Landscape planning and design solutions within the scope of biodiversity in historical cities: A case study of Safranbolu city

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 441 - 451, 30.09.2025

Ayşe Betül Çufalı , Aysel Uslu

Öz

Protection and development of biodiversity in urban landscapes planning and design process is among the priority issues. By urbanization, the ratio of built environment increases, and natural areas decrease. Habitats for plants and animals are negatively affected by the increasing urban texture. Thus, it is observed that biodiversity in cities is affected negatively. However, in recent years, there have been increasing efforts to improve urban biodiversity. As a result, urban landscape design and planning that support biodiversity by integrating the city and nature are on the agenda. In this study, a study was conducted on Safranbolu district (Karabük), which is on the UNESCO cultural heritage list. The aim of the article is to develop recommendations for landscape design and planning to support biodiversity in a city that is extremely rich in historical and natural values. In the first stage, the current situation was determined with satellite images and on-site surveys. Various planning and design solutions have been proposed for the problems identified under the headings of “protection, connectivity, construction, cycles, biological interactions and designs that support wildlife”. Among the elements that will support urban biodiversity while preserving its historical character, strengthening the existing green network is at the forefront. Additionally, to support this approach, it is important to use local and natural materials in the city center and nearby. Furthermore, in future design proposal areas, the plant selection should be done by considering the natural vegetation.

Anahtar Kelimeler

Urban biodiversity , Urban landscape design , Landscape planning , Safranbolu

Tarihi kentlerde biyoçeşitlilik bağlamında peyzaj planlama ve tasarımı: Safranbolu kenti örneği

Öz

Kentsel peyzaj konusunda biyoçeşitliliğin korunması ve geliştirilmesi peyzaj planlama ve tasarımında öncelikli konular arasındadır. Kentleşme ile yapılı çevre oranı artmakta doğal alanlar ise azalmaktadır. Artan kentsel doku ile bitki ve hayvan toplulukları için habitatlar olumsuz etkilenmektedir. Böylece kentlerde biyoçeşitlilik oranının azaldığı gözlemlenmektedir. Buna rağmen, son yıllarda kentsel biyoçeşitliliğin iyileştirilmesine yönelik çabalar artmaktadır. Bunun sonucu olarak kent ile doğayı entegre ederek biyoçeşitliliğe destek olan kentsel peyzaj tasarımı ve planlamaları gündeme gelmektedir. Bu çalışmada UNESCO kültür mirası listesinde yer alan Safranbolu ilçesi (Karabük) üzerine bir çalışma yürütülmüştür. Makalede; tarihi ve doğal değerleri açısından son derece zengin olan bir kent örneğinde, biyoçeşitliliği destekleyecek peyzaj tasarımı ve planlamaya ilişkin somut öneriler geliştirilmesi amaçlanmıştır. İlk aşamada elde edilen uydu görüntüleri ve yerinde sörvey çalışmaları ile mevcut durum tespiti yapılmıştır. Bunun üzerine saptanan sorunlar için “koruma, bağlantı, yapı, döngüler, biyolojik etkileşimler ve yaban hayatı destekleyen tasarımlar” başlıkları altında çeşitli planlama ve tasarım çözüm önerileri oluşturulmuştur. Tarihi özelliğini korurken kentsel biyoçeşitliliği destekleyecek unsurlar arasında mevcut yeşil ağın güçlendirilmesi ön plandadır. Ayrıca bu durumu desteklemek amacıyla kent merkezinde ve yakın çevresinde yöresel ve doğal malzeme kullanımı önemlidir. Bunun yanı sıra, geleceğe yönelik öneri tasarı alanlarında bitki seçimi, doğal bitki örtüsü göz önüne alınarak yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel biyoçeşitlilik , Kentsel peyzaj tasarımı , Peyzaj planlama , Safranbolu

Kaynakça

• Ak, C. N., 2019. Safranbolu, Bağlarbaşı Mahallesi’ndeki konut mimarisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Aktüre, S., Şenyapılı, T., 1976. Safranbolu'da mekânsal yapının gösterdiği nitelikler ve koruma önerilerinin düşündürdükleri. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1): 61-96.
• Ayvazpınarı, B., 2020. Safranbolu’nun şehir coğrafyası. Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Belder, B. 2024. Safranbolu mimarisinde insan doğa ilişkisi:" kuş evleri". Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 7(1), 87-106.
• Bozkurt, S. G., 2022. Kentleşmenin Safranbolu (Karabük)’nun kültürel peyzaj değişimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Journal of the Institute of Science and Technology, 12(1): 476-488.
• Bölükbaşı Ertürk, A. E., 2014. Safranbolu çeşmeleri üzerine tipolojik bir yaklaşım. Electronic Turkish Studies, 9(10): 233-251.
• Calderone, N. W., 2012. Insect Pollinated Crops, Insect Pollinators and US Agriculture: Trend Analysis Of Aggregate Data For The Period 1992–2009. PloS One, 7(5):1-27.
• Deniz, T., Ersöz, D., 2020. Safranbolu şehri yer adları: mekân, kimlik ve kültür. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), (42): 227-542.
• Eski, M., 2018. Kastamonu Basınında Safranbolu. Karabük: Safranbolu Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları, Karabük.
• Faeth, S. H., Bang, C., Saari, S., 2011. Urban biodiversity: patterns and mechanisms. Annals of the New York Academy of Sciences, 1223(1): 69-81.
• Filazzola, A., Shrestha, N., MacIvor, J.S., 2019. The contribution of constructed green infrastructure to urban biodiversity: A synthesis and meta‐analysis. Journal of Applied Ecology, 56(9): 2131-2143.
• Govil, A., Kanchan, M.R., Mishra, R.R., 2024. Enhancing and conserving urban biodiversity. In: Managing Urban Rivers (Eds: Shinde, V.R., Mishra, R. R., Bhonde, U., Vaidya, H.), Elsevier, pp. 109-130.
• Gülci, S., Akay, A. E., Gülci, N., 2014. Orman içi ve kenarı yol ağlarında ekolojik sanat yapıları. Orman Mühendisleri Odası, Orman Mühendisliği Dergisi, 51: 10-20.
• Günay, R., 1989. Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. Kültür Bakanlığı Yayınları Tanıtma Eserleri Dizisi, Ankara.
• Gümüşoğlu, M.Z., 2006. Safranbolu kazasının sosyo-ekonomik yapısı (1840-1841). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hane, E. N., Korfmacher, K. F. 2022. Insect “Bee&Bees” and pollinator penthouses: teaching students about pollinators and their services in an urban environment. Urban Ecosystems, 25(4), 1057-1064.
• Hobbs, R., Arico, S., Aronson, J., Baron, J., Bridgewater, P., Cramer, V., Epstein, P., Ewel, J., Klink, C., Lugo, A., Norton, D., Ojima, D., Richardson, D., Sanderson, E., Valladares, F., Vilà, M., Zamora, R., Zobel, M., 2006. Novel ecosystems: theoretical and management aspects of the new ecological world order. Global Ecology and Biogeography, 15: 1–7.
• Kara, Ü., 2021. Türkiye’de sıfır atık projesi uygulaması: Safranbolu örneği. Doktora tezi, Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Karadağ, A., 2009. Kentsel ekoloji: kentsel çevre analizlerinde coğrafi yaklaşım. Ege Coğrafya Dergisi, 18(1-2): 31- 47.
• Kıray, M.B., 1982. Toplumsal Değişme ve Kentleşme. Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Yayını, Ankara.
• Kintsch, J., Cramer, P. C., 2011. Permeability of Existing Structures for Terrestrial Wildlife: A Passage Assessment System. Report to the Washington State Department of Transportation Research Report No. WA-RD 777.1.
• Kowarik, I., 2011. Novel urban ecosystems, biodiversity, and conservation. Environmental Pollution, 159: 1974–1983.
• Lovejoy TE. 1980. Changes in Biological Diversity. In: Barney GO (ed) The Global 2000 Report to the President, Vol 2 (The technical report). Penguin, Harmondsworth, UK, pp 327–32.
• Müller, N., Ignatieva, M., Nilon, C H., Werner, P., Zipperer, W.C., 2013. Patterns and trends in urban biodiversity and landscape design. Urbanization, biodiversity and ecosystem services: challenges and opportunities: a global assessment, pp.123-174.
• Nguyen, H. H., Venohr, M., Gericke, A., Sundermann, A., Welti, E.A., Haase, P., 2023. Dynamics in impervious urban and non-urban areas and their effects on run-off, nutrient emissions, and macroinvertebrate communities. Landscape and Urban Planning, 231:104639. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2022.104639.
• Norton, B. A., Evans, K.L., Warren, P.H., 2016. Urban biodiversity and landscape ecology: patterns, processes and planning. Current Landscape Ecology Reports, 1: 178-192.
• Özcan, A. U., 2021. Ekolojik köprülerin potansiyel yer seçimleri: İzmir-Çeşme otoyolu örneği. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi, 7(1): 146-156.
• Özkul Açıkgöz, A. 2010. Safran bitkisinin (Crocus sativus L.) yetiştirilmesi, kalitesi ve ticari önemi. Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Parris, K., Amati, M., Bekessy, S., Dagenais, D., Fryd, O., Hahs, A., Hes, D., Imberger, M., Livesley, S., Marshall, A., Rhodes, J., Threlfall, C., Tingley, R., Van der Ree, R., Walsh, C.J., Doshi, M., Williams, N., 2018. The seven lamps of planning for biodiversity in the city. Cities, 83: 44-53.
• Reynolds, J.S., Ibáñez-Álamo, J.D., Sumasgutner, P., Mainwaring, M.C., 2019. Urbanisation and nest building in birds: a review of threats and opportunities. Journal of Ornithology, 160(3): 841-860.
• Ruediger, W., 2001. High, wide, and handsome: Designing more effective wildlife and fish crossings for roads and highways. Proceedings of the 2001 International Conference on Ecology and Transportation, Raleigh: North Carolina State University, Center for Transportation and the Environment, 24-28 September, Keystone Colorado, United States, pp. 509–16.
• Sarı, B., Ören, M., 2016. Safranbolu ilçesi (Karabük) briyofit florası. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 16(1): 157-168.
• Swaffield, S., 2005. Shaping an urban landscape strategy to promote biodiversity. Proceedings of Greening the city: Bringing biodiversity back into the urban environment.: Royal New Zealand Institute of Horticulture, 21-24 October, Christchurch, New Zealand, pp. 21-24.
• Tan, Y.E., 2019. Karabük ve Safranbolu havzasının karst jeomorfolojisi. Yüksek lisans tezi, Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Yazıcıoğlu, H., 2001. Küçük Osmanlı’nın Öyküsü Safranbolu Tarihi. İstanbul: ŞA-TO Yayınları, İstanbul.
• Zaitzevsky, C., 1982. Frederick Law Olmstead and the Boston Park System. Cambridge, Mass., Belknap Press.