ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERDE FİZİKSEL AKTİVİTE VE SPORUN YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ: SİSTEMATİK BİR DERLEME

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 3, 70 - 84, 30.12.2023

Nihal Sevinç Kıral Canan Sayın Temur

Öz

Fiziksel aktivite ve sporun zihinsel ve bedensel sağlığı olumlu etkilediği ve özel gereksinimli bireylerde toplumsal katılımı artırdığı yönünde bilimsel kanıtların arttığı gözlenmektedir. Engelli bireylerin sosyal hayata katılımlarını sağlamak, bağımsız yaşam becerilerini geliştirmek ve yaşam kalitelerini artırmak için ülkemizdeki ve dünyadaki gelişmelerin birbirini izlediği görülmektedir. Bu araştırmanın amacı özel gereksinimli bireylerde fiziksel aktivite ve sporun yaşam kalitesine etkisi üzerine yapılan çalışmaların bilimsel kanıtlarını değerlendirerek sentezlemektir. Bu araştırma sistematik derleme niteliğindedir. Bu yöntem doğrultusunda, ulusal alanyazında 2012-2022 yılları arasında yayımlanmış 63 çalışmaya (tez/makale) ulaşılmıştır. Veri kaynaklarına; TÜBES (Türkiye Belge Sağlama Sistemi), TO-KAT (Ulusal Toplu Katalog), TR Dizin veri tabanlarında anahtar kelimelerle arama yapılarak ulaşılmıştır. Ek olarak; Google Scholar, ERIC ve PubMed veri tabanlarında da dünyadaki güncel araştırmaları gözden geçirmek amacıyla literatür taranmıştır. Araştırma kapsamına alınacak çalışmalar bazı ölçütler göz önünde bulundurularak seçilmiştir. Bu ölçütleri karşılayan tam metin olarak yayımlanmış toplam 17 makale araştırmaya dâhil edilmiştir. Söz konusu makalelerin kalite değerlendirmesi konuyla ilgili çalışmaları bulunan bir akademisyen tarafından yapılmıştır. Sistematik derlemeye dâhil edilen çalışmaların bulgularına göre; fiziksel aktivite ve sporun, özel gereksinimli bireylerin psikomotor, bilişsel ve sosyal-duygusal gelişimlerine olumlu etkileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Engelli birey, Fiziksel aktivite ve spor, Özel gereksinimli birey, Özel sporcu, Yaşam kalitesi

Kaynakça

• 1. Cavkaytar A, Melekoğlu M, Yıldız G. Geçmişten Günümüze Özel Gereksinimli Olma ve Zihin Yetersizliği: Dünya’da ve Türkiye’de Kavramların Evrimi. Anadolu Üniversitesi Sos Bilim Derg. 2014;(Özel Sayı):2.
• 2. Yıldız S. Spor Yapan İşitme Engelli Bireyler İle Spor Yapmayan İşitme Engelli Bireylerin Bazı Psikolojik Özelliklerinin Karşılaştırılması. J Acad Soc Sci. 01 Ocak 2018;84(84):238-45.
• 3. Çitil M, Üçüncü MK. Türkiye’de Engelli Hakları ve Engelliler Hukuku’nun Durumu. TAAD. 2018;9(35):8.
• 4. Özer D, Nalbant S, Aktop A, Özcan G, Sansi A, Yılmaz A, vd. Özel Gereksinimli Öğrenciler İçin Beden Eğitimi ve Spor. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; 2020.
• 5. Anonim. Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni [İnternet]. T.C Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; 2022. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/98625/eyhgm_istatistik_bulteni_ocak_2022.pdf
• 6. Türkçüer A. Uyarlanmış Beden Eğitimi ve Spor Aktivitelerinin Hafif Zihinsel Engelli Bireylerin Yaşam Kaliteleri Üzerine Etkilerinin İncelenmesi. [Nevşehir]: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi; 2021.
• 7. Şentürk U. Bedensel Engelli 13-18 Yaş Amputelerin Yaşam Kalitelerinin ve Serbest Zaman Alışkanlıklarının İncelenmesi [İnternet]. [İstanbul]: İstanbul Gelişim Üniversitesi; 2017. Erişim adresi: https://hdl.handle.net/11363/272
• 8. Arıkan R. Araştırma Yöntem ve Teknikleri. 4. bs. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; 2021.
• 9. Page MJ, McKenzie JE, Bossuyt PM, Boutron I, Hoffmann TC, Mulrow CD, vd. The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews. BMJ. 29 Mart 2021;n71.
• 10. Haddaway NR, Page MJ, Pritchard CC, McGuinness LA. PRISMA2020: An R package and Shiny app for producing PRISMA 2020-compliant flow diagrams, with interactivity for optimised digital transparency and Open Synthesis. Campbell Syst Rev. 01 Haziran 2022;18(2):e1230.
• 11. Ohue T, Moriyama M, Nakaya T. Development of the Irrational Belief Test for Nurses (IBTN): Examination of Reliability and Validity. Health (N Y). 10 Mart 2015;7(3):316-27.
• 12. McHugh ML. Interrater reliability: the kappa statistic. Biochem Medica. 2012;22(3):276-82.
• 13. Uğurlu Mutlu S., Haşıl Korkmaz N. Egzersiz ve Sporun Down Sendromu Olan Çocuklar Üzerine Etkileri. J Glob Sport Educ Res. 2021;4(2):36-51.
• 14. Gallahue D., Ozmun J. C., Goodway J. D. Understanding Motor Development. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; 2014.
• 15. Şenlik MK, Atılgan E. Hafif Zihinsel Engelli Adolesanlarda Düzenli Egzersiz Programının Motor Beceriler Üzerine Etkisi. J Exerc Ther Rehabil. 2019;6(3):140-8.
• 16. Atan T, Eli̇öz M, Çebi̇ M, Ünver Ş, Atan A. Basketbol Antrenmanın Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocukların Motorik Özelliklerine Etkisinin İncelenmesi. Spor Ve Performans Araştırmaları Derg. 2016;7(1):29.
• 17. İlhan EL, Kirimoğlu H, Tunçel M, Altun M. Zihinsel Engelli Çocuklarda Özel Atletizm Antrenmanlarının Öz Bakım Beceri Düzeylerine Etkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Derg. 2015;16(3):145-60.
• 18. Zins J, Elias M. Social and Emotional Learning: Promoting the Development of All Students. J Educ Psychol Consult. 2007;17:233-55.
• 19. Aksoy Y. Rekreasyonel Faaliyet Olarak Fiziksel Aktivitelerin Otizmli Çocuklarda Sosyal İletişime Yönelik Etkileri. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilim Derg. 2020;5(1):1-9.
• 20. İlhan EL., Kırımlıoğlu H., Filazoğlu Çokluk G. Özel Beden Eğitimi ve Spor Programının Zihinsel Engelli Çocukların Yaşam Kalitesine Etkisi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilim Derg. 2013;7(1).
• 21. VII. Congress of National Sports Physiotherapists in Turkey. Türk Fiz Ve Rehabil DergisiTurkish J Physiother Rehabil. 2013;24(3):4-39.
• 22. Özen G, Doğan H, Konar N. Tekerlekli Sandalye Basketbolcularının Esenlik Algısı ve Yaşam Doyum Düzeyinin İncelenmesi. Spor Bilim Derg. 01 Aralık 2016;1(2):15-29.
• 23. Şekerci̇ YG, Batmaz R. Engeli Olan Bir Küçük Beden ve Engeli Olan Birçok Kalp. Sağlık Ve Toplum. 2021;31(1):136-48.
• 24. Yazıcıoğlu H., Pekel AÖ., Kamiş O., İlhan EL. Görme Engelli Çocuklar, Yaşam Kalitesi ve Spor. Aksaray Univ J Sport Health Res. 2020;1(1):35-53.
• 25. Güngör NB, Yılmaz A, İlhan EL. Yaşam Kalitesi Bağlamında Özel Bir Sporcunun Kazanımları: Ebeveyn Görüşleri Doğrultusunda Bir Durum Çalışması. Ank Üniversitesi Eğitim Bilim Fakültesi Özel Eğitim Derg. 2019;20(3):1-23.
• 26. Çevi̇k O, Kabasakal K. Spor Etkinliklerinin Engelli Bireylerin Toplumsal Uyumuna ve Sporla Sosyalleşmelerine Etkisinin İncelenmesi. Int J Soc Econ Sci. 2013;3(2):74-83.
• 27. Kumcagiz H, Avcı Çayır G. Sporun, Fiziksel Engelli Bireylerin Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisine İlişkin Görüşler. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2018;19(3):654-69.
• 28. Saltan A, Arık E. Kadın Tekerlekli Sandalye Basketbol Sporcularının Tanımlayıcı Değerleri ile Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Int Balk Conf Sport Sci. 2017;
• 29. Kara E, Beyazoğlu Bacı G, Tatar ST. Fiziksel Engelli Sedanter Bireyler ile Aktif Spor Yapan Fiziksel Engelli Bireylerin Yaşam Doyum Düzeylerinin Karşılaştırılması. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilim Derg. 2020;5(2):154-65.
• 30. Hazar K, Koç AF. Bedensel Engelli Sedanter ve Sporcu Bireylerin Fiziksel Aktiviteye Karşı Tutumları Ve Yaşam Tatmin Düzeylerinin İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilim Derg [İnternet]. 2020 [a.yer 09 Ocak 2023];5(4). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.31680/gaunjss.822392