ATTITUDES OF ALI AND MUAWIYA TO THOSE INVOLVED IN KILLING OF OTHMAN

Yıl 2023, , 285 - 300, 29.09.2023

M. Hanefi Palabıyık , Talha Özdemir

https://doi.org/10.60163/hbv.107.014

Cited By: 1

Öz

Although Islamic historical sources contain many documents and claims about how the murder of 3rd Caliph Hz. Uthman took place, the identity of almost all the names involved in the event is known. In this study, the attitudes of Hz. Ali and Muawiya towards the people involving in the murder of the caliph are discussed. It has been claimed that Hz. Ali, who became caliph after the assassination of Hz. 'Uthman, did not punish those who were involved in the murder of Hz. Uthman, and therefore encouraged and approved of his murder. The most obvious reason for this is the claim that some of those involved in the murder were among those who fought against Mu'awiya in the ranks of Hz. Ali in the events that developed later. Thus, the allegations that Hz. Ali was unable to identify the murderers of Hz. Uthman for various reasons or that he wanted to punish them but had to postpone the matter due to the events that took place are disputed. On the other hand, Mu'awiya's accusation that Hz. Ali, whom he saw as an opportunity to strengthen himself politically on his way to power, had the murderers around him is the dilemma of the issue. For these reasons, the issue has constantly remained on the agenda. In our study, the historical context was taken into consideration with the method of source scanning and the psycho-social aspects of the events were taken into consideration and interpretations were made. In addition to the basic sources on the subject, modern studies were also reviewed and the issue was tried to be handled from a holistic perspective.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Hz. Uthman, Hz. Ali, Muawiya, Caliphate, Politics, Killing

Proje Numarası

---

HZ. ALİ VE MUÂVİYE’NİN HZ. OSMAN’IN KATLİNDE DAHLİ OLANLARA KARŞI TUTUMU

Öz

İslâm tarihi kaynakları üçüncü Halife Hz. Osman’ın öldürülmesi olayının nasıl cereyan ettiği hususunda çok sayıda belge ve iddia barındırması yanında farklı iddialara rağmen aslında olaya katılan isimlerin neredeyse tamamının kimliği de bilinmektedir. Bu çalışmada, halifenin öldürülmesi olayına isimleri karışan şahıslara karşı Hz. Ali ile Muaviye’nin tutumları ele alınmaktadır. Hz. Osman’ın katledilmesinin ardından halife olan Hz. Ali’nin, Hz. Osman’ın öldürülmesi olayına karışan bu kişileri cezalandırmadığı, dolayısıyla öldürülmesini teşvik ve tasvip ettiği iddia edilmiştir. Bunun en açık sebebi de katl olaya karışan bazılarının, daha sonra gelişen olaylarda Hz. Ali’nin saflarında Muâviye’ye karşı mücadele verenler arasında oldukları iddiasıdır. Böylece Hz. Ali’nin Hz. Osman’ın katillerini çeşitli sebeplerden dolayı tespit edemediği veya cezalandırmak istemesine rağmen vuku bulan olaylardan dolayı meseleyi tehir etmek zorunda kaldığına dair öne sürülen iddialar, tartışılır olmaktadır. Buna karşılık Muâviye’nin de iktidara giden yolda kendini siyaseten güçlendirecek bir fırsat olarak gördüğü Hz. Ali’nin, katilleri etrafında bulundurmakla suçlaması, konunun çıkmazıdır. Bu sebeplerle konu, sürekli olarak gündemdeki yerini korumuştur. Çalışmamızda kaynak tarama yöntemiyle tarihsel bağlam dikkate alınmış ve olayların psiko-sosyal cihetleri de göz önünde tutularak yorumlarına gidilmiştir. Konuyla ilgili temel kaynaklar yanında modern çalışmalar da taranmış ve mesele, bütüncül açıdan ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Hz. Osman, Hz. Ali, Muâviye, Hilafet, Siyaset, Cinayet

Destekleyen Kurum

---

Proje Numarası

---

Teşekkür

---

Kaynakça

• Abbâs b. Bekkâr ed-Dabbî. Ahbâru’l-vâfidât mine’n-nisâ ʿalâ Muʿâviye b. Ebî Süfyân. nşr. Sükeyne eşŞehâbî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1403/1983.
• Akarsu, Murat. Hz. Osman ve Hilâfeti. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Akay, Nejdet. Hz. Osman Dönemi Fitne Olayları ve Temel Sebepleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Akbaş, Mehmet. “Ölü Bedenlere Kasdetme Girişimi Olarak İslâm Tarihinde İlk Baş Kesme Hadisesinin Ortaya Çıkışı ve Emeviler Döneminde Başları Kesilenler”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/36, 112-127, 2016.
• Akkoyunlu, Adil. Hazreti Ali. İstabul: Çıra Yayınları, 2016.
• Apak, Adem. “Hz. Ali’nin İlk Dönem Siyasi Hadiselerdeki Rolü”. Marife, 1, 121-143, 2005.
• Apak, Adem. “Hz. Ali’nin Siyasi Kişiliği”. Hayatı Kişiliği ve Düşünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, 08-10 Ekim 2004. haz. M. Selim Arık. 29-50. Bursa: y.y., 2005.
• Apak, Adem. “Muhammed b. Ebû Bekir es-Sıddîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/516, 2005.
• Azimli, Mehmet. “Hz. Osman’ın Muhasarası”. Hz. Osman Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 243-264. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak-3 Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak-4 Hz. Ali. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Barlak, Hasan. Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasi Gelişmelerine Etkisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Başaran, Selman. “Amr b. Hazm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/84-85, 1991.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Davud. Ensâbü’l-eşrâf. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Bıyıklı, Murat. Hazreti Ali’nin Devlet İdaresi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Demir, Halis. “Meşruiyet Açısından Hz. Osman’ın Öldürülmesinin İncelenmesi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/11, 77-119, 2008.
• Demircan, Adnan. “Üçüncü Halife Osman’a Yöneltilen Bazı Eleştirilere Bâkıllânî’nin Cevapları”. İstem 8, 9-20, 2006.
• Demircan, Adnan. Râşid Halifeler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Deveci, Ramazan. Hz. Ali. İstanbul: Çıra Yayınları, 2020.
• Ebu’l-Hasen en-Nedvî. Hz. Ali el-Murtaza. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: Risale Yayınları, 2017.
• Fayda, Mustafa. “Cebele b. Eyhem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/184-185, 1993.
• Fidan, Celal. Hz. Osman’ın Öldürülmesi Olayında Sahâbe’nin Tavrı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Ğabbân, Muhammed b. Abdullah. Fitnetü Maktelü Osmân. Riyad: Mektebetü’l-‘Abîke, 1419.
• Halife b. Hayyât. Târîh. çev. Ömer Sabuncu-Mahmut Sabuncu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Hârizmî, Muhammed b. İshâk, İseratü’t-terğîb ve’t-teşvîk ilâ’l-mesâcidi’s-selâse ve’l-beyti’l-ʿatîk. Mekke: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1418.
• Hatalmış, Ali. “İslâm Tarihinde İlk Darbe Girişimi ve Hz. Osman’ın Şehit Edilmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 183-208, 2017.
• Herevî, Ebû ʿUbeyd Kâsım b. Sellâm. Tehẑîbu Kitâbi Cemheretu’n-Neseb. by.: yy., ts. Hizmetli, Sabri. “Tarihî Rivâyetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 149-176, 1985.
• İbn Abdülberr, Ebu Yusuf Abdullah b. Muhammed. el-İsti’âb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. nşr, Ali Muhammed Mu’avvid. by.: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Abdirabbih. el-İkdü’l-ferîd. çev. Musa Kazım Yılmaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî. Târîhu Dımaşk. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef. nşr. Saʿd b. Nâṡır eş-Şetrî. Riyad: Dâru’l-Kunûzî, 2015.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmadüddin Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Kuteybe ed-Dineverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-siyase. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• İbn Kuteybe ed-Dineverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Meârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Heyetü’l-Mısriyye, 2. Basım, 1992.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullâh Muhammed. et-Ṭabakâtü’l-Kübrâ. nşr. Alî Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu’l- Hancî, 2001.
• İbn Şebbe, Amr b. Şebbe b. Ubeyde. Târîhu’l-Medîne. thk. Fehim Muhammed Şeltût. Cidde: y.y., 1399.
• İbn Yûnus, Ebu Sa’îd Abdurrahman b. Ahmed. Târîhu İbn Yûnus. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen Alî b. Ebî’l-Kerem Muḥammed el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-târîh, nşr. Ömer Abdusselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1997.
• İbnü’l-Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişam b. Muhammed. Mesâlibu’l-Arab. nşr. Necah et-Tâî. Beyrut: y.y., 1998.
• İbnü’l-Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişâm b. Muhammed. Nesebu Meʿad ve’l-Yemeni’l-kebîr. nşr. Nâcî Hasan. Kahire: Mektebetu’n-Nahda, 1988.
• Kelpetin, Mahmut. Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kelpetin, Mahmut. “A Different Approach to Battle of Camel: The Example of Linda D. Lau”. IRS: Journal of Intercultural and Religious Studies, 1, 29-42, 2011.
• Kılıç, Ünal. “Hz. Osman’ın Öldürülmesi Sürecinde Hz. Ali”. Hz. Ali Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 97-114. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2020.
• Kindî, Ebu Ömer Muhammed b. Yusuf. Kitâbü’l-vulât ve kitâbü’l-kudât. thk. Muhammed Hasen İsmail- Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Makdîsî, Mutahhir b. Tâhir, el-Bed’ ve’t-târîh. Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dînîyye. by.: Mektebetu’s- Sekâfeti’d-Dînîyye, ts.
• Marefa, “Gâfikî b. Harb” https://www.marefa.org/%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%A7%D9%81%D9% 82%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B1%D8%A8. (Erişim 10 Kasım 2021) Marefa, “Sûdân b. Humrân” https://www.marefa.org/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D 8%A8%D9%86_%D8%AD%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 (Erişim 10 Kasım 2021)
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-envâr. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Mesûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Hüseyin b. Ali. Murûcu’z-zeheb ve me’âdinu’l-cevher. nşr, Es’ad Dâğır. Kum: Dâru’l-Hicre, 1490.
• Minkârî, Nasr b. Muzâhim. Vak’atu Sıffin. nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: el-Müessesetü’l Arabiyyetü’l-Hadise, 1382.
• Nüveyrî, Şihabüddîn Ahmed b. Abdilvehhab. Nihâyetü’l-ereb fî fünûnü’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l- Vesâiku’l-Kavmiyye, 1423.
• Önal, Ramazan. “Hz. Osman’ın Şehadetinden Sorumlu Tutulan Sahabiler ve Bu Olaydan Sonra Akıbetleri”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/3, 2019, 1300-1317.
• Önkal, Ahmet. “Amr b. Hâmık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/84. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Öz, Şaban. “İktidar Aracı Olarak Kan Talebi Olgusunun Hz. Osman-Hz. Hüseyin Perspektifinde Karşılaştırmalı Bir Analizi”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri), 1, 277-294, 2010.
• Öz, Mustafa. “Kümeyl b. Ziyâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/550, 2002.
• Özkuyumcu, Nadir. “Muâviye b. Hudeyc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/333, 2020.
• Özkuyumcu, Nadir. “Tücîb (Benî Tücîb)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/457, 2012.
• Sarıçam, İbrahim. Emevî Hâşimî İlişkileri -İslâm Öncesinden Abbâsîlere Kadar-. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Savaş, Rıza. “Nâile bint el-Ferâfisa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/314-315, 2006.
• Seyf b. Ömer. el-Fitne ve’l-Vak’atül-Cemel. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1993.
• Şenyayla, Gencal. “Hz. Osman İle Evliliği Bağlamında Nâile Bint el-Ferâfisa’nın Hayatı”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (ts.), 774-801.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Beyrut: Dâru’t- Türâs, 1967.
• Tekin, Feridun. “Hz. Osman’ın Şehit Edilmesinde Muhammed b. Ebû Bekir’in Rolü”. İlk Dönem Olaylarının Müslümanların Tarihine Yansımaları. ed. Ömer Cide, Abdurrahman Şensöz. 91-114. Ankara: İlâhiyât, 2022.
• Temîmî, Ebû’l-ʿArab Muhammed el-İfrikî. el-Mihen. Riyad: Dâru’l-Ulum, 1984.
• Topaloğlu, Fatih. Hz. Ali’nin Hz. Osman Devri Siyasi Olaylarına Yönelik Tutumu. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Uysal, Muhammed Said. Hz. Osman Dönemi Fitne Olaylarının Değerlendirilmesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ya’kûbî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Ca’fer. Târîh. b.y.: y.y., ts.
• Yağmurlu, Mustafa. Hz. Ali. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Yiğit, İsmail. “Hz. Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/438-443, 2007.
• Yüksel, Mücahit. “Abdurrahman b. ʻUdeys’in Hz. Osman’ın Katledilmesindeki Rolüne Dâir Rivâyetlerin Tahlili”. Dergiabant: Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/12, 266-281, 2022.
• Zehebî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Ahmed b. ʿOsmân b. Kâymâz. Târîhu’l-İslâm. b.y.: Dâru’l-Ğarbi’lİslâmî, 2003.
• Ziriklî, Hayruddîn Mahmûd b. Muhammed b. Alî. ‘Alâm. b.y.: Dâru’l-İlim, 5. Basım, 2002.