SEYİT RIZA MİLLETLER CEMİYETİ’YLE BİRLEŞİK KRALLIK’TAN YARDIM İSTEDİ Mİ?

Yıl 2023, , 213 - 231, 29.09.2023

İbrahim Bozkurt

https://doi.org/10.60163/hbv.107.010

Öz

1937 yılında Tunceli’de meydana gelen isyanın merkezinde bulunan Seyit Rıza’nın Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı’na ve Milletler Cemiyeti’ne mektup yazarak isyana destek aradığı, akademik olan ve olmayan birçok çalışmada söz konusu edilmiştir. Mektuplarda, özet olarak Türk devletinin Dersim’de sivilleri hedef aldığı, boğucu gaz da dâhil olmak üzere haksız bir savaş yürüttüğü; Kürt dilinin ve kültürünün yasaklandığı; Kürtlerin baskı altında tutulduğu, zorunlu göçe tabi tutulduğu ve katledildiği şikâyet edilerek uluslararası toplum müdahaleye davet edilmektedir. Bugüne değin bu iki mektup, akademik olan veya olmayan çok sayıda çalışmada konu edilse de kısa değinilerle geçiştirilmiş ve üzerinde detaylı bir çalışma yapılmamıştır. Akademik çalışmalarda konu bir bütün olarak ele alınmadığı gibi konuyla ilgili yapılan akademi dışı çalışmalarda da ileri sürülen görüşler, sağlam kaynaklarla ve gerekçelerle tartışılmamıştır. Bu çalışmanın temel araştırma problemi Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı’na ve Milletler Cemiyeti’ne gönderilen bu iki mektubun kim tarafından ve hangi amaçla yazıldığını tespit etmektir. Arşiv belgeleri, hatırat türü eserler ve konuyla ilgili yapılan güncel araştırmalar bu çalışmanın temel kaynaklarıdır. Makalede önce mektuplar ve içerikleriyle ilgili genel bilgi verilmiş, ardından bu mektuplarla ilgili tartışmalar özetlenmiştir. Nihayet metnin şekil ve içerik analizleri yapılarak, arşiv belgelerinden ve dönemin şahitliklerinden yararlanılarak mektupların kim tarafından ve hangi amaçla yazıldığı tartışılmıştır. Çalışma sonucunda söz konusu mektupların Seyit Rıza’dan habersiz olarak Baytar Nuri tarafından yazıldığı ve ilgili yerlere gönderildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Seyit Rıza, Milletler Cemiyeti, Mektup, Yardım, Ayaklanma, Dersim, Tunceli, Birleşik Krallık

Kaynakça

• Arabacı, Caner. (2017), “Dersim Olayı, Bir Jakobenizm Faciası Mı?”, Medeniyet Ve Toplum. 1/2, 33-103.
• Arslan A.- Göktaş, Hıdır- Mater N. -Mahmut Övür-Seral Özzeybek (1987), “Dersim 1937-1938: Yarım Yüzyıl Sonra”, Nokta Dergisi,5/25,12-23.
• Bulut, Faik. (2013), Dersim Raporları. İstanbul: Evrensel Basın-Yayın.
• Çağlayangil, İhsan Sabri (1990).Anılarım. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Çem, Munzur (2011). Dersim Merkezli Kürt Aleviliği. İstanbul: Vate Yayınları.
• Çiya, Sait (1998).Dersim Yazıları, İstanbul: Tij Yayınları.
• Dersimi, Mehmet Nuri (1952). Kürdistan Tarihinde Dersim.Halep: Ani Matbaası.
• Dersimi, Mehmet Nuri (1992). Dersim’e Ve Kürt Milli Mücadelesine Dair Hatıratım. Haz. Mehmet Bayrak, Ankara: Öz-Ge Yayınları.
• Erdem, Özgür. (2014). Dersim Yalanları Ve Gerçekler: 38 Yalan 38 Gerçek.İstanbul: İleri Yayınları.
• Karerli Mehmet Efendi (2016). Yazılmayan Tarih Ve Anılarım.İstanbul: Kalan Yayınları.
• Kaya, Ali (2010). Başlangıcından Günümüze Dersim Tarihi. İstanbul: Demos Yayınları.
• Kızıldağ Soileau, Dilek (2013). “Belgelerdeki Mi, Belleklerdeki Mi: Hangi Seyid Rıza?”, Kebikeç. 36, 7-36.
• Kızıldağ Soileau, Dilek (2020). “Koçgirilialişer Efendi”,Kürt Tarihi Ve Siyasetinden Portreler. Der.: Yalçın Çakmak-Tuncay Şur. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meydan, Sinan (2017). El-Cevap.İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Öz, Baki (2008).Dersim Olayı.İstanbul: Can Yayınları.
• Özakıncı, Cengiz (2010), “Dersim Dersi”, Bütün Dünya Dergisi, 2010/1, 45-72.
• Yeşiltuna, Serap (2015). Devletin Dersim Arşivi, İstanbul: İleri Yayınları.
• Yeşiltuna, Serap (2015a). Cumhurbaşkanlığı Dersim Arşivi, İstanbul: İleri Yayınları.
• Yıldırım, Mehmet (2020).“Hangi Seyit Rıza”.Kürt Tarihi Ve Siyasetinden Portreler.Der.:Yalçın Çakmak-Tuncay Şur. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zelyut, Rıza (2014).Yeni Arşiv Belgeleriyle Dersim İsyanları ve Seyit Rıza Gerçeği, Ankara: Kripto Yayınları.
• BCA, 030-10/111-745-20
• BCA, 030-10/111-745-20.6
• BCA, 030-10/113-779-11
• BCA, 030-10/113-779-11