Ötekinin Ötekisi Olmak: Türk Sinemasında Travesti Kimliğine Dair Eleştirel Bir Analiz

Yıl 2024, , 147 - 167, 30.09.2024

Mustafa Özer Özkantar

https://doi.org/10.30520/tjsosci.1537868

Öz

Sinema birçok kavramı içerisinde barındıran, bu kavramları kendi bağlamlarıyla inceleyen, analiz eden ve yorumlayan, bunu gerçekleştirirken ise kimi zaman eleştirel, kimi zaman gerçekçi kimi zaman ise manipülatif çerçeveler oluşturabilen bir sanattır. Dolayısıyla sinemanın bu çok yönlü ve katmanlı halleri, anlatılar içerisinde de birçok farklı kimliğe değinilmesini mümkün kılmaktadır. Bu kimliklerden biri de öteki kimliğidir. Kadın, yaşlı, engelli, cüce ya da trans bireylerin oluşturduğu bu kategoride çoğu kez LGBTİ+ kimliklerin ötekiliğin ötesinde bir yaklaşımla filmlere eklemlendiği görülebilmektedir. Bu noktada bu çalışmanın amacı Türk Sineması özelinde travesti kimliğini ötekilik çerçevesinde ele almaktır. Bu doğrultuda Dönersen Islık Çal (1992), Gece, Melek ve Bizim Çocuklar (1994) ve Güneşi Gördüm (2009) filmleri bilinçli örneklem yoluyla belirlenmiştir. İlgili yapımlar bu çalışmanın argümanı ile paralel özellikler göstermeleri nedeniyle tercih edilmiştir. Filmler ötekilik kapsamında oluşturulan kategoriler üzerinden ele alınmış ve bu nedenle betimsel analizden faydalanılmıştır. Sonuç olarak, ismi geçen filmler özelinde travesti kimliğinin öteki kimliklerinin de ötekisi olduğunu ortaya koyan iz düşümlerin olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sinema, Türk Sineması, Öteki Kimliği, Travesti

Being The Other of the Other: A Critical Analysis of Tranvestite Identity in Turkish Cinema

Öz

Cinema is an art that encompasses many concepts, examines, analyzes, and interprets these concepts within their contexts. In doing so, it can create frameworks that are sometimes critical, sometimes realistic, and sometimes manipulative. These multifaceted and layered forms of cinema make it possible to address many different identities within the narratives. One of these identities is the identity of the "other." In this category, women, the elderly, disabled, dwarf, or transgender individuals often include LGBTI+ identities, which are portrayed beyond mere otherness in films. The aim of this study is to examine the transvestite identity within the framework of otherness in Turkish cinema. For this purpose, the films "Dönersen Islık Çal" (1992), "Gece, Melek ve Bizim Çocuklar" (1994), and "Güneşi Gördüm" (2009) were selected through purposeful sampling. These films were chosen because they parallel the argument of this study. The films were analyzed through the categories created within the scope of otherness, utilizing descriptive analysis. As a result, it has been observed that there are projections in these films that reveal the transvestite identity as the other of other identities.

Anahtar Kelimeler

Cinema, Turkish Cinema, Identitiy of Other, Tranvestist

Etik Beyan

Bu çalışma etik beyan gerektiren çalışmalar arasında yer almamaktadır.

Kaynakça

• Ak, M. (2020). Türkiye’de kültürel kimlik arayışları. International Social Sciences Studies Journal, 6(74), 5375-5385. https:/doi.org/10.26449/sssj.2500
• Aka, A. (2010). Kimliğe teorik yaklaşımlar. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 17-24.
• Algül, M. (2022). Bir azınlığın ana akıma giden yolculuğu. Queer televizyon çalışmaları üzerine bir değerlendirme. İletişim ve Sanat Dergisi, 3(7), 93-117.
• Arslan, A. D. (2019). Öteki, iktidar, erkeklik ekseninde Murathan Mungan’ın “Binali ile Temir” ve “Dumrum ile Azrail” öyküleri. Folklor/Edebiyat, 25(100), 985-995. https://doi.org/10.22559/folklor.1027
• Aslan, M. (2018). Türk sinemasında öteki karakter: Üçüncü Sayfa filminde ötekilik. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 65-76. https://doi.org/10.30803/adusobed.443358
• Aşkın, M. (2010). Kimlik ve giydirilmiş kimlikler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 213-220.
• Balcı Aydoğan, B., ve Abuşoğlu, H. Ö. (2022). Capslerde yeni neslin “öteki”si: Yaşlılar. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 41-60. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1068422
• Butler, J. (2019). Cinsiyet Belası. (Çev. B. Ertür). İstanbul: Metis Yayınevi.
• Connolly, W. E. (1995). Kimlik ve Farklılık, (Çev. F. Lekesizalın). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çay Sağlam, T. ve Yaşar, M. (2017). Teoride, pratikte ve araştırmalarda öteki ve ötekileştirme. Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(3), 135-154. https://dx.doi.org/107827/TurkishStudies.11362
• Dönmez- Colin, G. (2012). Öteki’nin Sinemaları: Ortadoğu ve Orta Asya Sinemalarında Kişisel Bir Yolculuk. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Duyan, Y. (2019). Türkiye sinemasında travesti ve transseksüellere yönelik mekân kurgusu üzerine bir inceleme. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 2(1), 21-41.
• Dyer, R. (1977). Gays and film. California: University of California Press.
• Dyer, R. (2002). The culture of queers. New York: Routledge.
• Edmund. S. C., Weiner, J. ve Simpson, A. (2004). The Oxford English dictionary. Oxford: Oxford University Press.
• Epstein, S. (1994). A queer encounter: Sociology and the study of sexuality. Sociological Theory, 12(2), 188–202. https://doi.org/10.2307/201864
• Göregenli, Melek (2102). Temel kavramlar: Önyargı kalıpyargı ve ayrımcılık. Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar, Kenan Çayır ve M.A. Ceyhan. (der.) içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 17-27.
• Green. A. I. (2002). Gay but not queer: Toward a post-queer study of sexuality. Theory and Society, 31(4), 521-545.
• Gürhanel, M. ve Arkonaç, S. A. (2013). Geylerin “öteki” inşası: Kadınsılık. Psikoloji Çalışmaları, 33(2), 1-14.
• Halperin, D. (2003). The normalization of queer theory. Journal of Homosexuality, 45(2-4), 339-343.
• Jagose, A. (2015). Queer teori: bir giriş. (A. Toprak, Çev.). İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Kaçar, F. (2023). Fatih Akın’ın filmlerinde kimlik, ötekilik ve göç olgusu. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 305-320. https://doi.org/10.29029/busbed.1208746
• Kaymaz Mert, M. (2022). Türk sinemasında toplumsal cinsiyet gerçeğine farklı bir bakış: Değişmek zorunda olan kadınlar. YAZIT Kültür Bilimleri Dergisi, 2(1), 9-24. https://doi.org/10.29228/yazitdergisi.2
• Keyman, Fuat (1999). Farklılığa direnmek: uluslararası ilişkiler kuramında “öteki” sorunu. Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark. Fuat Keyman, Mahmut Mutman, Meyda Yeğenoğlu (Der.). s. 71-106. İletişim Yayınları.
• Kerpelman, J. L., Pittman, J. F., ve Lamke, L. K. (1997). Toward a microprocess perspective on adolescent identity development. Journal of Adolescent Research, 12(3), 325-346. https://doi.org/10.1177/0743554897123002
• Kimmel, M. S. (2013). Homofobi olarak erkeklik: Toplumsal cinsiyet kimliğinin inşasında korku, utanç ve sessizlik. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 5(2), 92-107.
• Kundakcı, F. S. (2013). Heteroseksizm ve ötekileştirme eleştirisi. Liberal Düşünce, 18(71), 65-79.
• Mollaer, F. (2014). Kimlik: can alıcı bir mesele ve banalleşen bir kelime. Kimlik politikaları: tanınma, özdeşlik ve farklılık, (s. 7-17). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Mucchielli, A. (1986). L’identité. Paris:Presses Universitaires de France.
• Nahya, Z. N. (2011). İmgeler ve ötekileştirme: Cadılar, yerliler, Avrupalılar. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 27-38.
• Nazlı, A. (2012). Öteki beden: Bir ötekilik biçimi olarak engelli beden ve engellilik. Sosyoloji Dergisi (27), 15-32.
• Okçul, M. (2021). Özne’nin hariçtekini itibarsızlaştırma uğraşı: Ötekilik. MECMUA Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 91-109. https://doi.org/10.32579/mecmua.972764
• Özdemir, M. (2014). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 321-343.
• Peele, T. (2007). Queer popular culture: Literature, media, film and television. New York: Palgrave Macmillan.
• Purifoye, G. Y. (2017). Transporting urban inequality through public transit designs & systems. City & Community, 16(4), 364-368.
• Sozluk.gov.tr. (2023) Kimlik nedir? https://sozluk.gov.tr/
• Streyker, S. ve Whittle, S. (2020). Trans çalışmaları/feminist kuşatmalar. (İ. Özkürapli, Çev.). Dipnot Yayınları.
• Subero, G. (2008). Fear of the trannies: On filmic phobia of transvestism in the new latin American cinema. Latin American Research Review, 43(2), 159–179. https://doi.org/10.1353/lar.0.0017.
• Sullivan, N. (2003). A critical introduction to queer theory. New York: NYU Press.
• Thomson, R. G. (1997). Figuring physical disability in American culture and literature. Colombia University Press.
• Ünür, E. (2014). Görünmeyen kimlikler: Öteki kimliği bağlamında “Kayıp Şehir” dizisinin analizi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(2), 251-273.
• Yavuz, A. ve Kengürü, A. (2017). Öteki olarak kadın: Gazete haberlerinde kadın temsilleri. International Journal of Academic Value Studies, 3(16), 404-418.
• Yazıcı, Ç. (2016). Toplumsal Cinsiyet ve Irk Kesişimlerinde Çoğulluğun İmkanını Düşünmek. Z. Direk (Der.), Cinsiyeti Yazmak (ss.55-56). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yılmaz, E. (2008). Sinema ve ideoloji ilişkileri üzerine/sinema, ideoloji, politika. İstanbul: Nirengi Yayınları
• Yüksel, E. (2016). Güneşi Gördüm ve Teslimiyet filmlerinde trans kimliklerin mekânsal örgütlenmesi ve sınırlılıkları. Fe Dergi 8(2), 137-48. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000171.
• Weinberg, M.S. (1968). The problems of midgets and dwarfs and organizational remedies. A study of the little people of America. Journal of Health and Social Behavior, 9(1) 65-71. https://doi.org/10.2307/2948318