: 40-42.
• Aktepe, N., Tüfekcioğlu, İ., 2021. Makilikler ve maki türlerinin yanabirlikleri. Orman ve Av Dergisi, 4(99): 23-25.
• Ambarlı, H., Ertürk, A., Durmuş, M., Soyumert, A., Özüt, D., 2019. Önemli büyük memeli türleri. Biyolojik Çeşitliliğin Ormancılığa Entegrasyonu – Uygulamacının Rehberi (Ed., Özüt, D., Tufanoğlu, G.Ç., Zeydanlı U.), Doğa Koruma Merkezi, Ankara, s: 96-132.
• Aslan, S.B., 2015. 6831 Sayılı Orman Kanunun 2’inci maddesinin (B) bendi gereği orman sınırları dışına çıkarılan taşınmazların durumu. Ombudsman Akademik, 3: 173-188.
• Atalay, İ., Efe, R., Öztürk, M., 2014. Effects of topography and climate on the ecology of Taurus Mountains in the Mediterranean region of Turkey. Social and Behavioural Sciences, 120: 142-156. https://doi.org/10.1016/j.sbspro. 2014.02.091
• Ayanoğlu, S., 1996. Türk Orman Hukukunda maki uygulaması ve sonuçları. İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, A(2): 71-90.
• Bahar, A., 2018. Modelling of fire frequency and vegetation cover effects on Mediterranean vegetation dynamics. M.Sc. thesis, Institute of Science, Hacettepe University, Ankara.
• Bergmeier, E., Walentowski, H., Güngöroğlu, C., 2018. Turkish forest habitat types – An annotated conspectus based on the EU Habitats Directive with suggestions for an upgrade. In: Practicability of the EU Natura2000 Concept in the Forested Areas of Turkey (Ed: Güngöroğlu, C.), Ankara, pp. 134-292.
• Carrión-Prieto, P., Hernández-Navarro, S., Martín-Ramos, P., Sánchez-Sastre, L.F., Garrido-Laurnaga, F., Marcos-Robles, J. L., Martín-Gil, J., 2017. Mediterranean shrublands as carbon sinks for climate change mitigation: new root-to-shoot ratios. Carbon Management, 8(1): 67-77.
• Castillo, M., Plaza, Á., Garfias, R., 2020. A recent review of fire behavior and fire effects on native vegetation in Central Chile. Global Ecology and Conservation, 24: e01210.
• Castri, F., Mooney, H.A., 1973. Mediterranean Type Ecosystems. In Ecological Studies, Springer-Verlag, Vol. 7, New York.
• Coşgun, Z.L., 2022. Güneybatı Anadolu'da rakımsal bir gradiyent boyunca bitki komünitelerinin fonksiyonel karakter yapısının değişimi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Cubash, U., Von Storch, H., Waszkewitz, J., Zorita, E., 1996. Estimates of climate change in Southern Europe derived from dynamical climate model output. Climate Research, 7 (2): 129-149. https://doi.org/10.3354/cr007129
• Cowling, R.M., Rundel, P.W., Lamont, B.B., Arroyo, M.K., Arianoutsou, M., 1996. Plant diversity in Mediterranean-climate regions. Trends in Ecology & Evolution, 11: 352-360. https://doi.org/10.1016/0169-5347(96)10044-6
• Davis, P.H., 1965. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 1, Edinburgh University Press, UK. Enright, N.J., Fontaine, J.B., Lamont, B.B., Miller, B.P., Westcott, V.C., 2014. Resistance and resilience to changing climate and fire regime depend on plant functional traits. Journal of Ecology, 102(6): 1572-1581. https://doi.org/10.1111/1365-2745.12306
• Focardi, S., Tinelli, A., 2005. Herbivory in a Mediterranean forest: browsing impact and plant compensation. Acta Oecologica, 28(3): 239-247. https://doi.org/10.1016/j.actao.2005.05.010
• Giorgi, F., Lionello, P., 2008. Climate change projections for the Mediterranean region. Global and Planetary Change, 63: 90–104. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2007.09.005
• Güngör, F., 2007. Köprülü Kanyon Milli Parkı'nda yükseklik ve bakının maki vejetasyonunun özellikleri üzerine etkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Güzenge, E., 2011. Ormanlar ve maki alanları. Orman ve Av dergisi. 6 (Kasım/Aralık): 28-30.
• Harshberger, J.W., 1926. Mediterranean garigue and macchia. Proceedings of the American Philosophical Society, 65: 56-63.
• İnal, S., 1969. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Orman İdaresi Bilgisi Ders Notları, İstanbul.
• Işık, K., Yaltırık, F., Akesen, A., 1997. Ormanlar, biyolojik çeşitlilik ve doğal mirasın korunması. XI. Dünya Ormancılık Kongresi, 13-22 Ekim, Antalya, s. 3-28.
• Kankılıç, T., Bilgin, C.C., 2019. Önemli küçük memeli türleri. Biyolojik Çeşitliliğin Ormancılığa Entegrasyonu – Uygulamacının Rehberi (Ed: Özüt, D., Tufanoğlu, G.Ç., Zeydanlı, U.), Doğa Koruma Merkezi, Ankara, s: 136-153.
• Katsimanis, N., Dretakis, M., Akriotis, T., Mylonas, M., 2006. Breeding bird assemblages of eastern Mediterranean shrublands: composition, organisation and patterns of diversity. Journal of Ornithology, 147: 419-427.
• Kavgacı, A., Balpınar, N., Öner, H. H., Arslan, M., Bonari, G., Chytrý, M., Čarni, A., 2021. Classification of forest and shrubland vegetation in Mediterranean Turkey. Applied Vegetation Science, 24: e12589. https://doi.org/10.1111/ avsc.12589
• Kavgacı, A., Silc, U., Başaran, S., Marinsek, A., Başaran, M., Kosir, P., 2017. Classification of plant communities along postfire succession in Pinus brutia (Turkish red pine) stands in Antalya (Turkey). Turkish Journal of Botany, 41: 299-307. https://doi.org/10.3906/bot-1609-34
• Keeley, J.E., Bond, W.J., Bradstock, R.A., Pausas, J.G., Rundel, P.W., 2012. Fire in Mediterranean Ecosystems: Ecology, Evolution and Management. Cambridge University Press.
• Knapp, R., 1965. Die Vegetation von Kephallinia, Griechenland. Königstein.
• Kul, A.A., 1996. Makilik alanların hukuksal statüsü ve Türkiye ormancılığı açısından önemi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Lavorel, S., 1999. Ecological diversity and resilience of Mediterranean vegetation to disturbance. Diversity and distributions, 5(1‐2): 3-13. https://doi.org/10.1046/j.1472-4642.1999.00033.x
• Lise, Y., Özüt, D., Tüfekcioğlu, İ., Ülgen, H., 2019. Giriş. Biyolojik Çeşitliliğin Ormancılığa Entegrasyonu – Uygulamacının Rehberi (Ed: Özüt, D., Tufanoğlu, G.Ç., Zeydanlı, U.), Doğa Koruma Merkezi, Ankara,s: 1-7.
• Mayer, H., Aksoy, H., 1998. Wälder der Türkei, G. Fischer Verlag, Deutschland.
• Naveh, Z., Whittaker, R.H., 1980. Structural and floristic diversity of shrublands and woodlands in northern Israel and other Mediterranean areas. Vegetatio, 41: 171-190. https://doi.org/10.1007/BF00052445
• Özalp, G., 2000. Sert yapraklı ormanlar ve maki. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. 50(2): 131-155.
• Özkan, U.Y., Özdemir, İ., 2016. Structural characteristics of planted and naturally regenerated brutian pine stands. Turkish Journal of Forestry, 17(2): 118-124. https://doi.org/10.18182/tjf.60167 Öztürk, M.A., 1995. Recovery and rehabilitation of Mediterranean type ecosystem: A case study from Turkish maquis. In: Evaluating and Monitoring the Health of Large: Scale Biosystems (Ed: Rapport, D.J., Gaudet, C.L., Calow, P.), Springer, Berlin, Heidelberg, pp. 319-331.
• Papanastasis, V.P., 2000. Shrubland management and shrub plantations in Southern Europe. In: Proceedings of the Workshop on Native and Exotic Fodder Shrubs in Arid and Semi-arid Zones (Ed: Gintzburger G., Bounejmate, M., Nefzaoui, A.), Hammamet, Tunisia. pp. 54-66.
• Papanikolaou, A.D., Fyllas, N. M., Mazaris, A. D., Dimitrakopoulos, P.G., Kallimanis, A.S., Pantis, J.D., 2011. Grazing effects on plant functional group diversity in Mediterranean shrublands. Biodiversity and Conservation, 20: 2831-2843. https://doi.org/10.1007/s10531-011-0112-2
• Pausas, J.G., Bond, W.J., 2020. Alternative biome states in terrestrial ecosystems. Trends in Plant Science, 25: 250–263. https://doi.org/10.1016/j.tplants.2019.11.003
• Polunin, O., Huxley, A., 1990. Flowers of the Mediterranean. Chatto & Windus, London.
• Resmi Gazete, 2008. Orman Amenajman Yönetmeliği. Sayı: 26778.
• Rikli, M., 1943. Das Pflanzenkleid der Mittelmeerländer. Hans Huber, Bern.
• Rübel, E.A., 1914. Heath and steppe, macchia and garigue. Journal of Ecology, 2(4): 232-237.
• Rundel, P.W., Montenegro, G., Jaksic, F.M., 1998. Landscape disturbance and biodiversity in Mediterranean-type ecosystems. In Ecological Studies (Ed: Warlde, D.A., Canadell, J.G., Diaz, S., Heldmaier, G., Jackson, R.B., Levia, D.F., Schulze, E.D., Sommer, U.), Springer-Verlag, Berlin, pp. 3-22.
• Saatçioğlu, F., 1952. Türkiye’de ağaçlandırmanın önemine ve problemlerine toplu bakış. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri A(2): 60-82.
• Sayedi, S.S., Abbott, B., Vannière, B., Leys, B., Colombaroli, D., vd., 2023. Assessing changes in global fire regimes. Fire Ecology (accepted for publication).
• Schaffhauser, A., Curt, T., Tatoni, T., 2011. Fire-vegetation interplay in a mosaic structure of Quercus suber woodlands and Mediterranean maquis under recurrent fires. Forest Ecology and Management, 262(5): 730-738.
• Schmidt, G., 1969. Vegetationsgeographie auf Ökologich-Soziologischer Grundlage. Einführung und Probleme, Leipzig.
• Semple, E.C., 1919. Climatic and geographic influences on ancient Mediterranean forests and the lumber trade. Annals of the Association of American Geographers, 9(1): 13-40.
• Soto, M. C., Valencia, Á.P. 2022. Proposals of rehabilitation and management actions for the protection of sclerophyllous forests affected by forest fires. Foresist, 72(2): 112-119. https://doi.10.5152/forestist.2021.2102
• Tansley, A.G., 1913. A universal classification of plant-communities. Journal of Ecology, 1(1): 27-42.
• Taşdemir, C., Yıldızbakan, A., Koçak, Z., 2018. Bazı Makilikleri Nasıl Daha Verimli Hale Getirebiliriz? İnceleme Raporu, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Mersin.
• Tavşanoğlu, Ç. 2021. Kızılçam (Pinus brutia) ormanlarının yangın sonrası doğal onarımı ve ormanların geleceği için öneriler. Orman ve Av, 49: 14-17.
• Tavşanoğlu, Ç., Gürkan, B., 2004. Akdeniz havzasında bitkilerin kuraklık ve yangına uyumları. OT Sistematik Botanik Dergisi, 11(1): 119-132.
• Tavşanoğlu, Ç., Coşgun, U., 2009. Effect of goat browsing on growth form of maquis species in Köprülü Kanyon National Park (Antalya, Turkey). Ekoloji, 18: 74-80.
• Thompson, J.D., 2005. Plant Evolution in the Mediterranean. Oxford University Express, New York.
• Tomaselli, R., 1977. The degradation of the Mediterranean maquis. Ambio, 6(6): 356-362.
• Turkey’s Association of Forestry, 2022. “Maki Sahaları Yangınla Mücadele Gerekçesiyle Odun Üretimine Konu Edilemez!” basın açıklaması. https://www.ormancilardernegi.org/icerik_detay. asp?Icerik=1779 Erişim: 19.05.2022.
• Tüfekcioğlu, İ., 2022. Assessing the resistance and resilience capacity of low elevation Mediterranean woody vegetation to fire and climate change based on plant traits and recommendations for forestry practices. PhD Thesis, Institute of Science, Hacettepe University, Ankara.
• Tüfekcioğlu, İ., Ergan, G., Yenisey Kaynaş, B., Aktepe, N., Tavşanoğlu, Ç., 2022. Akdeniz iklim bölgesindeki alt yükselti orman ve çalılıklarında yangın sonrası hızlı ekolojik değerlendirme ile restorasyon önerilerinin geliştirilmesi: Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi örneği. Turkish Journal of Forestry, 23(3): 163-177. https://doi.org/10.18182/ tjf.1118883
• Tüfekcioğlu, İ., Tavşanoğlu, Ç., 2022. Diversity and regeneration strategies in woody plant communities of the Mediterranean Basin: Vegetation type matters, Plant Biosystems, 156(5): 1247-1259. https://doi.org/10.1080/11263504.2022.2036845
• Uslu, S., 1982. Türkiye ormancılığı açısından arazi kullanma sorunu. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi. Seri B (32): 43-56.
• Valdecantos, A., Baeza, M.J., Vallejo, V.R., 2009. Vegetation management for promoting ecosystem resilience in fire-prone Mediterranean shrublands. Restoration Ecology, 17(3): 414– 421. https://doi.org/10.1111/j.1526-100X.2008.00401.x
• Walter, H., 1968. Die Vegetation der Erde in öko-physiologischer Betrachtung. Band II. Die gemäßigten und arktischen Zonen, G. Fischer Verlag, Deutschland.
• Yaltırık, F., 1975. Türkiye’de garig vejetasyonunun floristik kompozisyonu. Biyoloji Dergisi, 24: 9-14.
• Yiğitoğlu, A.K., 1941. Türkiye İktisadiyatında Ormancılığın Yeri ve Ehemmiyeti. Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları, No: 110. Ankara
• Zeydanlı, U., Özüt, D., 2019. Biyolojik çeşitliliğin diğer unsurlarının tanıtımları ve ormancılık uygulamaları önerileri. Biyolojik Çeşitliliğin Ormancılığa Entegrasyonu – Uygulamacının Rehberi (Ed: Özüt, D., Tufanoğlu, G.Ç., Zeydanlı, U.), Doğa Koruma Merkezi, Ankara, s: 226-241.
• Zohary, M., 1973. Geobotanical Foundation of the Middle East, G. Fischer Verlag, Deutschland.