Legal Ground of Right to Information Act in Turkey: Evaluations of Implementation Results Between 2004-2014

Yıl 2015, Cilt: 29 Sayı: 4, 687 - 706, 01.10.2015

Semanur Öztemiz , Bülent Yılmaz

Öz

Rightto information act, as a requisite of participatory democracy and transparency applications in public administration, is a legal regulation that helps the government go public. Right to information not only builds up liberties like freedom of thought and expression that are adopted by democratic communities, but also has major importance on using fundamental rights and freedoms. The purpose of this study is to set forth the current functioning of the act in Turkey by evaluating of application results between the 2004, year of inurement and 2014. Data of the study was acquired from “General Information Reports ” and statements of Grand National Assembly of Turkey. Study findings show that; the number of applications on knowledge acquisitions made between 2004- 2014 and the number of people who got positive responses, are increasingly continuing year by year. Results confirmed that in the last10 years period, citizens who want to use right to information on its legal basis have exceeded 15 million. On the other hand, it’s also determined that the number of individuals whose requests were declined and objected to jurisdictionincreased every year. When the assessment is made concerning the institutions, Ministries, Prime Ministry, Governorships and The Council of Higher Education wereamong the top ones that receive information requests. When the comparison is made related to the information requests between 2004 and 2014, the result is that Supreme Election Board, Court of Account and Presidency had the highest increases in the two years of comparison. The situation, which reflectsindividuals’ effort to access to the information about themselves and public, gives rise to the idea that applications basedon Right to Information Act, can be assessed in a positive manner, in terms of democratization process

Anahtar Kelimeler

Right to information, transparent management, right to information in the world, Right to InformationAct, Turkey

Türkiye’de Bilgi Edinme Hakkı’nın Yasal Dayanağı-Bilgi Edinme Hakkı Kanunu: 2004-2014 Yılları Arası Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Öz

Kamu yönetiminde şeffaflık uygulamaları ve katılımcı demokrasi anlayışının bir gereği olan Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, devletin halka açılmasını sağlayan yasal bir düzenlemedir. Bilgi edinme hakkı, demokratik toplumların benimsediği düşünce ve ifade özgürlüğü benzeri özgürlüklerin temelini oluşturduğu gibi, temel hak ve özgürlüklerin kullanılabilmesi açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu araştırmanın amacı, kanunun yürürlüğe girdiği 2004 yılından, son istatistiki verilerin raporlandırıldığı 2014 yılına kadar gerçekleştirilen uygulama sonuçlarını değerlendirerek, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun Türkiye’deki işleyişine yönelik çıkarımlarda bulunmaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden belge analizi ile gerçekleştirilen araştırmanın verileri ”Bilgi edinme genel raporları” ve bu raporlara yönelik Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı açıklamalarından elde edilmiştir. Araştırma bulguları, 2004-2014 yılları arasında yapılan bilgi edinme başvurularının ve söz konusu başvurulardan olumlu yanıt alanların sayısının her geçen yıl bir önceki yıla oranla artarak devam ettiğini göstermiştir. Son 10 yıllık süreçte bilgi edinme hakkını yasal dayanağı ile birlikte kullanmak isteyen vatandaşların 15 milyonu aştığı, diğer taraftan başvurusu reddedilenlerden yargıya itiraz edenlerin de her geçen yıl sayıca arttığı saptanmıştır. Kurumlar açısından değerlendirildiğinde, Bakanlıklar, Başbakanlık, Valilikler ve Yüksek Öğretim Kurumu’nun bilgi edinmek üzere başvurulan kurumlar arasında ilk sıralarda yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır. 2004 ve 2014 yılları bilgi edinme başvuruları açısından karşılaştırıldığında, ele alınan iki yılda en yüksek artışın Yüksek Seçim Kurulu, Sayıştay ve Cumhurbaşkanlığı’nda gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır. Kişilerin, kendilerini veya kamuyu ilgilendiren bilgilere erişme çabalarını yansıtan bu durum, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na dayalı uygulamaların demokratikleşme süreci açısından da olumlu yönde değerlendirilebileceğini düşündürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilgi edinme hakkı, saydam yönetim, dünyada bilgi edinme hakkı, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, Türkiye.

Kaynakça

• BEHK. (2003).TC.ResmiGazete. (25269 24 Ekim2003).
• Canöz,K. (2008). Kamudahalkla ilişkilerin yeniyüzü:Bilgi edinmeyasası.Selçuk İletişim,5 (3),141-152.
• BilgiEdinmeHakkı KanunununUygulanmasına İlişkin Esas ve UsullerHakkındaYönetmelik. (2004).10 Ağustos2015tarihinde http://www.atonet.org.tr/yeni/files/_files/bilgiedinme/ bilgikanunyonetmelik.pdfadresindenerişildi.
• Cin,H. (2005). İnsan hakları, demokrasive hukukdevletiekseninde bilgiedinmehakkı.Yüksek lisans tezi, Antalya:Akdeniz Üniversitesi.
• Çelik,A. veTonta, Y.(1996). Düşünceözgürlüğü, bilgiedinmeözgürlüğü ve bilgi hizmetleri. BilgiEdinme Özgürlüğü içinde (1-13). Ed. YaşarTonta veAhmet Çelik:. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği,1996.
• Çukurçayır,M.A.,Özer, M.A.,Turgut,K.(2012).Yerelyönetimlerdeyolsuzlukla mücadelede yönetişimilke ve uygulamaları. SayıştayDergisi,86, 1-25. 21 Mart 2013tarihindehttp:// dergi.sayistay.gov.tr/icerik/der86m1pdf adresindenerişildi.
• Demir, K. (2014). Osmanlıda basının doğuşu ve gazeteler Iğdır Üniversitesi Sosyal BilimlerDergisi, 5, 57-88. Kasım 2015 tarihinde http://sosbilder.igdir.edu.tr/ Makaleler/1732097548_05_Demir_(57-88).pdfadresinden erişildi.
• Department for Constutional Affairs. (2006). Freedom ofinformationannual report 2005: Operation of theFOAI actin central government.04Kasım 2015 tarihinde http:// webarchive.nationalarchives.gov.uk/20110322191207/http://www.dca.gov.uk/foi/impr p/annrep05.pdfadresinden erişildi.
• Evren,Ç.C.(2010).İdariusulilkelerinin yönetim hukukumuz açısından değeri.TürkiyeBarolar BirliğiDergisi, 91, 110-145.
• FAIFE. (2015). 05Kasım2015 tarihinde http://www.ifla.org/faifeadresinden erişildi.
• Gülle,M.T. (2002). E-Türkiyesürecindebilgilenmehakkıvekütüphaneciliğimiz.Ali Canvd. (Yay. Haz.),e-Türkiye sürecindekütüphaneder:38. KütüphaneHaftasıbildirileri 25-31 Mart 2002içinde (ss. 88-101). Ankara: TürkKütüphanecilerDerneği.
• Gülle,M.T.(2006). Bilgi EdinmeHakkı Kanunukütüphaneciliğimiz içinneifadeetmeli?E. Kaya ve E. Yılmaz.(Yay. Haz.), Türkiye’debilgihizmetleri ve yeniyaklaşımlar: 42. Kütüphanehaftası bildirileri27 Mart-02 Nisan2006 içinde (ss.49-66). Ankara:Türk Kütüphaneciler Derneği.
• İnanç, H. ve Ünal, F. (2007). Türkiye’de kamu yönetiminin denetlenmesinde yönetimde açıklığın önemi ve uygulanma düzeyi. Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 21-41. 16 Haziran 2014 tarihinde httpV/birimler.dpu.edu.tr/app/views/panel/ckfinder/userfiles/n/fiies/ DERG_/18/41-62.pdf adresinden erişildi.
• İyimaya, A. (2003). Bilgi edinme ve verilere ulaşma özgürlüğü. 01 Nisan 2013 tarihinde http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2003-1/4.pdf adresinden erişildi
• Koçak,S.Y.(2010). Kamuyönetimindeaçıklık için bilgiedinme hakkı.07Nisan 2013 tarihinde http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/articles/2010/23/YKOCAK.PDFadresinden erişildi.
• Köseoğlu, O.Selek,C. Yurttaş, F. (2005).Yolsuzluğuönlemedekullanılan araçlardanbiriolarak yönetimdeaçıklık ve bilgiedinmehakkı.II. Siyasette ve Yönetimde EtikSempozyumu,18-19. Kasım 2005içinde (ss.143-163).Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• MeslekiAhlakİlkeleri. (1996). 20 Kasım2015 tarihinde http://arsiv.kamunet.net/ktkd/etik/ Mesleki%20Ahlak%20%C4%B0lkeleri.htm adresinden erişildi.
• Ministry ofJustice(2015). Freedomofinforationstatistics. 04 Kasım 2015tarihindehttps:// www.gov.uk//^tox^nnm^’n//. tattsttcs/freedom-of-i nlf^o’nmUii^^in- statistics-october-to december-2014-and-annual adresinden erişildi.
• Özdemirci, F.(2004). Bilgi Edinme HakkıKanunu:Kamu belgelerininyönetimi ve arşivlerD. Atılgan(Yay.Haz.),Ankara ÜniversitesiDilveTarih-Coğrafya FakültesiBilgi ve Belge YönetimiBölümü’nünKuruluşunun 50.Yılına Armağan içinde(65-77).Ankara: Ankara ÜniversitesiDil ve Tarih-CoğrafyaFakültesiBilgive Belge Yönetimi Bölümü.
• Soykan, C. (2006). Bir insan hakkı olarakbilgi edinme hakkı.Yayımlanmamışyükseklisans tezi,Ankara: AnkaraÜniversitesi.
• Soykan, C. (2007). Avrupa insan hakları mahkemesi içtihatlarında bilgi edinme hakkı. 01 Nisan 2013 tarihinde http://www.acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/3707/5348.pdf adresinden erişildi.
• Şavran, Y (2006). Bilgi edinme hakkı ve idarenin bilgi verme yükümlülüğü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• T.B.M.M. (2004). T.B.M.M. 2004 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2008.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2005). T.B.M.M. 2005 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2005.pdf adresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2006). T.B.M.M. 2006 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2006.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2007). T.B.M.M. 2007 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2007.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2008). T.B.M.M. 2008 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2008.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2009). T.B.M.M. 2009 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2009.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2010). T.B.M.M. 2010 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_2010.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2011). T.B.M.M. 2011 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/bed_genelrapor_20n.pdfadresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2012). T.B.M.M. 2012 yılı bilgi edinme genel raporu. 15 Nisan 2013 tarihinde http:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/2012_yili_degerlendirme_raporu.pdf adresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2013). T.B.M.M. 2013 yılı bilgi edinme genel raporu. 27 Ağustos 2013 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/2013_yili_degerlendirme_raporu.pdf adresinden erişildi.
• T.B.M.M. (2014). T.B.M.M. 2014 yılı bilgi edinme genel raporu. 01 Eylül 2014 tarihinde https:// www.tbmm.gov.tr/bilgiedinme/2014_yili_degerlendirme_raporu.pdf adresinden erişildi.
• Transparency International. (2015). 05 Kasım 2015 tarihinde https://www.transparency.org/ adresinden erişildi.
• Türk Kütüphaneciler Derneği. (2008). Düşünce özgürlüğü bildirgesi. Türk Kütüphaneciliği, 22 (2), 234.
• Türk Kütüphaneciler Derneği. (2014). Türk Kütüphaneciler Derneği Genel Merkez Yönetim Kurulu Ekim 2012 Aralık 2013 faaliyet raporu. Türk Kütüphaneciliği, 28 (1), 88-107.
• United States Department of Justice. (2004). Annual statistical reports. 02 Kasım 2015 tarihinde https://foia.state.gov/Learn/Reports/Annual/2004.pdf adresinden erişildi.
• United States Department of Justice. (2014). Annual statistical reports. 02 Kasım 2015tarihindehttp://www.justice.gov/usao/resources/annual-statistical-reports adresinden erişildi.
• Uzun, T. (2005). Kamu yönetiminde değişim ve bilgi edinme hakkı, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9, 229-256.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (1999). Sosyal bilimlerde nitelaraştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, B. (2015). Bilgi ve belge yönetimi etiği ya da “iyi kütüphaneci” olmak. 1. Uluslararası Kütüphane ve Bilgibilim Felsefesi Sempozyumu: Etik: Kuram ve Uygulama, 3-5 Eylül 2014, Kastamonu içinde (ss. 136-143). İstanbul: Hiperlink.
• Yılmazoğlu, M. (2009). Bilgi edinme hakkı ve bilgi edinme hakkının istisnaları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.