Economic value added of enterprises and nurseries in the Regional Directorate of Forestry in Istanbul

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 190 - 204, 28.06.2024

Güven Kaya Kenan Ok Tuncay Porsuk

https://doi.org/10.18182/tjf.1461960

Öz

Forest enterprises are not institutions that can be easily evaluated due to the fact that their capital varies greatly among enterprises, the perennial nature of their work, etc., as well as the fact that they are not entirely profit-oriented. Many rationality-based studies have been conducted in forest enterprises in Turkey, but no consensus has been reached in this field of research. Analyses based on net profit for the period, derived from basic financial statements, fail to measure the values generated by the multi-year investment expenditures of enterprises. In this context, economic value added (EVA) is one of the measures used to calculate the real profitability of firms in the non-forestry sector. The aim of this study was to calculate the EVA values of ten forest enterprises and two nursery directorates of Istanbul Regional Directorate of Forestry for the years 2018-2022, to analyze the differences, and to discuss the suitability of this criterion to evaluate the status of the enterprises. Average EVA values calculated across the regional directorates were generally higher than average net profits for the period. During the research period, it was observed that positive EVA values could be calculated for nurseries that had a net loss almost every year. The Demirköy enterprise had the highest annual average net profit and EVA, while the Istanbul enterprise stood out with continuous losses and negative EVA. It was determined that the forest area and volume of the enterprise affected the calculated net profit and EVA values. There was a significant difference between net profit for the period and EVA values of the Demirköy, Istanbul and Kırklareli enterprises at 99% confidence interval. In terms of the net profit for the period variable, the Demirköy enterprise was found to be different from all enterprises and nurseries at the 0.05 significance level, and in terms of the EVA variable, the Demirköy and Istanbul enterprises were found to be significantly different from most of the enterprises. As a result, it has been proved that the EVA variable is a different variable than the net profit for the period on an enterprise basis, and it is understood that it could better show the effect of multi-year investments of forest enterprises on the current year profit or loss.

Anahtar Kelimeler

Economic value added, EVA, Net profit for the period, Forest enterprises

Destekleyen Kurum

Marmara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü

Proje Numarası

10.5307/2021-2022-2023

Teşekkür

Bu makale Orman Genel Müdürlüğünün bir ARGE birimi olan, Marmara Ormancılık Araştırma Enstitüsünde sonuçlanan 10.5307/2021-2022-2023 numaralı, “Orman İşletmelerinde İşletme Katma Değeri, Kârlılık, İktisadilik ve Verimlilik İlişkileri” başlıklı proje sonuç raporundan üretilmiştir.

İstanbul Orman Bölge Müdürlüğündeki işletme ve fidanlıkların ekonomik katma değerleri

Öz

Orman işletmeleri, tamamen kâr amaçlı olmamaları yanında, sermayesinin işletmeden işletmeye çok farklılaşması, çalışmalarının çok yıllık niteliği vb. nedenlerle kolayca değerlendirilebilen kurumlar değildir. Türkiye’de orman işletmelerinde rasyonellik temelli çok sayıda araştırma yapılmış fakat bu alandaki arayışlarda bir uzlaşı sağlanamamıştır. Temel mali tablolardan üretilen ve dönem net kârına dayanan analizler, işletmelerin çok yıllık yatırım harcamalarıyla üretilen değerleri ölçmekte başarısız olmaktadır. Bu bağlamda, ormancılık dışı sektörlerde firmaların gerçek kârlılığını hesaplamak üzere kullanılan ölçütlerden biri ekonomik katma değerdir (EVA). Bu çalışmanın amacı; İstanbul Orman Bölge Müdürlüğünün on orman işletme ve iki fidanlık müdürlüğünün, 2018-2022 yılları için EVA’sını hesaplayarak, farklılıkları analiz etmek, işletmelerin durumunu değerlendirmek için bu ölçütün uygunluğunu tartışmak şeklinde belirlenmiştir. Bölge müdürlüğü genelinde hesaplanan ortalama EVA değerleri, ortalama dönem net kârlarından genelde daha yüksek bulunmuştur. Araştırma dönemi içerisinde, neredeyse her yıl dönem net zararı veren fidanlıklar için, pozitif EVA değerlerinin hesaplanabildiği görülmüştür. Demirköy işletmesi, yıllık ortalama net kâr ve EVA değeri en yüksek işletme olurken, İstanbul işletmesi sürekli zarar ve eksi EVA değeriyle öne çıkmıştır. İşletmenin sahip olduğu orman alanı ve ağaç servetinin hesaplanan net kâr ve EVA değerlerini etkilediği görülmüştür. Demirköy, İstanbul ve Kırklareli işletmelerinin dönem net kârı ve EVA değeri arasında %99 güven aralığında anlamlı fark saptanmıştır. Dönem net kârı değişkeni açısından Demirköy işletmesi, tüm işletme ve fidanlıklardan 0,05 anlamlılık düzeyinde farklıdır. EVA değişkeni açısından ise Demirköy ile birlikte, İstanbul işletmesinin de diğer işletme ve fidanlıkların çoğu ile arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, EVA değişkeninin dönem net kârından farklı bir değişken olduğu işletme bazında kanıtlanmış, orman işletmelerinin çok yıllık yatırımlarının cari yıl kâr veya zararına etkisini daha iyi gösterebildiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik katma değer, EVA, Dönem net kârı, Orman İşletmeleri

Proje Numarası

10.5307/2021-2022-2023

Teşekkür

Bu makale Orman Genel Müdürlüğünün bir ARGE birimi olan, Marmara Ormancılık Araştırma Enstitüsünde sonuçlanan 10.5307/2021-2022-2023 numaralı, “Orman İşletmelerinde İşletme Katma Değeri, Kârlılık, İktisadilik ve Verimlilik İlişkileri” başlıklı proje sonuç raporundan üretilmiştir.

Kaynakça

• Abdeen, A.M., Haight, T., 2000. A fresh look at economic value added: empirical study of the fortune five-hundred companies. The Journal of Applied Business Research, 18(2): 27-35.
• Açıkgöz Altunel, T., 2003. Orman işletmelerinin etkinliklerine ilişkin finansal çözümlemeler (Demirköy Orman İşletmesi örneği). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akgün, A.İ., Günay, B., 2020. Ekonomik katma değer (EVA) ile borsa performans ölçütleri arasındaki ilişki: BİST finansal endeksine yönelik bulgular. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 22(3): 405-425.
• Akyüz, Y., 2013. Ekonomik katma değer (EVA) ve pazar katma değer (MVA) analizi: İMKB’de işlem gören seramik işletmelerinde bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2): 339-356.
• Alım, E., 2004. Veri zarflama analizi ve orman yönetiminde bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Altunel (Açıkgöz), T., 2003. Orman işletmelerinin etkinliklerine ilişkin finansal çözümlemeler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Balážová, E., Luptáková, J., 2016. Application of the economic value added index in the performance evaluation of forest enterprise. Journal of Forest Science, 62(5): 191-197.
• Başar, M., Tosunoğlu, Ş., Kılıçarslan, M., 2009. Türkiye’de Orman Döner Sermaye İşletmelerinin Etkinlik Analizi: Sorunlar, Çözümler ve Politika Önerileri. TÜBİTAK Araştırma Projesi Sonuç Raporu, Proje Numarası: 107K552, Eskişehir.
• Bayramoğlu, M.M., 2013. Devlet orman işletmelerinin etkinlik düzeylerinin ölçülmesi ve optimal işletme büyüklüğünün belirlenmesi (Doğu Karadeniz Bölgesi örneği). Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Çağlar, Y., Öncer, M., 1990. Devlet Orman İşletmelerinde Başarı Düzeylerinin Belirlenmesi. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara.
• Daşdemir, İ., 1996. Orman İşletmelerinin Başarı Düzeylerinin Belirlenmesi (Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Doğu Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknik Bülten, No:1, Erzurum.
• Demirdöğen, C., 2009. Araç ve Bartın Orman İşletmelerinde verimlilik ve iktisadilik analizi. Bitirme Tezi, Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Bartın.
• Erdoğan, E., 2010. Ekonomik katma değer ve piyasa değeri arasındaki ilişki: İMKB’de işlem gören firmalar üzerine bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Ertuğrul, M., 2009. Değere dayalı performans ölçüsü olarak ekonomik katma değerin kuramsal temelleri: Dünyada ve Türkiye'de uygulamaları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24: 207-218.
• Figankaplan, T., 2020. Bankaların piyasa değeri ile ekonomik katma değeri arasındaki nedensellik ilişkisi: Panel nedensellik analizi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 14(1): 39-67.
• Geray, U., 1982. Planlamanın Hazırlık Aşamasında Çok Boyutlu Analizler (Akdeniz Bölgesi Örneği), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Gökçen, G., 2004. Ekonomik katma değer. Muhasebe ve Finansman Dergisi. 24:105 – 109. Gümüş, U.T., Taşdemir, B., 2016. Ekonomik katma değerde finansal performansın ölçülmesi: BİST100’de işlem gören çimento sektöründeki firmalar üzerine bir uygulama. Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi, 1(5): 14-36.
• Gümüş, Ü., 2018. Firma performans ölçümünde ekonomik katma değer: BİST100’de işlem gören çimento sektörü firmaları üzerine bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Gürbüz, A.O., Ergincan, Y., 2004. Ekonomik katma değer (Economic value added) (EVA) ve net kar: İMKB’deki hisse senedi fiyatlarının analizi (1995-2000). Öneri Dergisi, 6(21): 33-42.
• Horasan, E., Meydan, C., Yılmaz, T., 2019. Sahiplik yapısının değer odaklı performans ölçütleri üzerindeki etkisi: BİST imalat sektörü üzerine bir uygulama. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(1): 720-731.
• Kara, O., Kayacan, B., Eratilla, M., 2013. Düzce İli devlet orman işletme müdürlüklerinin parametrik olmayan yöntemlerle etkinliğinin analizi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1): 97-123.
• Korkmaz, M., 2011. Measuring the productive efficiency of forest enterprises in Mediterranean Region of Turkey using data envelopment analysis. African Journal of Agricultural Research, 6(19): 4522-4532.
• Korkmaz, M., 2012. Orman işletmelerinde iktisadilik düzeyinin TOPSIS yöntemi ile analizi. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 13: 14-20.
• Küçükkapılı, N., 2011. İşletme performansının belirlenmesinde ekonomik katma değer (EVA) ve pazar katma değer (MVA) yöntemleri ve aralarındaki ilişki: İMKB 100 örneği. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Miraboğlu, M., 1958. Devlet Orman İşletmelerinin İşletme İktisadı Bakımından Tetkiki. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Ok, K., 2023. Türkiye’de Devlet Orman İşletmeciliği. Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye Ormancılığı ve Geleceği, Türkiye Ormancılar Derneği Yayınları, Ankara.
• Oktay, M., 2005. Edremit ve Dursunbey orman işletmelerinde verimlilik ve iktisadilik analizi. Bitirme Tezi, Bartın Üniversitesi, Orman Fakültesi, Bartın.
• Otlu F., Karaca S., 2006. Faaliyet temelli maliyet sistemine göre ekonomik katma değer analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 29: 140-151.
• Önal, Y.B., Karadeniz, E., 2004. Firma değerinin ekonomik katma değer (EVA) yöntemiyle tespit edilmesi: İMKB’ye kote bir turizm işletmesi üzerine uygulama. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 15(2): 139-157.
• Özalp, Ö., 2016. Tedarik zinciri performansının ölçümü: ekonomik katma değer yönteminin analizi. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öztürk, A., 1997. Artvin ve Ardanuç Devlet Orman İşletme Müdürlükleri karşılaştırmalı örnekleri yardımı ile devlet orman işletmelerinde ekonomik başarının belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Öztürk, A., 2003. Devlet orman işletmelerinde işletme amaç ve stratejilerinin belirlenmesi (Doğu Karadeniz Bölgesi örneği). Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Peker, H., 1973. Türkiye’de Orman İşletmeciliği ve İşletme Ekonomisi Bakımından Rasyonalizasyonu. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, No:61, Orman Fakültesi, Yayın No: 2, Çağlayan Basımevi, Trabzon.
• Stewart, G.B., 1991. The Quest for Value. Harper Collins, New York.
• Şafak, İ., Gül, A.U., Akkaş, M.E., Gediklili, M., Portakal, S.Ü., Kanat, Ş. M., 2012. Orman İşletmelerinin Etkinliğinin Bulanık Veri Zarflama Yöntemi İle Belirlenmesi (Denizli, İzmir ve Muğla Orman Bölge Müdürlüğü Örneği). TÜBİTAK, Proje Sonuç Raporu, Proje Numarası: 110O126, İzmir.
• Şentürk, A.F., 2015. İşletmelerde finansal performans değerlendirme aracı olarak ekonomik katma değer (EVA) ve BİST'te bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Şentürk, G., 2005. Devlet orman işletmelerinde verimlilik ve iktisadilik analizi (İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü örneği). Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Toksoy, D., 1992. Devlet orman işletmelerinde ekonomik analiz. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Tuğrul, G., 2008. Devlet orman işletme müdürlüklerinde iktisadilik analizleri ve işletmecilik açısından çıkarsamalar [Kilis Devlet Orman İşletme Müdürlüğü örneği (2000-2005)]. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Türk, M., 2010. Ekonomik katma değer (EVA) yaklaşımına göre sermaye maliyetlerinin hesaplanması ve EVA hesaplamasında muhasebe düzeni. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Türker, A., 2015. Türkiye’de ormancılık örgütündeki döner sermayeli işletmelerin bütçesi ve muhasebe sistemi. IV. Ormancılıkta Sosyo-ekonomik Sorunlar Kongresi, 15-17 Ekim, Trabzon, s. 425-433.
• Türker, A., 2017. Ormancılık Muhasebesi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Türker, İ., 2005. Ekonomik katma değerin (EVA) hesaplanması ve gerekli muhasebe düzeltmeleri. Muhasebe ve Denetime Bakış, 15: 125-150.
• Türker, M.F., 1996. Açık Artırmalı Orman Ürünleri (Tomruk) Satışlarında Fiyat Oluşumunun Araştırılması (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği), Karadeniz Teknik Üniversitesi Araştırma Fonu, Proje Sonuç Raporu, Proje Numarası: 93.115.002.01, Trabzon.
• Türker, M.F., 2020. Ormancılık İşletme Ekonomisi. Ormancılık ve Tabiatı Koruma Vakfı Yayınları, Trabzon.
• Ünlü, U., Saygın, O., 2014. Arındırılmış ekonomik katma değer (REVA) yöntemiyle performans ölçümü: turizm sektörü uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 63: 139-150.
• Yazıcı, K., 1982. Orman işletmesinin ekonomik büyüklüğüne ilişkin araştırmalar (Doğu Karadeniz Bölgesi örneği). Doçentlik Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, Trabzon.
• Yelgen, E., Okutmuş, E., 2019. Ekonomik katma değer yönetimi ile şirket değeri belirleme. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 74: 441-454.
• Yeşilyurt, E., 2016. Orman Genel Müdürlüğü ve bağlı taşra kuruluşlarının ekonometrik yöntemler yardımıyla iktisadi çözümlemesi. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Yılmaz, C., 2012. Ekonomik katma değer yöntemi ile bütçe üzerinden değer tabanlı şirket yönetimi uygulaması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, T.E.B., 2013. Ekonomik katma değer (EVA) ve piyasa katma değerine (MVA) dayalı performans analizi: İMKB örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 21: 82-105.