ALEVİ-BEKTAŞİ METİNLERİNDE SÖZ VARLIĞI: YOL ÖRNEĞİ

Yıl 2023, , 119 - 144, 26.12.2023

Ufuk Yıldız

https://doi.org/10.60163/hbv.108.007

Öz

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları’nca Alevi-Bektaşi Klasikleri Dizisi başlığı altında: “Makâlât, Hızırnâme, Fütüvvetnâme-i Tarîkat, Besmele Tefsîri, Velâyetnâme, İlm-i Câvidân, Kitâb-ı Cabbâr Kulu, Kitâb-ı Dâr, Dîl-güşâ, Saray-nâme, Erkânnâme, Şeyh Safî Buyruğu, Dâstân-ı İbrâhîm Edhem-Dâstân-ı Fâtıma-Dâstân-ı Hâtun, Muhammed Bin Hanefiyye Cengi” isimli eserlerin yayımı yapılmıştır. Yayımı yapılan bu eserlerde Alevi-Bektaşi gruplarınca kullanılan zengin söz varlığı bulunmaktadır. Alevi-Bektaşi gruplarınca kullanılan yol sözcüğünün bu metinler içerisinde nasıl kullanıldığı, yol ile ilgili ne tür söz varlığının bulunduğu yazımızın ana konusunu oluşturmaktadır. Yazımızın sonunda, Türkçe sözlükte yer alan yol sözcüğü ile ilgili söz varlığına değinilmiş, incelemesini yaptığımız metinlerde geçen yol sözcüğü ile ilgili söz varlığının hali hazırda Türkçe sözlükte yer alan yol sözcüğüne ait söz varlığıyla karşılaştırılması yapılarak tablo halinde sunulmuştur. Bilimsel verilere ulaşmada çalışılan alanın belirlenmesi önemli ölçütlerden biridir. Günlük yaşamda ağızlarda kullanılan yol ile ilgili kavramların çok daha çeşitli olması yazımızın boyutlarını geçeceği düşüncesiyle çalışmamızı yazılı metinlerle sınırlandırdık. Bu nedenle halk ağzında günlük yaşamda kullanılan yol ile ilgili kavramlar çalışmamızın dışında tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Alevilik-Bektaşilik, Alevi Bektaşi Metinlerinde Yol, Yol Kardaşı, Yol Oğlu, Yol Tâlibi, Yol-Erkân, Yola Gel-(mek), Yola Gir-(mek)

The Vocabulary İn Alawi Bektashi Texts: Road Example

Öz

Under the title of Alawi-Bektashi Classics Series by Türkiye Diyanet Foundation Publications: “Makalat, Hızırname, Fütüvvetname-i Tarikat, Besmele Commentary, Velayetname, İlm-i Cavidan, Kitab-ı Cabbar Kulu, Kitab-ı Dar, Dil-güşa, Saray-name, Erkanname-1, Şeyh Safi Order, Dastan-ı İbrahim Edhem-Dastan-ı Fatıma-Dastan-ı Hatun, Muhammed Bin Hanefiyye Cengi” were published. In these published Works, there is a rich vocabulary used by Alawi-Bektashi groups. The main subject of our article is how the word of road used by Alawi-Bektashi groups is used in these texts, and what kind of vocabulary exists about the road. At the end of our article, the vocubulary related to the word of road in the Turkish dictionary has been mentioned, and the vocabulary related to the word of road in the texts we have examined has been compared with the vocabulary of the word of road in the Turkish dictionaray and the vocabulary related to the concept of road in the texts in a table. Determining the field of study is one of the important criteria in reaching scientific data. We limited our study to written texts with the thought that the concepts related to the way used in the dialecsts in Daily life will exceed the dimensions of our writing. For his reason, the concepts related to the road used in Daily life in folk dialect ar excluded from our study.

Anahtar Kelimeler

Alevism-Bektashism, The Way İn Alevi Bektashi Texts, Companion Of The Way, Son Of The Way, Follower Of The Way, The Way And Rules, Come To The Way, Enter The Way.

Kaynakça

• Akgül, Leyla.Pir Sultan Abdal Sözlüğü.Ankara: Barış Kitap, 2012. Alevîlik Bektaşîlik, Türk Yurdu Yazıları.(Edt. Erdal Aksoy) Ankara: Türk Yurdu Yazıları, 2018.
• Aksan, Doğan. Türkçenin Söz varlığı. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2018.
• Besmele Tefsîri. (Şerh-i Besmele, Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî).(Haz.Hamiye Duran). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Dâstân-ı İbrâhîm Edhem, Dâstân-ı Fâtıma, Dâstân-ı Hâtun.(Haz. M. Mahfuz Söylemez). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikteki Tanım Ve Terimler” Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2011/60.
• Demir, Tazegül; Erdem, Cem. “Bektaşilik Öğretiminde Terim ve Kavramlar” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010/55.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevleri, 2010.
• Dîl-güşâ.(Haz. Abdurrahman Güzel).Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009. Diyanet İşleri Başkanlığı. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Erkânnâme 1. (Haz.Doğan Kaplan). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Fütüvvetnâme-i tarîkat. (Haz.Osman Aydınlı).Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Gökbel, Ahmet. Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü.Ankara: Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Günşen, Ahmet. “Türkiye Türkçesi Ağızlarında ‘Alevi Bektaşi’ Anlamlı Söz Varlığı Üzerine” Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2009/52.
• Günşen, Ahmet. “Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektaşîlik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış” Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring, 2007.
• Hızırnâme. (Haz.Baki Yaşa Altınok). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007. İlm-i Câvidân.(Haz. Osman Eğri). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008. , Kaşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. (Haz. Ahmet B. Ercilasun – Haz. Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
• Kaşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk.(Çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2006.
• Kitâb-ı Cabbâr Kulu. (Haz. Osman Eğri).Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Kitâb-ı Dâr. (Haz. Osman Eğri).Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Korkmaz, Esat. Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü.İstanbul: Ant Yayınları, 1994.
• Makâlât. (Haz.Mehmet Akkuş; Ali Öztürk; Ali Yılmaz).Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Muhammed Bin Hanefiyye Cengi. (Haz. Ceyhun Ünlüer). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Tarihi Boyunca Bektaşîlik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Saray-nâme.(Haz. Abdurrahman Güzel). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Şeyh Safî Buyruğu.(Haz. Doğan Kaplan). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Parlatır, İsmail. Açıklamalı İslâmî Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
• Soyyer, A. Yılmaz. Hünkâr Ansiklopedik Bektaşîlik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları, 2019.
• Sümer, Ali. “Bektaşî Kültüründe Dil” Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 1999/11
• Tekin, Talât. Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü I (A-B). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü VI (U-Z). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Türkdoğan, Orhan. (2005) “Alevi-Bektaşilerde Statü ve Rol Dağılımı” Alevilik Bektaşilik, Türk Yurdu Yazıları. (Edt. Erdal AKSOY). Ankara: Türk Yurdu Yayınları, 227-246.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Velâyetnâme. (Haz. Hamiye Duran). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014