Development of Anatolian cedar forests from the last glacial maximum to the present based on fossil and modern pollen data

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 105 - 119, 28.03.2025

Mustafa Doğan

Öz

The Mediterranean region, known for its rich biodiversity and cultural heritage, encompasses a variety of ecosystems. This region is home to the iconic cedar forests, which hold significant historical and cultural value. Among the cedar species distributed in the Mediterranean, Cedrus libani has its largest range in Anatolia today. This study examines the historical development of cedar forests in Anatolia and their representation in pollen analyses. Fossil and modern pollen data were used to trace the geographical distribution and changes in cedar forests from the Last Glacial Maximum (LGM) to the present. For this purpose, fossil and modern pollen studies conducted in Anatolia have been compiled, sampling locations have been identified, and cedar percentages from these studies have been collected and visualized. The findings show that cedar forests in Anatolia have a local, fragmented distribution and have experienced significant historical changes. Due to the limited number of long-term studies indicating cedar presence during the LGM, results show low cedar presence during this period, consistent with global climate conditions. After the LGM, as climate conditions shifted, cedar presence varied by location but remained significant in some areas. Modern pollen studies also show a local and fragmented distribution of cedar forests, consistent with fossil pollen data. This study provides a comprehensive dataset to understand the historical ecological dynamics of cedar forests in Anatolia and assess the geo-ecological impacts of regional changes. The results suggest that the geographical distribution of cedar forests has not significantly expanded beyond their current range between the LGM and the present, maintaining a fragmented distribution.

Anahtar Kelimeler

Cedrus libani, Cedar forest, Anatolia, Fossil pollen, Modern pollen

Anadolu sedir ormanlarının son buzul maksimumundan günümüze fosil ve güncel polen verilerine göre gelişimi

Öz

Akdeniz Havzası, zengin biyoçeşitliliği ve kültürel zenginliğiyle farklı ekosistemlere ev sahipliği yapmaktadır. Bu bölge, orman tarihi ve kültürel önemi açısından Akdeniz Havzası'nın simge ağaç türlerinden biri olan sedir ormanlarının yaşam alanıdır. Akdeniz Havzası'nda yayılış gösteren sedir türleri arasında, günümüzde Cedrus libani'nin en geniş yayılış alanı Anadolu’dur. Bu çalışma, Anadolu'daki sedir ormanlarının tarihsel gelişimini ve polen analizlerindeki temsiliyetini incelemektedir. Fosil ve güncel polen verileri kullanılarak, SBM (Son Buzul Maksimumu) döneminden günümüze kadar sedir ormanlarının coğrafi yayılımı ve zaman içindeki değişimleri araştırılmıştır. Bu amaçla Anadolu'da yapılan fosil ve güncel polen çalışmaları derlenmiş, örnek noktaları belirlenmiş, çalışmalara ait sedir yüzdeleri toplanarak grafik haline getirilmiştir. Bulgular, sedir ormanlarının Anadolu’da yerel ve parçalı bir dağılıma sahip olduğunu, tarihsel dönemler arasında önemli değişimlerin yaşandığını ortaya koymaktadır. SBM döneminde uzun süreli sedir varlığını gösteren çalışmaların azlığına ek olarak, bu dönemde iklim koşullarıyla uyumlu düşük sedir varlığı tespit edilmiştir. SBM sonrası iklim değişikliklerine bağlı olarak sedir varlığı, lokasyonlara göre değişiklik gösterse de bazı bölgelerde önemli oranlarda temsil edilmiştir. Güncel polen çalışmalarında da sedir ormanlarının yerel ve parçalı bir dağılıma sahip olduğu, fosil polen verileriyle tutarlı bir şekilde gözlemlenmiştir. Bu çalışma, Anadolu’daki sedir ormanlarının tarihsel ekolojik dinamiklerini anlamak ve bölgesel değişimlerin jeo-ekolojik etkilerini değerlendirmek amacıyla geniş bir veri seti sunmaktadır. SBM’den günümüze kadar sedir ormanlarının coğrafi yayılımının büyük ölçüde değişmediği ve parçalı bir dağılım gösterdiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cedrus libani, Sedir ormanı, Anadolu, Fosil polen, Güncel polen

Kaynakça

• Aertsen, W., Kint, V., van Orshoven, J., Özkan, K., Muys, B., 2010. Comparison and ranking of different modelling techniques for prediction of site index in Mediterranean mountain forests. Ecological Modelling, 221: 1119–1130. https://doi.org/10.1016/j.ecolmodel.2010.01.007
• Akıncı, M., 1963. Doğu Karadeniz mıntıkası (Cedrus libani) sedir meşcereleri. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, XIII B(1), 104-113.
• Atalay, İ., 1987. Sedir (Cedrus libani A. Rich) ormanlarının yayılış gösterdiği alanlar ve yakın çevresinin genel ekolojik özellikleri ile sedir tohum transfer rejyonlaması. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yayını.
• Aytuğ, B., 1967. Konya-Süberde dolaylarında Neolitik çağ florasının incelenmesi. Istanbul Orman Fakültesi Dergisi Seri A, 17 (2): 98-110.
• Beug, H., 1967. Contribution to the Postglacial vegetational history of northern Turkey. In: Quaternary paleoecology (Ed: Cushing, E., Wright, H.), Yale University Press, New Haven, pp. 349–356.
• Biltekin, D., Eriş, Çağatay, M.N., Akçer-Ön, S., Akkoca, D.B., 2018. Late Pleistocene–Holocene environmental change in eastern Turkey: multi-proxy palaeoecological data of vegetation and lake-catchment changes. Journal of Quaternary Science, 33(5): 575–585. https://doi.org/10.1002/jqs.3037
• Bottema, S., Woldring, H., 1984. Late Quaternary vegetation and climate of Southwestern Turkey Part II. Paleohistoria, 26: 123–149.
• Bottema, S., Woldring, H., Aytuğ, B., 1993. Late Quaternary vegetation history of northern Turkey. Palaeohistoria, 35(36): 12–72.
• Bottema, S., Woldring, H., Kayan, İ., 2001. The late Quaternary vegetation history of western Turkey. The Ilıpınar Excavations II, 327–357.
• Boydak, M., 1986. Lübnan (Toros) sedirinin (Cedrus libani A. Rich.) yayılışı, ekolojik ve silvikültürel nitelikleri, doğal ve yapay gençleştirme sorunları (Occurrence, ecological and silvicultural characteristics of Cedrus libani A. Rich, and its natural and artificial and regeneration problems). Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 32(2): 7–56.
• Boydak, M., 1996. Toros sediri’nin (Cedrus libani A. Rich.) ekolojisi, silvikültürü ve doğal ormanlarının korunması. Orman Bakanlığı Yayın No.12, 78, Ankara.
• Boydak, M., 2003. Regeneration of Lebanon cedar (Cedrus libani A. Rich.) on karstic lands in Turkey. Forest Ecology and Management, 178: 231–243.
• Boydak, M., 2014. Toros sedirinin ekolojisi, doğal gençleştirilmesi ve bu türle karstik alan ağaçlandırmaları. II. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, Akdeniz Ormanlarının Geleceği: Sürdürülebilir Toplum ve Çevre, 22-24 Ekim, Isparta, s. 1-25.
• Bozkurt, Y., 2021. Fosil polen analizlerine dayalı Yelten Sazlığı ve çevresinin paleovejetasyonu. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Dagher-Kharrat, M. B., Mariette, S., Lefèvre, F., Fady, B., Grenier-De March, G., Plomion, C., Savouré, A., 2007. Geographical diversity and genetic relationships among Cedrus species estimated by AFLP. Tree Genetics and Genomes, 3(3): 275–285. https://doi.org/10.1007/s11295-006-0065-x
• Doğan, M., 2017. Fosil ve güncel polen analizleri ışığında Mucur çevresinin geç Holosen paleovejetasyonu. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Doğan, M., 2022. Son buzul maksimumu’ndan günümüze Yayla Gölü (Büyük Menderes-Denizli) ve çevresinin paleoekolojisi. Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Doğan, M., 2024. Anadolu’nun temel tarımsal ürünleri: üzümün güncel ve fosil polen çalışmalarındaki temsili ve mevcut arazi kullanım durumu. Coğrafi Bilimler Dergisi, 22(2): 666-688.
• Doğan, M., Şenkul, Ç., 2022. Yayla Gölü (Buldan-Denizli) ve çevresinin güncel polen dağılımının tuzak, yosun ve yüzey sediman örnekleri ile incelenmesi. Coğrafya Dergisi, 0(45): 125–144.
• Eastwood, W. J., 1997. The Palaeoecological record of Holocene environmental change in southwest Turkey. PhD Dissertation, University of Wales, Birmingham, United Kingdom.
• Eastwood, W. J., Roberts, N., Lamb, H. F., 1998. Palaeoecological and archaeological evidence for human occupance in southwest Turkey: the Beyşehir occupation phase. Anatolian Studies, 48(1998): 69–86. https://doi.org/10.2307/3643048
• Eler, Ü., 1992. Sedir. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları Muhtelif Yayınlar Serisi: 66.
• England, A., 2006. Late Holocene palaeoecology of Cappadocia (Central Turkey): An investigation of annually laminated sediments from Nar Gölü crater lake. PhD Dissertation, School of Geography, Earth and Environmental Sciences The University of Birmingham, Birmingham.
• Evcimen, B. S., 1962. Türkiye sedir ormanlarının ekonomik önemi ve amenajman esasları. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 27-65.
• Günay, T., 1990. Afyon-Emirdağ Yukarı Çaykışla vadisinde stepe geçiş kuşağında yeni tespit edilen bir sedir (Cedrus libani A. Rich.) kalıntı meşceresi ve ekolojik özellikleri. Uluslararası Sedir Sempozyumu, 22-27 Ekim, Antalya, s. 53.
• Hajar, L., François, L., Khater, C., Jomaa, I., Déqué, M., Cheddadi, R., 2010a. Cedrus libani (A. Rich) distribution in Lebanon: past, present and future. Comptes Rendus - Biologies, 333: 622–630. https://doi.org/10.1016/j.crvi.2010.05.003.
• Hajar, L., Haïdar-Boustani, M., Khater, C., Cheddadi, R., 2010b. Environmental changes in Lebanon during the Holocene: man vs. climate impacts. Journal of Arid Environments, 74: 746–755. https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2008.11.002
• Hancock, J. F., 2021. Spices, scents and silk: catalysts of world trade. CABI, Wallingford.
• Hilton-Taylor, C., 2000. 2000 IUCN red list of threatened species. IUCN. UCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.
• Ibrahem, A., Koubaily, E., Thabeet, A., 2015. Monitoring the response of natural stands of Cedrus libani A. Richard in Syria to climatic variables by MODIS NDVI. Tishreen University Journal of Studies and Scientific Research Series: Biological Sciences, 37(6): 20.
• Ibrahem, A., Koubaily, E., Thabeet, A. 2021. Modeling the natural regeneration of Cedrus libani A. Richard in Slenfeh, Syria, using binary logistic regression. Modeling Earth Systems and Environment, 7(1): 41–55. https://doi.org/10.1007/s40808-020-00939-y
• Jasińska, A. K., Boratyńska, K., Sobierajska, K., Romo, A., Ok, T., Kharat, M. B. D., Boratyński, A., 2013. Relationships among Cedrus libani, Cedrus brevifolia and Cedrus atlantica as revealed by the morphological and anatomical needle characters. Plant Systematics and Evolution, 299(1): 35–48. https://doi.org/10.1007/s00606-012-0700-y.
• Kalıpçı, E. 2019. Karataş Gölü ve yakın çevresinin paleovejetasyonu. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Kaniewski, D., De Laet, V., Paulissen, E., Waelkens, M., 2007. Long-term effects of human impact on mountainous ecosystems, western Taurus Mountains, Turkey. Journal of Biogeography, 34(11): 1–23. https://doi.org/10.1111/j.1365-2699.2007. 01753.x Karlıoğlu Kılıç, N., Şenkul, Ç., Memiş, T., Doğan, M., 2019. Salurtepe Dağı (Elmalı-Antalya) ardıç ormanında güncel polen dağılımının incelenmesi. Journal of Geography, 0(38): 11–22. https://doi.org/10.26650/jgeog2019-0007
• Linares, J. C., Taïqui, L., Camarero, J. J., 2011. Increasing drought sensitivity and decline of atlas cedar (Cedrus atlantica) in the moroccan middle atlas forests. Forests, 2(3): 777–796. https://doi.org/10.3390/f2030777
• Litt, T., Krastel, S., Sturm, M., Kipfer, R., Örcen, S., Heumann, G., Franz, S. O., Ülgen, U. B., Niessen, F., 2009. “PALEOVAN”, international continental scientific drilling program (ICDP): site survey results and perspectives. Quaternary Science Reviews, 28(15–16): 1555–1567. https://doi.org/10.1016/j. quascirev.2009.03.002
• Mayer, H., Sevim, M., 1959. Lübnan sediri, Lübnan’daki 5000 yıllık tahribatı, Anadolu’daki bugünkü yayılış sahası ve bu ağaç türünün Alplere tekrar getirilmesi hakkında düşünceler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(2): 111–142.
• Memiş, T., 2017. Fosil polen analizleri ışığında Tuzla Gölü çevresinin geç Holosen paleovejetasyonu. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Miebach, A., Niestrath, P., Roeser, P., Litt, T., 2016. Impacts of climate and humans on the vegetation in northwestern Turkey: palynological insights from Lake İznik since the Last Glacial. Climate of the Past, 12(2): 575–593. https://doi.org/10.5194/cp-12-575-2016
• Odabaşı, T., 1967. Lübnan Sediri (Cedrus Libani Loud.)’nin kozalak ve tohumu üzerine araştırmalar. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University. https://doi.org/https://doi.org/ 10.17099/jffiu.11789
• OGM., 2012. Türkiye Ormanları. Orman Genel Müdürlüğü, Dış İlişkiler, Eğitim ve Araştırma Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• OGM., 2021. 2020 Türkiye orman varlığı. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, https://www.ogm.gov.tr/tr/ormanlarimiz/Turkiye-Orman-Varligi, Erişim:20.01.2025.
• OGM., 2025. Ormancılık istatistikleri 2025. Resmi istatistik programı kapsamındaki ormancılık istatistikleri, Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler, Erişim:15.01.2025.
• Özcan, A. U., Çiçek, K., 2023. How long do we think humans have been planting forests? A case study with Cedrus libani A. Rich. New Forests, 54: 49–65. https://doi.org/10.1007/s11056-021-09900-y
• Reimer, P. J., Austin, W. E. N., Bard, E., Bayliss, A., Blackwell, P. G., Bronk Ramsey, C., … Talamo, S. 2020. The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0-55 cal kBP). Radiocarbon, 62(4), pp. 725–757. https://doi.org/10.1017/RDC.2020.41.
• Rich, S. A. 2017. Cedar Forests, Cedar Ships: Allure, Lore, and Metaphor in the Mediterranean Near East. Archaeopress, Archaeopress, Oxford.
• Roberts, N., Reed, J. M., Leng, M. J., Kuzucuoǧlu, C., Fontugne, M., Bertaux, J., Woldring, H., Bottema, S., Black, S., Hunt, E., Karabiyikoǧlu, M., 2001. The tempo of Holocene climatic change in the eastern Mediterranean region: new high-resolution crater-lake sediment data from central Turkey. Holocene, 11(6): 721–736. https://doi.org/10.1191/ 09596830195744
• Saatçioğlu, F., 1956. Lübnan sedirinin (Cedrus libani Barr.) tohumu üzerine araştırmalar. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University. 35-64.
• Sattout, E. J., Nemer, N., 2008. Managing climate change effects on relic forest ecosystems: A program for Lebanese cedar. Biodiversity, 9(3–4): 122–130. https://doi.org/10.1080/ 14888386.2008.9712917 Şekeryapan, C., Streurman, H. J., van der Plicht, J., Woldring, H., van der Veen, Y., Boomer, I., 2020. Late Glacial to mid Holocene lacustrine ostracods from southern Anatolia, Turkey: A palaeoenvironmental study with pollen and stable isotopes. Catena, 188: 104437. https://doi.org/10.1016/ j.catena.2019.104437
• Şenkul, Ç., 2018. Abies cilicica ormanının (Karlık Dağı/Burdur-Bucak) güncel polen dağılımı: polen tuzakları, kara yosunu örnekleri ve yüzey sediman örneği arasındaki ilişkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45:205–226.
• Şenkul, Ç., Doğan, M., 2018. Fosil ve güncel polen analizleri ışığında Mucur Obruk Gölü çevresinin paleovejetasyon değişimleri. Türk Coğrafya Dergisi, 70(70): 19–28. https://doi.org/10.17211/tcd.342955.
• Şenkul, Ç., Memiş, T., Eastwood, W. J., Doğan, U., 2018a. Mid-to late-Holocene paleovegetation change in vicinity of Lake Tuzla (Kayseri), Central Anatolia, Turkey. Quaternary International, 486: 98–106. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2018.05.026
• Şenkul, Ç., Doğan, M., Karlıoğlu Kılıç, N., Eastwood, W. J., 2018b. Modern pollen distribution of the Teke Peninsula forests: The case of the Ördübek Highland. Eurasian Journal of Forest Science, 6(4): 58–75. https://doi.org/10.31195/ejejfs.495687
• Şenkul, Ç., Karlıoğlu Kılıç, N., Kargıoğlu, M., 2018c. Teke Yarımadası ormanlarında güncel polen dağılımının ve mikro iklim koşullarının belirlenmesi. TÜBİTAK Proje No: 214O249, Isparta.
• Şenkul, Ç., Karlıoğlu Kılıç, N., Kargıoğlu, M., Kulakoğlu, F., Eastwood, W. J., Doğan, U., 2018d. Kültepe (Kayseri) çevresinin fosil ve güncel polen analizleri ışığında Holosen ortamsal değişimi. TÜBİTAK Proje No: 114Y578.
• Şenkul, Ç., Kalıpçı, E., 2019. Güneybatı Anadolu’dan yeni bir paleoekolojik değerlendirme: Karataş Gölü ve çevresinin geç Holosen paleovejetasyon değişimleri ve iklim ile ilişkileri. Journal of Geography, 0(38): 35–47. https://doi.org/ 10.26650/jgeog2019-0006
• Şenkul, Ç., Karlıoğlu Kılıç, N., 2019. Modern pollen distribution of Çığlıkara Cedrus libani forest (Southwest of Turkey). Comptes Rendus de L’Academie Bulgare des Sciences, 72(6): 758–767. https://doi.org/10.7546/CRABS.2019.06.08
• Şenkul, Ç., Bozkurt, Y., Ünlü, Y., 2022. Fosil polen ve jeokimyasal (µ-xrf) analizler işığında yelten sazlığı (Antalya-Korkuteli) ve çevresinin son 2.100 yıllık paleovejetasyon ve paleoiklimi. Türk Coğrafya Dergisi, 81: 141–156. https://doi.org/ 10.17211/tcd.1158654
• Şenkul, Ç., Gürboğa, Ş., Doğan, T., Doğan, M., Ünlü, Y., Bozkurt, Y., 2024. Problems in dating results on lake sediments: Türkiye. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 175: 125-148. https://doi.org/https://doi.org/10.19111/bulletinofmre.1440145
• Sevim, M., 1952. Lübnan sedirinin (Cedrus libani Barr.) Türkiye’deki tabii yayılışı ve ekolojik şartları. İstanbul Üniversitesi. Orman Fakültesi Dergisi, A, II (2): 19-46.
• Sevim, M., 1995. Bati Toroslar’da arazi şekli ve kalker topraklarinin ağaç yetiştirme değerleri hakkında bazı müsahadeler. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Istanbul., A, 5 (1): 39-45.
• Shumilovskikh, L. S. 2013. Vegetation, climate and environmental dynamics of the Black Sea/Northern Anatolian region during the last 134 ka obtained from palynological analysis. der Georg-August University School of Science (GAUSS), Göttingen, Germany.
• Shumilovskikh, L. S., Seeliger, M., Feuser, S., Novenko, E., Schlütz, F., Pint, A., Pirson, F., Brückner, H., 2016. The harbour of Elaia: A palynological archive for human environmental interactions during the last 7500 years. Quaternary Science Reviews, 149: 167–187. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2016.07.014
• Sowada, K. N., 2009. Egypt in the Eastern Mediterranean During the Old Kingdom: An Archaeological Perspective. Fribourg, Switzerland/Göttingen, Germany: Academic Press/ Vandenhoeck Ruprecht.
• Stock, F., Laermanns, H., Pint, A., Knipping, M., Wulf, S., Hassl, A. R., Heiss, A. G., Ladstätter, S., Opitz, S., Schwaiger, H., Brückner, H., 2020. Human-environment interaction in the hinterland of Ephesos-As deduced from an in-depth study of Lake Belevi, west Anatolia. Quaternary Science Reviews, 244: 106418. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2020.106418
• Sullivian, D. G., 1989. Human-induced vegetation change in Western Turkey: Pollen evidence from central Lydia. PhD Dissertation, University of California, California, USA.
• Topuz, M., Karlıoğlu Kılıç, N., Yılmaz Dağdeviren, R., Karabulut, M., 2023. The vegetation history of Lake Gâvur and surrounding areas during the last 4400 years BP (Kahramanmaraş, Türkiye). Türk Coğrafya Dergisi, 84: 97–103.
• Trethewey, K., 2017. Ancient Lighthouses. Jazz-Fusion Books, Gravesend, UK.
• van Zeist, W., Timmers, R. W., Bottema, S., 1968. Studies of modern and Holocene pollen precipitation in Southestern Turkey. Palaeohistoria, 14: 19–39.
• van Zeist, W., Woldring, H., Stapert, D., 1975. Late Quaternary vegetation and climate of the Southwestern Turkey. Paleohistoria, 17: 53–143.
• Varol, M., 1965. Erbaa-Çatalan ve Niksar-Akıncıköy sedir meşcereleri ve alınması gerekli silvikültürel tedbirler hakkında bazı tavsiyeler. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 11(2): 50-63.
• Vermoere, M., 2004. Holocene Vegetation history in the territory of Sagalassos (Southwest Turkey): a palynological approach. Studies in eastern Mediterranean archaeology, Brepols Publishers, Turnhout.
• Vermoere, M., Smets, E., Waelkens, M., Vanhaverbeke, H., Librecht, I., Paulissen, E., Vanhecke, L., 2000. Late Holocene environmental change and the record of human impact at Gravgaz near Sagalassos, Southwest Turkey. Journal of Archaeological Science, 27(7): 571–595. https://doi.org/10.1006/jasc.1999.0478
• Vermoere, M., Vanhecke, L., Waelkens, M., Smets, E., 2001. Modern pollen studies in the territory of Sagalassos (Southwest Turkey) and their use in the interpretation of a late Holocene pollen diagram. Review of Palaeobotany and Palynology, 114(1–2): 29–56. https://doi.org/10.1016/S0034-6667(00)00072-5 Vermoere, M., Vanhecke, L., Waelkens, M., Smets, E., 2003. Modern and ancient olive stands near Sagalassos (South-west Turkey) and reconstruction of the ancient agricultural landscape in two valleys. Global Ecology and Biogeography, 12(3): 217–235. https://doi.org/10.1046/j.1466-822X.2003.00014.x
• Wazen, N., Garavaglia, V., Picard, N., Besacier, C., Fady, B., 2018. Geographic Distribution of 24 Major Tree Species in the Mediterranean and Their Genetic Resources. FAO and Plan Bleu, General Technical Report.
• Wick, L., Lemcke, G., Sturm, M., 2003. Evidence of Lateglacial and Holocene climatic change and human impact in eastern Anatolia: High-resolution pollen, charcoal, isotopic and geochemical records from the laminated sediments of Lake Van, Turkey. Holocene, 13(5): 665–675. https://doi.org/10.1191/ 0959683603hl653rp
• Woldring, H., 2001. Climate change and the onset of sedentism in Cappadocia. Central Anatolian Neolithic e-Workshop: The Neolithic of Central Anatolia, 23-24 Kasım, İstanbul, Turkey, pp. 59- 66.
• Woldring, H., Bottema, S., 2002. The vegetation history of East-Central Anatolia in relation to archaeology: the Eski Acigol pollen evidence compared with the Near Eastern environment. Palaeohistoria, 43/44: 1–34.
• Xiao, S., Li, S., Wang, X., Chen, L., Su, T., 2022. Cedrus distribution change: past, present, and future. Ecological Indicators, 142: 109159. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109159
• Yadav, R. R., Misra, K. G., Kotlia, B. S., Upreti, N., 2014. Age of Himalayan cedar outside its natural home in the Himalayas. Current Science, 106(7): 932–935. https://doi.org/0.1016/ j.revpalbo.05.002.16.
• Yaltırık, F., 1988. Dendroloji Ders Kitabı I. Gymnospermae (Açık Tohumlular). İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları 3443/386, İstanbul.