ANADOLU ALEVÎLİĞİNİN TEMEL SORUNLARI

Yıl 2023, , 223 - 244, 26.12.2023

Halil İbrahim Bulut

https://doi.org/10.60163/hbv.108.012

Öz

Anadolu’da nüfus oranının yoğunluğu dikkate alındığında Alevilik ve Bektaşilik en fazla dikkat çeken gruptur. Son elli yılda hep gündemde olan Alevilik, dini, siyasi, etnik, ekonomik boyutlarıyla yoğun bir şekilde tartışılmıştır. Aslında Alevilik ve Bektaşiliği bütün dünyanın ve buna bağlı olarak Türkiye’nin içine sürüklendiği “değişim” sürecinden bağımsız olarak ele almak doğru değildir. Bütün toplumsal yapıların hızlı bir şekilde değişim ve dönüşüm geçirdikleri son iki asırda Aleviliğin bundan uzak kalabilmesinin imkânı yoktu. Özü itibarıyla güven esasına dayanan ve daha ziyade kırsal bölgelerde kapalı bir yapı içinde hayatlarını sürdüren Alevilerin yirminci yüzyılın ikinci yarısında geçirdikleri değişim ve dönüşüm, yaşanılan çağın özelikleriyle ancak izah edilebilir. Dolayısıyla konunun geçmişten gelen tarihi, sosyal, siyasi, ekonomik ve dini pek çok boyutunun yanında, modern dönemin beraberinde getirdiği problemler de vardır. İşte bu makalede Anadolu Aleviliğinin ana meseleleri ele alınmıştır. Bu bağlamda Alevilik çalışmalarında nasıl bir yöntem takip edilmesi gerektiği hususuna yer verilmiş ve mevcut bilgilerin güvenirliği meselesi tartışılmıştır. Ayrıca Alevilik kavramının sınırları, Alevilerin etnik kökenleri meselesi, dini durumlarına dair yaklaşımlar ve siyasallaşma sorununa yer verilmiştir. Böylece Anadolu Aleviliğinin günümüzdeki temel sorunları hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlere genel anlamda ve objektif bir şekilde bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Alevilik Bektaşilik, Aleviliğin Sorunları, Tanımlama Sorunu, Siyasallaşma sorunu, Temsil Sorunu.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

-

The Basic Problems of Anatolian Alawism

Öz

Alawism and Bektashism are one of the most striking groups in Anatolia considering the population density. Alawism that has mostly been on the agenda for the last fifty years, has been heavily discussed with its religious, political, ethnic and economical dimensions. Actually, it is not possible to handle Alawism and Bektashism independently from the change process that dragged the whole World and Turkey consequently. It was not possible for Alawism to stay away from this process which changed rapidly all social structures in the last two centuries. In essence, the change and transformation in the second half of the twentieth century in Alawite community who lives based on the principle of trust and rather in a closed structure in rural areas, can only be explained by the characteristics of the era. Therefore, in addition to many historical, social, political, economic and religious aspects of the subject stemming from the past, there are also problems brought about by the modern era. In this article, the main issues of Anatolian Alawism are discussed. In this context, the question of how the methods should be followed in firework studies has been discussed and the issue of the reliability of the available information has been debated. Also, the boundaries of the Alawism concept, the issue of Alavians' ethnic origin, approaches to their religious status and the problem of politicization have been addressed. Thus, it has been tried to provide information in a general and objective way to those who want to know about the fundamental problems of Anatolian Alawism today.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Alawism-Bektashism. The problems of Alawism. The Problem of Definition, The Problem of politicization, The Problem of Representation.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Alevi Çalıştayları Nihai Rapor. (2010). Ankara: Devlet Bakanlığı. XIV, 202 s.
• Andrews, Peter Alford. (1992). Türkiye’de Etnik Gruplar. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Bolay, S. Hayri. (2000). “Günümüz Türkiyesinde Aleviliğin ve Bektaşiliğin Başlıca Problemleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 13 (2000), 137-152.
• Bulut, Faik. (1997). Ali’siz Alevilik. Ankara: Doruk Yayınları.
• Bulut, Halil İbrahim. (2013). “Alevi-Bektaşi Türkmen Geleneğinde Sosyal Dayanışma ve Kardeşlik Kurumu Olarak Musahiplik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 65, 101-118. Bulut, Halil İbrahim. (2022). İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Cansun, Şebnem. (2013). “Türkiye’de Aleviler Ve Siyasi Partiler İlişkisi: Cumhuriyet Gazetesi Üzerinden Bir İnceleme”. Sosyal Ve Beşeri Bilimler Dergisi. 5/2 (2013).
• Dersim, Şelva. (1994). “Alevilik”. Pir Dergisi. 1/1.
• Engin, İsmail. (1999). “Alevîlik ve Bektaşîlik Araştırmalarında Yöntem, Yaklaşım Sorunu”, 1. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 121-123.
• Erdem, Mustafa. “Aleviler ve Alevilik Meselesi”. Dini Araştırmalar. 12/33, 17-23.
• Eröz, Mehmet. (1977). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik. İstanbul: Otağ Yayınevi.
• Ersal, Mehmet. (2016). “Alevilik Çalışmalarında Uygulanacak Metodoloji Üzerine Tespitler ve Öneriler”, 2. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Hoşgörü ve Barış Sempozyumu, Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 260-276.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (2006). Türkiye'de Alevilik Bektaşilik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yay.
• Gül, İbrahim. (2016). “Kentleşme Sürecinde Anadolu Aleviliğinin Bazı Temel Sorunları Ve Çözüm Önerileri”, Alevilik Araştırmaları Dergisi. 6/ 12, 95-113.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1987). Türk Bozkır Kültürü, Ankara.
• Kaplan, Doğan. (2014). “Aleviliğin Dayandığı Etnik Kimlik/ler Üzerine”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu. I, 441-447.
• Kaygusuz, İsmail. (1996). Görmediğim Tanrıya Tapmam: Alevilik Kızılbaşlık ve Materyalizm. İstanbul: Alev Yay.
• Köprülü, Fuat. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Gaye Matbaacılık.
• Kutlu, Sönmez. (2001). “Alevilik·Bektaşiliğin Diyanet’te Temsil Problemi’’. İslamiyat. 4/1.
• Kutlu, Sönmez. (2010). “Alevî-Bektaşî Yazılı (Arap Harfli) Kaynaklarının Neşri ve Ortaya Çıkan Sorunlar”. Alevi ve Bektaşi Yayınlarının Temel Sorunları, Çözüm Önerileri. Ed. Gıyasettin Aytaş, Derya Sümer. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları, 42-73.
• Melikoff, Irene. (1999). “Alevi-Bektaşîliğin Tarihî Kökenleri, Bektaşî-Kızılbaş (Alevî) Bölünmesi ve Neticeleri”. Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler. 17-23. İstanbul.
• Melikoff, İrene. (1993). Uyur İdik Uyardılar. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1989). “Alevî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/368-369.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2014). Arı Kovanına Çomak Sokmak: taşra kökenli bir tarihçinin sıradan meslek hayatı. Söyleşi: Haşim Şahin. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Öktem, Niyazi. (1999). “Anadolu Alevîliğinin Senkretik Yapısı”. Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler. İstanbul: Ensar Neşriyat. s. 221-239.
• Öz, Baki. (1998). “Hz. Ali’yi Anlamak”. Ali’siz Alevilik Olur mu? (ortak kitap), Ant Yayınları.
• Paul, L. (1986). “Zâzâ”. The Encyclopaedia of İslam (New Edition). 117 491.
• Perin, Michel. (2001). Şamanizm. Çev. Bülent Abraş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rençber, Fevzi. (2013). “Din-Kimlik Tartışmaları Ekseninde Zazaca Konuşan Alevilerin Etnik Kimliği Üzerine Bir Değerlendirme”. The Journal of Academic Social Science Studies, VI/6, 945-955.
• Soyyer, Yılmaz. (1996). Sosyolojik Açıdan Alevi-Bektaşi Geleneği. İstanbul: Seyran Kitap.
• Şelic, H. Zaza Gerçeği. Münih: Dicle–Fırat Yayınları, [t.y.]
• Şener, Cemal. (1997). Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini Şamanizm. İstanbul: Ad Yayıncılık.
• Şener, Cemal. (1998 ). “Ali’siz Alevilik Olur mu?” (Ortak Kitap), Ant Yayınları.
• Şener, Cemal. (2002). Alevilerin Etnik Kimliği. İstanbul: Etik Yayınları.
• Turan, Fatma Ahsen. (2010). “Şaman Ritüellerinden Alevi Semahlarına Esrarlı Yolculuk”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 56 (2010).
• Türkdoğan, Orhan. (2008). Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Xemgin, E. (1995). Aleviliğin Kökenindeki Mazda İnancı ve Zerdüşt Öğretisi. İstanbul: Berfin Yayınları. Yaman, Mehmet. (2007). Alevilik İnanç Edeb Erkan. İstanbul.
• Yapıcı, Asım. (2009). “İçimizdeki Öteki: Kimlik ve Ön Yargı Kıskacında Sünni-Alevi İlişkileri”, Dem Dergi. 2/6.
• Yıldırım, Rıza. (2012). “Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 62 (2012).
• Yıldız, Harun. (2022). “Alevilik Bektaşilik Araştırmalarında Yöntem Problemi Etrafında Bazı Düşünceler”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. Sayı: 25 (2022), 20-38.
• Yılmaz, Nail. (2005). Kentin Alevileri: Reşadiye, İkitelli örneği. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yörükan, Yusuf Ziya. (2006). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri Şamanizm: Şamanizm’in diğer dinler ve Alevilik üzerindeki etkileri. Haz. Turhan Yörükan. İstanbul: Ötüken Yay.