Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Medya Bağımlılık Düzeyleriyle Beden Memnuniyeti Algıları ve Gösterişçi Tüketim Eğilimleri Arasındaki İlişki

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 2, 137 - 150

Mustafa Kale , Oğuzhan Çavuşoğlu , Berfin Oğraş

https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1509124

Öz

Amaç: Mevcut araştırmada, üniversitede öğrenim gören öğrencilerinin sosyal medya bağımlılık düzeyleriyle, beden memnuniyeti ve gösterişçi tüketim düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemek amaçlanmıştır.
Yöntem: İlişkisel tarama türünde gerçekleştirilen çalışmaya, 200 önlisans ve 200 lisans öğrencisi olmak üzere toplamda 400 öğrenci katılım göstermiştir. Araştırmanın verileri, kişisel bilgi formu, Sosyal Medya Bağımlılığı, Beden Memnuniyeti ve Gösterişçi Tüketim ölçekleri aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin analizinde Bağımsız Örneklemler T Testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), korelasyon ve regresyon analizleri kullanılmıştır.
Bulgular: Sosyal medya bağımlılığı ve beden memnuniyeti arasında düşük düzeyde negatif yönlü (r= -0,192; p<0,001), sosyal medya bağımlılığı ve gösterişçi tüketim arasında orta düzeyde pozitif yönlü (r= 0,304; p<0,001) anlamlı ilişki saptanmış olup beden memnuniyeti ve gösterişçi tüketim arasında ise herhangi bir anlamlı ilişki tespit edilmemiştir (p= 0,296).
Sonuç: Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin sosyal medya bağımlılık düzeyleri arttıkça, beden memnuniyet düzeyleri azalmaktadır. Ayrıca sosyal medya bağımlılık düzeyleri arttıkça, gösterişçi tüketim eğilimleri artış göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda, gençlerin sosyal medyanın doğru ve bilinçli kullanımı, beden algısı ve beden olumlama konularında daha erken dönemlerde bilinçlendirme ve farkındalık çalışmaları yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya Bağımlılığı, Beden Memnuniyeti, Gösterişçi Tüketim, Öğrenciler

Etik Beyan

Çağ Üniversitesi Bilimsel Araştırma Komisyonunun 27.09.2023 tarih E-81570533-604.01.01-2300008849 sayılı kararı ile onaylanmıştır.

The Relationship Between Social Media Addiction Levels, Body Satisfaction Perceptions and Conspicuous Consumption Tendencies of University Students

Öz

Aim: In the current study, it was aimed to examine the relationship between social media addiction levels, body satisfaction and conspicuous consumption levels of university students.
Method: A total of 400 students, 200 associate degree and 200 undergraduate students, participated in the study, which was conducted in the relational survey type. The data were collected through personal information form, Social Media Addiction, Body Satisfaction and Conspicuous Consumption scales. Independent Samples T Test, One-Way Analysis of Variance (ANOVA), correlation and regression analyses were used to analyze the data.
Findings: There was a low level negative correlation between social media addiction and body satisfaction (r= -0,192; p<0,001), a moderate positive correlation between social media addiction and conspicuous consumption (r= 0,304; p<0,001), and no significant correlation was found between body satisfaction and conspicuous consumption (p= 0,296).
Conclusion: As the social media addiction levels of university students increase, their body satisfaction levels decrease. In addition, as social media addiction levels increase, ostentatious consumption tendencies increase. In line with these results, it is recommended that awareness-raising and awareness-raising activities should be carried out at an earlier stage on the correct and conscious use of social media, body perception and body affirmation.

Anahtar Kelimeler

Social Media Addiction, Body Satisfaction, Conspicuous Consumption, students

Kaynakça

• 1. Griffiths M.D. Social networking addiction: emerging themes and ıssues. Journal of Addiction Research & Therapy 2012; 4(5), 1-2. http://dx.doi.org/10.4172/2155-6105.1000e118
• 2. Yağmurlu, A. Kamu yönetiminde halkla ilişkiler ve sosyal medya. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi 2011; 7(1): 5-15. https://doi.org/10.18094/si.57021
• 3. Egger, O, Rauterberg, M. Internet behaviour and addiction. Master's Thesis, Work & Organisational Psychology Unit (IfAP) , Swiss Federal Institute of Technology (ETH). Zurich. 1996; p. 8.
• 4. Zorbaz O. Lise öğrencilerinin problemli internet kullanımının sosyal kaygı ve akran ilişkileri açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. 2013; s. 14-15.
• 5. Yıldırım S, Kişioğlu A. Teknolojinin getirdiği yeni hastalıklar: nomofobi, netlessfobi, fomo. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2018; 25(4): 473-480. https://doi.org/10.17343/sdutfd.380640
• 6. Cabral, J. Is generation y addicted to social media? The Elon Journal of Undergraduate Research in Communications 2011; 2(1), 5-14.
• 7. Işık, U. Medya bağımlılığı teorisi doğrultusunda internet kullanımının etkileri ve internet bağımlılığı. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya. 2007; s. 90.
• 8. Young, K. Psychology of computer use: Xl. addictive use of the internet: A case that breaks the stereotype, center for online and internet addiction. Help and Resource for Internet Addicts 1996; 79, 899-902.
• 9. We Are Social. Türkiye'de en çok kullanılan sosyal medya platformları istatistikleri, 2019. URL: https://dijilopedi.com/2019-turkiye-internet-kullanim-ve-sosyal-medya-istatistikleri/, Erişim tarihi: 02.01.2024.
• 10. Schilder, P. Body Image and Appearance of the Human Body: Studies in the Constructive Energies of the Psyche. London: Routledge, 1999; p. 2.
• 11. Bektaş, D. Y. Ergenlerde beden imgesi üzerine bir çalışma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 2004; 3(22), 67-75. https://doi.org/10.17066/pdrd.34862
• 12. Bucchianeri, M. M., Arikian, A.J., Hannan, P.J., Eisenberg, M.E., Neumark-Sztainer, D. Body dissatisfaction from adolescence to young: finding form a 10-year longitudinal study. Body Image 2013; 10(1), 1-7. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2012.09.001
• 13. Bearman, S.K., Presnell, K., Martinez, E., Stice, E. The skinny on body dissatisfaction: a longitudinal study of adolescent girls and boys. Journal of Youth and Adolescence 2006; 35(2), 217-229. https://doi.org/10.1007/s10964-005-9010-9
• 14. Brokhoff, M., Mussap, A.J., Mellor, D., Skouteris, H., Ricciardelli, L.A., McCabe, M.P. and Fuller-Tyszkiewicz, M. Cultural ınfluences on body dissatisfaction, body change behaviours, and disordered eating of japanese adolescents. Asian Journal of Social Psychology 2012; 15, 238-248. https://doi.org/10.1111/j.1467-839X.2012.01379.x 15. Zhang, L., Haihong, Q., Hua, F. To be thin but not healthy - the bodyımage dilemma may affect health among female university students in china. PLoS ONE 2018, 13.10e0205282. Web. 20 Şubat 2019.
• 16. Haspolat, N. K., Kağan, M. Sosyal fobinin yordayıcıları olarak beden imajı ve benlik saygısı. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2017; 19(2), 139-152. https://doi.org/10.17556/erziefd.322327
• 17. Field AE, Camargo CA, Taylor CB, Berkey CS, Colditz GA. Relation of peer and media ınfluences to the development of purging behaviours among preadolescent and adolescent girls. Arch Pediatr Adolesc Med 1999; 153, 1184-1189. DOI:10.1001/archpedi.153.11.1184
• 18. Meier, E. P., Gray, J. Facebook photo activity associated with body image disturbance in adolescent girls. CyberPsychology, Behavior & Social Networking 2014; 17(4), 199-206. https://doi.org/10.1089/cyber.2013.030
• 19. Koronczai, B., Kökönyei, G., Urbán, R., Kun, B., Pápay, O., Nagygyörgy, K., Griffiths, M. D., Demetrovics, Z. The mediating effect of self-esteem, depression and anxiety between satisfaction with body appearance and problematic internet use. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse 2013; 39(4), 259-265. https://doi.org/10.3109/00952990.2013.803111
• 20. Becan, C., Eaghanıoskouı, G. Gösterişçi tüketim aracı olarak Instagramın tüketicilerin satın alma motivasyonuna etkisi. Yeni Medya Elektronik Dergi – eJNM 2019; 3(2), 84-101. DOI: 10.17932/IAU.EJNM.25480200.2019.3/2.84-101
• 21. Güner Koçak, P. Gösterişçi tüketim üzerine teorik ve uygulamalı bir çalışma: Pamukkale üniversitesi örneği. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2017; 31(43), 79-112.
• 22. Sabuncuoğlu, A. Sosyal Medyanın Bir Gösteriş Tüketimi Mecrası Olarak Kullanımı. Ed: A.Z. Özgür ve A. İşman. İletişim Çalışmaları içinde, Sakarya. 2015; s. 369-380.
• 23. Yazıcıoğlu, Y., Erdoğan, S. Spss Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık. 2004; s. 50.
• 24. Tutgun Ünal, A. Sosyal medya bağımlılığı: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Doktora Tezi, İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015; s.156-219.
• 25. Bakalım, O. & Taşdelen Karçkay, A. Beden memnuniyeti ölçeği: Türk kadın ve erkek üniversite öğrencilerinde faktör yapısı ve psikometrik özelliklerinin değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2016; 12(1), 410-422. DOI: http://dx.doi.org/10.17860/efd.38032
• 26. Gürbüz, C. & Çetinkaya Bozkurt, Ö. Gösterişçi, deneyimsel ve sembolik tüketim ölçeklerinin Türkçeye uyarlanması. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi 2022; 15(1), 193-218. DOI: 10.15659/ppad.15.1.998150
• 27. Can, A. Spss ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi (8. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. 2019; s. 85.
• 28. Tabachnick, B.G., Fidell, L.S. Using Multivariate Statistics (sixth ed.) Boston: Pearson. 2013; p. 93-94.
• 29. Pallant, J. Spss Kullanma Kılavuzu (2. Baskı), Çev. Sibel Balcı, Berat Ahi. Ankara: Anı Yayıncılık. 2017; s. 150.
• 30. Büyüköztürk, Ş. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, Spss Uygulamaları ve Yorum (24. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. 2018; s. 32.
• 31. Bursal, M. SPSS ile Temel Veri Analizleri. Ankara: Anı Yayıncılık. 2017; s. 109.
• 32. Güner Koçak, P., Uğurhan, Y.Z.C. Üniversite öğrencilerinin gösterişçi tüketim profillerinin incelenmesi: Nevşehir Hacıbektaş Veli üniversitesi örneği. İNİF E- Dergi 2022; 7(1), 151-170. DOI: 10.47107/inifedergi.1076560
• 33. Doğan, U., Dinç, Y., Gökdeniz, İ. Beden imajı memnuniyetinin ve materyalist eğilimlerin gösterişçi tüketim üzerine etkisi: karşılaştırmalı bir araştırma. JEBPIR 2017; 3(2),1-40.
• 34. Baz, F.Ç. Sosyal medya bağımlılığı: üniversite öğrencileri üzerine çalışma. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 2018, 9(16), 276-295. DOI: 10.26466/opus.470118
• 35. Doğan, M.V. Üniversite öğrencilerinde sosyal medya bağımlılığı belirtilerinin ve sosyal medya bağımlılığı ile depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul. 2021; s. 52.
• 36. Erkuran, H. Üniversite öğrencilerinde sosyal medya bağımlılığı, kişilik özellikleri ve aile yaşam doyumu. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul. 2022; s. 68-69.
• 37. Perrin, A. Social media usage. Pew research center 2015, 125, 52-68.
• 38. Baykal, S. Üniversite öğrencilerinin sosyal medya bağımlılığı ile benlik saygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul. 2022; s. 39-40.
• 39. Gonzales, A. L., Hancock, J. T. Mirror, mirror on my Facebook wall: Effects of Facebook exposure on self-esteem. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking 2011; 14(1), 79-83. https://doi.org/10.1089/cyber.2009.0411
• 40. Ellison, N. B., Steinfield, C., Lampe, C. The benefits of facebook’s ‘friends’: Social capital and college students’ use of online social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication 2007; 12(4), 1143-1167. https://doi.org/10.1111/j.1083-6101.2007.00367.x
• 41. Valkenburg, P. M., Peter, J., Schouten, A. P. Friend networking sites and their relationship to adolescents’ well-being and social self-esteem. CyberPsychology & Behavior 2006; 9(5), 584-590. DOI: 10.1089/cpb.2006.9.584
• 42. Khan, U., Dhar, R. Licensing effect in consumer choice. Journal of Marketing Research 2006; 43(2), 259-266. https://doi.org/10.1509/jmkr.43.2.259
• 43. Wilcox, K., Stephen, A. T. Are close friends the enemy? Online social networks, self-esteem, and self-control. Journal of Consumer Research 2013; 40(1), 90-103. https://doi.org/10.1086/668794
• 44. Keery, H., van den Berg, P., Thompson, J.K. An evaluation of the Tripartite Influence Model of body dissatisfaction and eating disturbance with adolescent girls. Body Image: An International Journal of Research 2004; 1: 236– 251. DOI: 10.1016/j.bodyim.2004.03.001
• 45. Pompper, D., Koenig, J. Crosscultural-generational perceptions of ideal body image: Hispanic women and magazine standards. Journal Mass Commun Q 2004; 81(1): 89-107. DOI:10.1177/107769900408100107
• 46. Bair, C. Relations among media, eating pathology and body dissatisfaction in college women. Boston University, Doctoral Thesis. 2011.
• 47. Neumark-Sztainer, D., Wall, M., Larson, N.I., Eisenberg, M.E., Loth, K. Dieting and disordered eating behaviors from adolescence to young adulthood: Findings from a 10-year longitudinal study. J Am Diet Assoc 2011; 111(7): 1004– 1011. DOI: 10.1016/j.jada.2011.04.012
• 48. Uğurlu, N., Akın, H. Muğla sağlık yüksekokulu öğrencilerinin beden benlik algısı ve psikolojik sıkıntı belirtileri ile ilişkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2010; 11(4), 38-47.
• 49. Abakay, U., Alıncak, F., Ay, S. Üniversite öğrencilerinin beden algısı ve atılganlık düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 2017; 9, 12-18.
• 50. Özkurteller, N. Üniversite öğrencilerinde beden memnuniyeti ve depresyon puanları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. 2019; s. 38-39.
• 51. Önal, S., Koca Özer, B., Sağır, M., Sağır, S., Özdemir, A., Acar, S. & Meşe Yavuz, C. DTCF Dergisi 2019; 59(1), 543-558. DOI: 10.33171/dtcfjournal.2019.59.1.28
• 52. Bayar, Ö. Üniversite öğrencilerinde beden imajı, öz-şefkat, depresif duygulanım ve cinsiyet. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2019, 46, 175-190. DOI: 10.9779/pauefd.451180
• 53. Tütüncüler, A. Beden kitle indeksi bağlamında bilişsel esneklik, beden algısı ve kişilerarası ilişki tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. İstanbul. 2021; s. 102-104.
• 54. Harmancı, H., Dayıoğlu, H. & Kırkpınar, S. N. Üniversite öğrencilerinin sosyal medya bağımlılığı ile olumlu değerlendirilme korkusu ve olumsuz değerlendirilme korkusu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi 2019; 3, 242-255.
• 55. Gökkaya, F., Deniz, İ. ve Gedik, Z. Sosyal medya bağımlılığının sosyal onay ihtiyacı ve beden memnuniyeti ile ilişkisi. Klinik Psikoloji Dergisi 2020; 4(2), 94-105. https://doi.org/10.5455/kpd.26024438m000023
• 56. Çakmak, S. Investıgatıon of the relatıonshıp between socıal medıa addıctıon and obesıty and body perceptıon ın unıversıty students. Master Thesis, Yeditepe Unıversıty Instıtute Of Health Scıences, İstanbul. 2020; p. 37.
• 57. Kahraman, N. Üniversite öğrencilerinin sosyal medya bağımlılığının beğenilme arzusu ile ilişkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. İstanbul. 2021; s. 39.
• 58. Lwin, M.O., Malik, S. The role of media exposure, peers, and family on body dissatisfaction amongst boys and girls in singapore. Journal of Children and Media 2012; 6(1), 69-82. DOI: 10.1080/17482798.2011.633406
• 59. Lee, H.R., Lee, H.E., Choi, J., Kim, J.H., Han, H.L. Social media use, body ımage, and psychological well-being: A cross-cultural comparison of Korea and the United States. Journal of Health Communication 2014; 19(12), 1343-1358. DOI: 10.1080/10810730.2014.904022
• 60. Kim, K.B., Aubrey, J.S. A cross-cultural comparison of cognitive and affective mediators in the relationship between media use and body image disturbance: focusing on US and Korean women. Asian Journal of Communication 2015; 25(5), 507–524, DOI: 10.1080/01292986.2014.995681
• 61. Eckler, P, Kalyango, Y., Paasch, E. Facebook use and negative body ımage among U.S. college women. Women & Health 2017; 57(2), 249-267. DOI: 10.1080/03630242.2016.1159268
• 62. Franchina, V., Lo Coco, G. The influence of social media use on body image concerns. International Journal of Psychoanalysis and Education 2018; 10(1), 5-14.
• 63. Bennett, B.L., Whisenhunt, B.L., Hudson, D.L., Wagner, A.F., Latner, J.D., Stefano, E.C. & Beauchamp, M.T. Examining the impact of social media on mood and body dissatisfaction using ecological momentary assessment. Journal of American College Health 2019; 68(5), 502-508. DOI: 10.1080/07448481.2019.1583236
• 64. Oosten, J.M.F. van, Vandenbosch, L., Peter, J. Predicting the use of visually oriented social media: The role of psychological well-being, body image concerns and sought appearance gratifications. Computers in Human Behavior 2023, 144, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.chb.2023.107730