Cumhuriyet Tarihinin Özgün Kütüphane Modeli Olarak Halkevi Kütüphaneleri

Yıl 2024, Cilt: 38 Sayı: 3, 109 - 126, 30.09.2024

Ahmet Altay , Bülent Yılmaz

https://doi.org/10.24146/tk.1444752

Öz

Amaç: Bu çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminin önemli kültür kurumlarından birisi olan halkevlerinin kütüphane hizmetleri incelenmektedir. Çalışmada halkevi kütüphanelerinde gerçekleştirilen çeşitli etkinlik ve hizmetlerden örnekler sunulmaktadır. Türkiye’de bilgi ve belge yönetimi alanında halkevi kütüphaneleri ile ilgili yapılan çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu bağlamda çalışma Türkiye alanyazınında bu konuda var olan boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır.

Yöntem: Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Belgesel tarama yöntemi belli bir amaç çerçevesinde kaynakları bulma, okuma, not alma ve değerlendirme işlemlerini içermektedir. Bu kapsamda çalışmada halkevlerinin kendi hizmetleri ile ilgili yayınlar, halkevi dergileri, dönemin süreli yayınları, arşiv belgeleri ve halkevleri konusunda yazılmış kaynaklar incelenmiştir.

Bulgular: Çalışmada halkevi kütüphanelerinin yapılanması, çalışma saatleri, teknik ve kullanıcı hizmetleri, derme geliştirme politikaları, seçim ve sağlama süreçleri, ödünç verme işlemleri, yerel nitelikleri, yayıncılık faaliyetleri, halkla ilişkiler çalışmaları ve teknoloji kullanımları ile ilgili önemli bulgulara ulaşılmıştır. Bunun dışında çalışmada halkevi kütüphaneleri tarafından oluşturulan özel araştırma kütüphaneleri, cezaevi kütüphaneleri, çocuk kütüphaneleri ve seyyar kütüphaneler ile ilgili de alana katkı sağlayacak önemli bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca halkevi kütüphanelerinde gerçekleştirilen yaratıcı etkinlik ve uygulamalardan bazı örnekler de sunulmuştur.

Sonuç: Çalışmada elde edilen bilgi ve bulgulara göre dönemin halkevi kütüphanelerinin günümüz şartlarında ideal bir halk kütüphanesinin taşıması gereken yerellik, kullanıcı odaklılık, yaratıcılık, yenilikçilik, esneklik, katılımcılık, yönetişim gibi birçok özelliği taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda Halkevi kütüphaneleri gerçekleştirdikleri hizmetler ve sahip oldukları vizyonlarıyla günümüz halk kütüphaneleri için bile örnek ve rehber alınması gereken kurumlardır.

Özgünlük: Kullanılan bilgi ve bulgular, arşiv kaynakları ve halkevi dergileri gibi birincil kaynaklardan elde edilmiştir. Araştırmada kullanılan bulguların büyük bir kısmına konu ile ilgili yapılmış olan önceki bilimsel çalışmalarda rastlanmamıştır. Bu yönüyle çalışmadaki bulguların özgün ve bilgi ve belge yönetimi alanına katkı sağlayacak niteliğe sahip olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halkevi, halkodası, halkevi kütüphaneleri, halk kütüphanesi hizmetleri, Türkiye

Halkevi Libraries, as a Unique Library Model within the Context of the Republic’s Regime

Öz

Purpose: The present study examines the library services of halkevleri (community centres), one of the most important cultural organisations of the founding period of the Republic of Türkiye. The study presents a series of examples of various activities and services carried out in halkevi libraries. The number of studies on halkevi libraries in the field of information and records management in Türkiye is quite limited. In this context, the study aims to fill the gap in the Turkish literature on this subject.

Method: This study utilised the documentary review method, one of the qualitative research methods. The documentary review method involves finding, reading, transcribing, and appraising sources within the framework of a specific purpose. In this scope, the current study analysed the publications related to the services of the halkevleri, halkevi journals, periodicals of the period, archival records, and sources written on the subject of halkevleri.

Findings: The findings of the study revealed significant information regarding the structuring of halkevi libraries, working hours, technical and user services, collection development policies, selection and acquisition processes, lending procedures, local characteristics, publishing activities, public relations studies, and the use of technology. In addition, the study also includes valuable information about special research libraries, prison libraries, children’s libraries, and mobile libraries established by the halkevi libraries. Moreover, it presents various examples of creative activities and practices conducted in halkevi libraries.

Implications: The information and findings obtained in the study concluded that the halkevi libraries of the period have a number of characteristics that an ideal public library is expected to have in the present conditions such as locality, user-centricity, creativity, innovation, flexibility, participation, and governance. In this context, Halkevi libraries are organisations that serve as an example and a guide even for present-day public libraries considering the services they provide and the vision they have.

Originality: The information and findings were obtained from primary sources such as archival sources and halkevi journals. The majority of the findings used in the study were not encountered in previous scientific studies on this subject. In this respect, the findings of the study are considered to be original and to contribute to the field of information and records management.

Anahtar Kelimeler

Halkevi, halkodası, halkevi libraries, public library services, Türkiye

Kaynakça

• Adana Halkevi. (1937). Karacaoğlan gecesi programı:18 Nisan 1937. Seyhan Basımevi.
• Akbal, O. (2019). Halkevlerinin kütüphane ve yayın kolu şubeleri çalışmaları: 1932-1951. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Akyol, Y. (1996). Türkiye’de halkevlerine ilişkin çalışmalar ve değerlendirmeler üzerine. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(6), 131-145.
• Akyüz, K. (1986). Türk ocakları. Belleten, 50(196), 201-228.
• Algan, H. (2011). Halkevlerinde inkılâp temsilleri: 1932-1951. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Altay, A. (2017). The public library services in Turkey and Bulgaria the transition process to information society. İdeal Kültür Yayınları.
• Altay, A. (2019). Bulgaristan ve Türkiye’nin kültür ve kütüphanecilik tarihinde iki önemli kurum: Chitalishteler ve Halkevleri. Ö. Onar Güneş ve H. Çolaklar (Yay. Haz.). Dil-Edebiyat ve Tarih Araştırmaları II içinde (ss. 197-219). Hiper Yayın.
• Anameriç, H. (2008). Türkiye’de çağdaşlaşma sürecinde bilginin toplumsallaşması ve bilgi merkezleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Bir yıl içinde evimiz ne yaptı. (1938). Gediz: Aylık Manisa Halkevi Dergisi, (11), 4-19.
• Bir yıl içinde evimiz ne yaptı. (1939). Gediz: Aylık Manisa Halkevi Dergisi, (23), 5-25.
• CHF Programı: Fırkanın Üçüncü Büyük Kongresi Tarafından Kabul Olunmuştur. (1931). İstanbul: Devlet Matbaası.
• CHP Büyük Kurultayının Tetkikine Sunulan Program Taslağı. (1935). Ankara: [yayl.y.].
• Civci, S. (2013). Halkevleri ve İzmir Halkevi’nin faaliyetleri: 1932-1951. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Cumhuriyet Halk Fırkası. (1932). Halkevleri Talimatnamesi. Hâkimiyeti Milliye Matbaası.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1940). Halkevlerinin idari ve teşkilat talimatnamesi. Zerbamat Matbaası.
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1942). Halkevleri ve Halkodaları: 1932- 1942. [y.y.].
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1945). Halkevleri ve halkodaları 1944. [y.y.].
• Cumhuriyet Halk Partisi. (1946). 1945 Yılında Halkevleri ve Halkodaları. [y.y.].
• Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Örgütüne Genelgesi, İkincikanun 1938’den 30 Haziran 1938 Tarihine Kadar, C. 12. (1938). Ulus Basımevi.
• Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğinin Parti Teşkilatına Umumi Tebligatı, 21 İkincikanun 1941’den 30 Haziran 1941 Tarihine Kadar, C.18. (1941). Ulusal Matbaa.
• Çağlar, B. K. (1937). Halkevlerinde bariz çalışmalar ve beliren değerler. Ülkü, 10(56), 180-181.
• Çağlar, B. K. (1938). Halkevleri’nde göze çarpan çalışmalar ve beliren değerler. Ülkü, 12(68), 557-561.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün kültür kurumu: Halkevleri. Gündoğan Yayınları.
• Dilek, H. (2013). Mardin Halkevi ve faaliyetleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Doğaner, Y. (2022, 20 Aralık). Halkevleri. Atatürk Ansiklopedisi içinde. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ halkevleri/.
• Duman, S. (2008). Türk modernleşme sürecinde Sivas Halkevi: 1933-1951. Berikan Yayınları.
• Erol, M. (2000). Halkevi kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciliği, 14(4), 472-479.
• Gülbeyaz, G. (2016). Kuruluşundan kapanışına Malatya Halkevi. [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Ahi Evran Üniversitesi.
• Güneş, G. ve Güneş, M. (2007). Cumhuriyet Döneminde Manisa’nın sosyo-kültürel yaşamında Halkevi’nin yeri ve önemi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 55-72.
• Halkevi haberleri. (1944). Halkevleri halk terbiyesi kurumlarıdır.19 Mayıs: Samsun Kültür Dergisi, 7(65), 40-41. Halkevleri ve halkodaları çalışmaları (1941). Ülkü, 17(97), 65-76.
• Halkevlerinde halkodalarında. (1948). Ülkü: Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, 2(21), 45-46.
• Haziran ayı içinde evimizdeki çalışmaların ana hatları. (1940). Gediz: Aylık Manisa Halkevi Dergisi, (39), 15-16.
• İğdemir, U. (1939). Halkevleri kütüphaneleri için rehber. Matbai Ebuzziya.
• İstanbul Halkevi ne yaptı, ne yapacak. (1933). Yeni Türk Mecmuası, 1(6), XL- XLI.
• Kapusuzoğlu, Y. B. (2013). Antalya Halkevi ve faaliyetleri: 1932-1951. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karpat, K. (1967). Türk demokrasi tarihi. İstanbul Matbaası.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
• Kaya, B. (2008). Bir halk eğitimi kurumu olarak İzmit Halkevi: 1932-1951. [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Keseroğlu, H. S. (1989). Halk kütüphanesi politikası ve Türkiye Cumhuriyeti’nde durum. Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.
• Keseroğlu, H. S. (2022). Halkevlerinde kitap ve kütüphane kıyımı: 1951. Türk Kütüphaneciliği, 36(4), 495-511.
• Kocaağa, M. (2015). Eminönü Halkevi ve faaliyetleri: 1935-1951. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kongar, E. (1979). İmparatorluktan günümüze Türkiye’nin toplumsal yapısı. Bilgi Yayınevi.
• Okumak. (1936). Türkün, (6), 4-5.
• Özçelik, F. (2018). Sosyal ve kültürel hayatta Bolu Halkevi. İdeal Kültür Yayıncılık.
• Özdemir, Y. & Aktaş, E. (2011). Halkevleri: 1932’den 1951’e. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (45), 235-262.
• Özer, İ. (2010). Türk modernleşmesinde halkevleri ve Diyarbakır Halkevi örneği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Pala, H. (2006). Cumhuriyet modernleşmesi projesinin bir aracı olarak ordu halkevi ve çalışmaları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları: 1912-1931. Ötüken Yayınları.
• Sezgin, C. (1939). Okuma ve okutma seferberliği. Gediz: Aylık Manisa Halkevi Dergisi, (32), 1-2.
• Somuncu, H. (2022). Halkevlerinde yayın ve kütüphanecilik faaliyetleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Şimşek, S. (2002). Bir ideolojik seferberlik deneyimi: Halkevleri- 1932-1951. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Taner, H. (1948). Halkevinin kitaplık çalışmaları. Ülkü: Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, 2(15), 12-13.
• Taşoluk, B. (2007). Kayseri Halkevi ve Erciyes Dergisi’nin halkbilimi açısından değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Tekduymaz, B. (2004). Balıkesir Halkevi çalışmaları ve kaynak dergisinin sistematik indeksi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Temiz, Ö. (2006). Gaziantep Halkevi ve Başpınar Dergisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Temizhan, O. (2006). Halkevleri ve Halkevlerinin 1932-1940 Arası Eğitim Faaliyetleri, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Titiz, H. (2012). Cumhuriyet döneminde halkevlerinin eğitim ve tarih çalışmaları- 1932-1951: Akdeniz Bölgesi örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Tunç, B. (2018). Iğdır Halkevi ve faaliyetleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, (5), 36-51.
• Uludağ: Bursa Halkevi Dergisi. (1938). (18), 119-120.
• Uludağ: Bursa Halkevi Dergisi. (1939). (20), 119-120.
• Uludağ: Bursa Halkevi Dergisi. (1941). (31), 44-44.
• Ulusoy, K. ve Demirtaş, B. (2009). Cumhuriyet’in ilk yıllarında iki önemli kültür politikası: Halkevleri ve Millet Mektepleri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Resat Genç Özel Sayısı, (29), 1190-1208.
• Wilson, H. E. & Başgöz, İ. (1968). Türkiye Cumhuriyeti’nde Milli Eğitim ve Atatürk. Dost Yayınları.
• Yeşilkaya, N. G. (2001). Halkevleri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Kemalizm, C: 2, içinde (ss. 113-118). İletişim Yayınları.
• Yüzbaşı, E. (2015). Bilecik Halkevi ve faaliyetleri. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Yüzbaşı, E. ve Akça, B. (2017). Bilecik Halkevi şubeleri ve faaliyetleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (1), 363-396. DOI: 10.18026/cbayarsos.298111