Öz
Cumhuriyet döneminden günümüze kadar yaşanan toplumsal ve siyasi dönüşümler, kent peyzajına ve kamusal mekanlara şekil vermiş, mimari, anıt ve heykeller kent hafızasında önemli bir yer işgal etmiştir. Bu çalışma erken Cumhuriyet döneminden günümüze bir Doğu Akdeniz kenti olan İzmir’in geçirdiği değişimleri, kent belleğini kamusal alanlar, anıt ve heykeller ile ele alacaktır. 1930-1950’li yıllar arasında İzmir kentinin savaş ve yıkımın ardından yeniden yapılandığı dönemde erken Cumhuriyet yönetimi, ideolojiyi temsil eden modern yapılara, kent peyzajına ve kamusal mekanların inşasına eğilmiştir. Cumhuriyet döneminde kamusal alanlar, park ve meydanlar resmi ideolojiyi temsil edecek Atatürk heykelleri ile birlikte tasarlanmış ve 1950’li yıllara kadar kamusal heykelin bağımsız bir kimliği olmamıştır. Bu dönemde İzmir’de meydanlara ve okullara Kurtuluş Savaşını, mücadele ve zaferi anlatan ilk anıt heykeller ve Atatürk büstleri yerleştirilmiştir. 1950’li yıllarda Avrupa’da eğitim alıp dönen sanatçılar figür çalışmalarının yanı sıra soyut çalışmalar ve kişisel eğilimlerine yönelik uygulamalar yapmışlardır. Yeni malzemelerin ve farklı tekniklerin denendiği bu dönemde modern arayışlar öne çıkar. 1980’li yıllardan itibaren bütün meydanları çevresel ve tarihsel bağlamları gözetilmeden, kenti gelişigüzel bir deneyim alanına çeviren, kent dekoru heykeller istila etmiştir. Türkiye’de heykel sanatının temel problemlerinden biri yerel yönetimlerin plansız heykel uygulamaları, anıtlar ve meydanlar tasarlanırken katılımcı yöntemlere başvurulmamış olmasıdır.
Bu bağlamda İzmir’de erken Cumhuriyet Döneminden bugüne kent belleğinde yer etmiş anıt ve heykeller nelerdir? Bu heykeller modernleşme tarihi ile kültür ve ideolojiyle ilgili ne söyler? Kamusal alan heykelleri aracılığıyla kadınlar nasıl temsil edildiler? Sanatın kamusallığını tartışabildiğimiz nesneler olarak kent heykellerini İzmir kenti örneğinde nasıl ele alırız? Yerel yönetim politikaları ve kentteki heykel uygulamaları bağlamında günümüzde kamusal alan heykellerinin problemleri nelerdir? Bu çalışmada bu sorulara yanıt ararken İzmir kentinin ve Türk heykelinin tarihine dair literatür tarandı ve yapılan araştırmalar incelendi.
Anahtar Kelimeler
izmir anıt heykel bellek kamusal mekan Cumhuriyet modernleşmesi
Kaynakça
- Antmen, A. (2013). Kimlikli bedenler: Sanat, kimlik, cinsiyet. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Antmen, A. (2021). Bizim heykelimiz: Kadıköy’ün boğası. Sanat Dünyamız, 183, 64-68.
- Demirci, Ö., Emre. E. ve Uhri A. (2013). İzmir’de Cumhuriyet dönemi heykel sanatı. Uhri A. (Ed), İzmir’in kamusal alanlarındaki anıt ve heykeller (30-37). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- DEÜ Sanal Müze. (2018). Domesthene Baltacı Köşkü, https://sanalmuze.deu.edu.tr/index.php/demosthene-baltazzi-kosku/
- Elkin, J. (2018). Flanöz. Şehirde yürüyen kadınlar. Ankara: Nebula Yayınları.
- Ergin. N., (2005). Kentsel alanda heykel ve bir eğitim modeli. Günümüz Türk heykel sanatının sorunları (108-110). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını.
- Gezer, H. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk heykeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kayın, E. (2015). Anımsama ve unutmanın temsilleri: İzmir enternasyonal fuarı ve Kültürpark’ın hafıza katmanları.
- Yılmaz A., Kılınç, K., Pasin, B. (Ed). İzmir Kültürpark’ın anımsamadıkları. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kuyulu, İ. (2000). İzmir'de cumhuriyet dönemi mimarisi. Sanat Tarihi Dergisi, 10(10), 92.
- Sayın, N. (2019). Faili Meçhul Seri Cinayetler Çetelesi. Operasyon kamusal alan (31-32). Ankara: Siyah Beyaz Sanat Galerisi Yayınları.
- Vural, M. (2013). Cumhuriyet döneminde İzmir’de eğitim. Ocak B., Tükenmez. E., Eryeşil. O.Apikam (Ed). İzmir Kent Ansiklopedisi (225-230). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- Yaman, Y. Z. (2011). Siyasi/estetik gösterge olarak kamusal alanda anıt ve heykel. Ortadoğu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 28(1), 70-78. Doi: 10.4305/METU.JFA.2011.1.5.
Öz
Cumhuriyet döneminden günümüze kadar yaşanan toplumsal ve siyasi dönüşümler, kent peyzajına ve kamusal mekanlara şekil vermiş, mimari, anıt ve heykeller kent hafızasında önemli bir yer işgal etmiştir. Bu çalışma erken Cumhuriyet döneminden günümüze bir Doğu Akdeniz kenti olan İzmir’in geçirdiği değişimleri, kent belleğini kamusal alanlar, anıt ve heykeller ile ele alacaktır. 1930-1950’li yıllar arasında İzmir kentinin savaş ve yıkımın ardından yeniden yapılandığı dönemde erken Cumhuriyet yönetimi, ideolojiyi temsil eden modern yapılara, kent peyzajına ve kamusal mekanların inşasına eğilmiştir. Cumhuriyet döneminde kamusal alanlar, park ve meydanlar resmi ideolojiyi temsil edecek Atatürk heykelleri ile birlikte tasarlanmış ve 1950’li yıllara kadar kamusal heykelin bağımsız bir kimliği olmamıştır. Bu dönemde İzmir’de meydanlara ve okullara Kurtuluş Savaşını, mücadele ve zaferi anlatan ilk anıt heykeller ve Atatürk büstleri yerleştirilmiştir. 1950’li yıllarda Avrupa’da eğitim alıp dönen sanatçılar figür çalışmalarının yanı sıra soyut çalışmalar ve kişisel eğilimlerine yönelik uygulamalar yapmışlardır. Yeni malzemelerin ve farklı tekniklerin denendiği bu dönemde modern arayışlar öne çıkar. 1980’li yıllardan itibaren bütün meydanları çevresel ve tarihsel bağlamları gözetilmeden, kenti gelişigüzel bir deneyim alanına çeviren, kent dekoru heykeller istila etmiştir. Türkiye’de heykel sanatının temel problemlerinden biri yerel yönetimlerin plansız heykel uygulamaları, anıtlar ve meydanlar tasarlanırken katılımcı yöntemlere başvurulmamış olmasıdır.
Bu bağlamda İzmir’de erken Cumhuriyet Döneminden bugüne kent belleğinde yer etmiş anıt ve heykeller nelerdir? Bu heykeller modernleşme tarihi ile kültür ve ideolojiyle ilgili ne söyler? Kamusal alan heykelleri aracılığıyla kadınlar nasıl temsil edildiler? Sanatın kamusallığını tartışabildiğimiz nesneler olarak kent heykellerini İzmir kenti örneğinde nasıl ele alırız? Yerel yönetim politikaları ve kentteki heykel uygulamaları bağlamında günümüzde kamusal alan heykellerinin problemleri nelerdir? Bu çalışmada bu sorulara yanıt ararken İzmir kentinin ve Türk heykelinin tarihine dair literatür tarandı ve yapılan araştırmalar incelendi.
Anahtar Kelimeler
İzmir anıt heykel bellek kamusal mekan Cumhuriyet modernleşmesi
Kaynakça
- Antmen, A. (2013). Kimlikli bedenler: Sanat, kimlik, cinsiyet. İstanbul: Sel Yayıncılık.
- Antmen, A. (2021). Bizim heykelimiz: Kadıköy’ün boğası. Sanat Dünyamız, 183, 64-68.
- Demirci, Ö., Emre. E. ve Uhri A. (2013). İzmir’de Cumhuriyet dönemi heykel sanatı. Uhri A. (Ed), İzmir’in kamusal alanlarındaki anıt ve heykeller (30-37). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- DEÜ Sanal Müze. (2018). Domesthene Baltacı Köşkü, https://sanalmuze.deu.edu.tr/index.php/demosthene-baltazzi-kosku/
- Elkin, J. (2018). Flanöz. Şehirde yürüyen kadınlar. Ankara: Nebula Yayınları.
- Ergin. N., (2005). Kentsel alanda heykel ve bir eğitim modeli. Günümüz Türk heykel sanatının sorunları (108-110). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını.
- Gezer, H. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk heykeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kayın, E. (2015). Anımsama ve unutmanın temsilleri: İzmir enternasyonal fuarı ve Kültürpark’ın hafıza katmanları.
- Yılmaz A., Kılınç, K., Pasin, B. (Ed). İzmir Kültürpark’ın anımsamadıkları. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kuyulu, İ. (2000). İzmir'de cumhuriyet dönemi mimarisi. Sanat Tarihi Dergisi, 10(10), 92.
- Sayın, N. (2019). Faili Meçhul Seri Cinayetler Çetelesi. Operasyon kamusal alan (31-32). Ankara: Siyah Beyaz Sanat Galerisi Yayınları.
- Vural, M. (2013). Cumhuriyet döneminde İzmir’de eğitim. Ocak B., Tükenmez. E., Eryeşil. O.Apikam (Ed). İzmir Kent Ansiklopedisi (225-230). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- Yaman, Y. Z. (2011). Siyasi/estetik gösterge olarak kamusal alanda anıt ve heykel. Ortadoğu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 28(1), 70-78. Doi: 10.4305/METU.JFA.2011.1.5.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Resim Tarihi, Çağdaş Sanat |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 28 Şubat 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Şubat 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Ocak 2024 |
| Kabul Tarihi | 22 Şubat 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 |