Dünden Bugüne Ülkemizde Yapılan Dış Ortam Havakirliliği Sağlık Etkileri Araştırmaları

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 3, 22 - 29, 30.12.2022

Pınar Bostan , Sabri Serhan Olcay

Öz

Ülkemizde havakirlililiği konusunda yapılan araştırmalar, 1960’lı yıllarda “Ankara’nın hava kirliliği” sorunu ile başlamış, daha sonra hava kirliliği sorununun diğer kentlere de yayılmasıyla yaygınlaşmıştır. 2000’li yıllara dek, daha çok tez çalışması veya kongre bildirisi şeklinde olan araştırmalar, sonraki yıllarda, kirleticilerin havayolu üzerine etkilerine dair daha spesifik araştırmalara evrilmiştir. Hava kirleticilerinin, solunum yolundaki epitel hücrelerine zarar vererek epitelde geçirgenliği arttırdığını ve inflamatuar hücre göçü, sitokinlerin artışı gibi bir dizi inflamatuar olaya yol açtığı gösterilmiştir. 2016 yılında Bodrum’da ortaokul ve lise öğrencilerinde çevre bilincinin belirlenmesini amaçlayan araştırmada; lise öğrencileri için "çok zararlı" olarak belirlenen ilk üç çevre sağlığı sorununun "sigara, santrallerden kaynaklanan hava kirliliği ve ozon tabakasının incelmesi" olduğu görülmüştür. 2020 yılına doğru kirleticilerin kalp ve akciğer hastalıklarında akut kötüleşme yaratmasının yanısıra, hastalıkların oluşumunda da doğrudan etkili olduğunu gösteren araştırmalar artış göstermiştir. 2021 yılında yayınlan iki makale, ulusal havakirliliği verilerimiz açısından çok önemli sonuçlar bildirmektedir. Kayıhan Pala ve arkadaşlarının “Türkiye'de PM2.5 kirleticisine uzun süre maruz kalmaya bağlı erken ölümler” başlıklı makalesinde, 2018 yılında Türkiye'de PM2.5 maruziyeti nedeniyle toplam 44.617 kişinin (%95 GA 29.882-57.709) erken öldüğü ortaya konmuştur. Ayrıca Aykaç ve Yasin’e ait başka bir araştırmada, Avrupa ülkelerinde kirleticiler açısından azalmalar söz konusu iken, 2016-2019 yılları arasında Türkiye'de partikül madde kaynaklı hava kirliliğinin belirgin bir şekilde gerilemediği aksine, bazı illerde hava kirliliğinin kalıcılık kazandığı tespit edilmiş ve bazı istasyonların, yetersiz ölçüm faaliyetleri nedeniyle hava kalitesi izlemede yetersiz kaldığı tespit edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’nün 11 Mart 2020 tarihinde pandemi ilan etmesi ile birlikte, yüzyıla damgasını vuran Covid-19 pandemisinin hava kirliliği ile ilişkisini inceleyen makaleler, 2020 yılının ikinci yarısından itibaren ülkemizden de yayınlanmaya başlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Dış Ortam Hava Kirliliği, Türkiye, Bilimsel Araştırma

Kaynakça

• 1. http://www.ibb.gov.tr/SITES/CEVREKORUMA/HAVAKALITESI/Sayfalar/HavaKirliligi.aspx
• 2. Keleş N. Ilıcalı C, Değer K. The effects of different levels of air pollution on atopy and rhinitis. Am J Rhinol 1999; 13 (3):185-190.
• 3. Keleş N, Ilıcalı OC, Değer K. Impact of air pollution on prevalence of rhinitis in İstanbul. Arch Environ Health 1999; 54 (1): 48-51.
• 4. Olgun Ç. Hava Kirliliğinin 0-2 Yaş Grubunda Solunum Sistemi Enfeksiyonlarında Mortalite ve Morbidite Yönünden Etkisi (Tez) İstanbul.Sağlık Bakanlığı Şişli Etfal Hastanesi 1996.
• 5. Dağlı E, Erk M, Tutluoğlu B ve ark. İstanbul’da Hava Kirliliği ile Akut Solunum Yolu Hastalıkları Arasındaki İlişki. Toraks Derneği 1. Yıllık Kongresi, 6-10 May›s 1996; Nevşehir/Türkiye. Adana: Kemal Matbaası 31.
• 6. Şahin Ü. İstanbul’da 1994-1998 Hava Kirliliği Düzeyleri ile Mortalite Arasındaki İlişki (Tez) İstanbul. İstanbul Üniversitesi 2000
• 7. Ünsal A, Metintaş S, Öner S, İnan OÇ. Eskişehir’de Hava Kirliliği ve Bazı Hastalıklar Nedeniyle Acil Başvurularının İncelenmesi. Tüberküloz ve Toraks 1999; 47 (4): 449-455.
• 8. Çelikoğlu M. Kocaeli İli’nde Hava Kirliliği ve Meteorolojik Faktörlerin Astma Bronşiale Üzerine Etkisi (Tez) Kocaeli : Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi 1999.
• 9. Fişekçi F, Özkurt S, Başer S, Daloğlu G, Hacıoğlu M. Effect of Air Pollution on COPD Exacerbations. Eur Respir J 1999;14 (Suppl 30): 393s.
• 10. Fişekçi F, Özkurt S, Baser S, Daloğlu G, Hacıoğlu M. Air Pollution and Asthma Attacks. Eur Respir J 2000;16 (Suppl 31): 290s.
• 11. Çelikten E, Demir A, Taşdöğen N ve ark. KOAH nedeniyle hastane yatış ve eksitus sayıları ile hava kirliliği ilişkisi. Toraks Derneği 2. Kongresi, 6-10 May›s 1998 Antalya, 81.
• 12. Bozkurt Aİ, Bozkurt N, Filiz A. Hava kirliliğinin orta dereceli astımlıların yaşam kalitesi üzerine etkisi. Toraks Derneği 2. Kongresi, 6-10 May›s 1998; Antalya 47.
• 13. Ergeneoğlu, Hazar M, Beydağı H ve ark. Hava Kirliliğinin Aerobik Kapasite ve Solunum Fonksiyonlar na Etkisi. T Klin Tıp Bilimleri 2001; 21: 29› › 2-295.
• 14. Hasan Bayram, Fusun Fakili, Bülent Gögebakan, Recep Bayraktar, Serdar Öztuzcu, Öner Dikensoy, Kian Fan Chung,Effect of serum on diesel exhaust particles (DEP)-induced apoptosis of airway epithelial cells in vitro,Toxicology Letters,Volume 218, Issue 3,2013,Pages 215-223,
• 15. Cengiz Ma, Şenel T, Terzi E, Savaş N, Terzi Y. Samsun Bölgesindeki Hava Kirliliğinin Neden Olduğu Hastalıkların Istatistiksel Modellenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi. 2013;3(8):27-36
• 16. Kara E, Özdilek HG, Kara EE. Ambient air quality and asthma cases in Niğde, Turkey. Environ Sci Pollut Res Int. 2013 Jun;20(6):4225-34. doi: 10.1007/s11356-012-1376-0.
• 17. Sari D, Bayram A. Quantification of emissions from domestic heating in residential areas of İzmir, Turkey and assessment of the impact on local/regional air-quality. Sci Total Environ. 2014 Aug 1;488-489:429-36. doi: 10.1016/j.scitotenv.2013.11.033.
• 18. Altuğ H, Gaga EO, Döğeroğlu T, Ozden O, Ornektekin S, Brunekreef B, Meliefste K, Hoek G, Van Doorn W. Effects of air pollution on lung function and symptoms of asthma, rhinitis and eczema in primary school children. Environ Sci Pollut Res Int. 2013 Sep;20(9):6455-67. doi: 10.1007/s11356-013-1674-1.
• 19. Ergenekon P, Ulutaş K. Heavy metal content of total suspended air particles in the heavily industrialized town of Gebze, Turkey. Bull Environ Contam Toxicol. 2014 Jan;92(1):90-5. doi: 10.1007/s00128-013-1148-7.
• 20. Demirel G, Ozden O, Döğeroğlu T, Gaga EO. Personal exposure of primary school children to BTEX, NO₂ and ozone in Eskişehir, Turkey: relationship with indoor/outdoor concentrations and risk assessment. Sci Total Environ. 2014 Mar 1;473-474:537-48. doi: 10.1016/j.scitotenv.2013.12.034.
• 21. Sen T, Astarcioglu MA, Asarcikli LD, Kilit C, Kafes H, Parspur A, Yaymaci M, Pinar M, Tüfekcioglu O, Amasyali B. The effects of air pollution and weather conditions on the incidence of acute myocardial infarction. Am J Emerg Med. 2016 Mar;34(3):449-54. doi: 10.1016/j.ajem.2015.11.068.
• 22. Bozkurt Z, Doğan G, Arslanbaş D, Pekey B, Pekey H, Dumanoğlu Y, Bayram A, Tuncel G. Determination of the personal, indoor and outdoor exposure levels of inorganic gaseous pollutants in different microenvironments in an industrial city. Environ Monit Assess. 2015 Sep;187(9):590. doi: 10.1007/s10661-015-4816-8.
• 23. Sevencan F, Yavuz CI, Acar Vaizoğlu S. Environmental consciousness of students from secondary and high schools in Bodrum, Turkey. Environ Sci Pollut Res Int. 2017 Jan;24(3):3045-3053. doi: 10.1007/s11356-016-7969-2.
• 24. Çapraz Ö, Deniz A, Doğan N. Effects of air pollution on respiratory hospital admissions in İstanbul, Turkey, 2013 to 2015. Chemosphere. 2017 Aug;181:544-550. doi: 10.1016/j.chemosphere.2017.04.105.
• 25. Saygın M, Gonca T, Öztürk Ö, Has M, Çalışkan S, Has ZG, Akkaya A. To Investigate the Effects of Air Pollution (PM10 and SO2) on the Respiratory Diseases Asthma and Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Turk Thorac J. 2017 Apr;18(2):33-39. doi: 10.5152/TurkThoracJ.2017.16016.
• 26. Tuygun GT, Altuğ H, Elbir T, Gaga EE. Modeling of air pollutant concentrations in an industrial region of Turkey. Environ Sci Pollut Res Int. 2017 Mar;24(9):8230-8241. doi: 10.1007/s11356-017-8492-9.
• 27. Bozkurt Z, O Gaga E, Taşpınar F, Arı A, Pekey B, Pekey H, Döğeroğlu T, Özden Üzmez Ö. Atmospheric ambient trace element concentrations of PM10 at urban and sub-urban sites: source apportionment and health risk estimationEnviron Monit Assess. 2018 Feb 23;190(3):168. doi: 10.1007/s10661-018-6517-6.
• 28. Cesur R, Tekin E, Ulker A.J Can natural gas save lives? Evidence from the deployment of a fuel delivery system in a developing country. Health Econ. 2018 May;59:91-108. doi: 10.1016/j.jhealeco.2018.03.001.
• 29. Yıldız Gülhan P, Güleç Balbay E, Elverişli MF, Erçelik M, Arbak P. Do the levels of particulate matters less than 10 μm and seasons affect sleep? Aging Male. 2020 Mar;23(1):36-41. doi: 10.1080/13685538.2019.1655637.
• 30. Türk Börü Ü, Bölük C, Taşdemir M, Gezer T, Serim VA. Air pollution, a possible risk factor for multiple sclerosis. Acta Neurol Scand. 2020 May;141(5):431-437. doi: 10.1111/ane.13223.
• 31. Karagün E, Yıldız P, Cangür Ş. Effects of climate and air pollution factors on outpatient visits for eczema: a time series analysis. Arch Dermatol Res. 2021 Jan;313(1):49-55. doi: 10.1007/s00403-020-02115-9.
• 32. Bogan M, Al B, Kul S, Zengin S, Oktay M, Sabak M, Gümüşboğa H, Bayram H. The effects of desert dust storms, air pollution, and temperature on morbidity due to spontaneous abortions and toxemia of pregnancy: 5-year analysis. Int J Biometeorol. 2021 Oct;65(10):1733-1739. doi: 10.1007/s00484-021-02127-8.
• 33. Kara E, Özdilek HG, Kara EE, Balcandı F, Mestav B. Ambient Air Quality and General Health Outcomes in Nigde (Turkey) between 2011 and 2017. Iran J Public Health. 2021 Oct;50(10):1963-1972. doi: 10.18502/ijph.v50i10.7496.
• 34. Pala K, Aykac N, Yasin Y Premature deaths attributable to long-term exposure to PM2.5 in Turkey. Environ Sci Pollut Res Int. 2021 Oct;28(37):51940-51947. doi: 10.1007/s11356-021-13923-5.
• 35. Aykaç N, Yasin Y.bPersistent Ambient Air Pollution in Turkey: A 4-Year Analysis. Turk Thorac J. 2021 Nov;22(6):482-488. doi: 10.5152/TurkThoracJ.2021.21121.
• 36. Aykaç N, Bostan P, Olcay S, Ozturk B Five-Year Analysis of Air Pollution in Istanbul Including Also the Impact of the COVID-19 Pandemic. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi. 2021; 35(3): 1 - 12. 10.5222/IGH.2021.78941
• 37. Aydın S, Nakiyingi BA, Esmen C, Güneysu S, Ejjada M. Environmental impact of coronavirus (COVID-19) from Turkish perceptive. Environ Dev Sustain. 2021;23(5):7573-7580. doi: 10.1007/s10668-020-00933-5.
• 38. Orak NH, Ozdemir O. The impacts of COVID-19 lockdown on PM10 and SO2 concentrations and association with human mobility across Turkey. Environ Res. 2021 Jun;197:111018. doi: 10.1016/j.envres.2021.111018.
• 39. Aykaç N, Etiler N. COVID-19 mortality in Istanbul in association with air pollution and socioeconomic status: an ecological study. Environ Sci Pollut Res Int. 2022 Feb;29(9):13700-13708. doi: 10.1007/s11356-021-16624-1.
• 40. Kayalar Ö, Arı A, Babuççu G, Konyalılar N, Doğan Ö, Can F, Şahin ÜA, Gaga EO, Levent Kuzu S, Arı PE, Odabaşı M, Taşdemir Y, Sıddık Cindoruk S, Esen F, Sakın E, Çalışkan B, Tecer LH, Fıçıcı M, Altın A, Onat B, Ayvaz C, Uzun B, Saral A, Döğeroğlu T, Malkoç S, Üzmez ÖÖ, Kunt F, Aydın S, Kara M, Yaman B, Doğan G, Olgun B, Dokumacı EN, Güllü G, Uzunpınar ES, Bayram H. Existence of SARS-CoV-2 RNA on ambient particulate matter samples: A nationwide study in Turkey. Sci Total Environ. 2021 Oct 1;789:147976. doi: 10.1016/j.scitotenv.2021.147976.