YARSAN EDEBİYATINDA KADIN ŞAİRLERİN YERİ

Yıl 2023, , 43 - 55, 29.09.2023

Sevda Orak Reşitoğlu

https://doi.org/10.60163/hbv.107.003

Öz

Yarsanların köklü ve geniş edebiyatı Kürt edebiyatının öncüsü olarak varsayılabilir. Sözlü olarak başlayan bu edebiyat yüzyıllarca nesilden nesile aktarılmıştır. Kültür ve inançlarını sosyal, siyasi, etnik ve dini nedenlerden dolayı gizli bir şekilde yaşamaya mecbur kaldıkları için kendi toplumları dışında pek tanınmamışlardır. Yarsanlarda kelam olarak adlandırılan şiirler 15. yüzyılda yazıya geçirilmiştir ve ağırlıklı olarak sosyal hayat, inanç, ayin gibi temalar işlenmiştir. Yarsan edebiyatında birçok kelam sahibi şair olmakla birlikte bu şairler arasında kadınların da önemli bir yeri vardır ve kelamları da kutsal olarak görülmektedir. Dûnadûn bu inancın temelini oluşturmaktadır bu nedenle bir kişinin önceki dönemindeki cinsiyeti bilinmediğinden dolayı kadın-erkek eşitliği vardır. Bu kadınlar yalnızca kelam söylemezler, Cem’de oturma yerleri vardır ve yemek payları da vardır. Dahası Yarsanlarca kutsal olarak kabul edilen tenbûr kadınlar tarafından da çalınır ve bu kültürde önemli bir yeri vardır. Yarsan geleneğinin bir diğer önemli konusu ise tanrıların sembolik anneleri, başka bir deyişle Meryem gibi çocuklarını bakire bir şekilde doğuran kadınlardır. Bu kadınların hamilelikte yaşadıkları sorunlar kelamlarda dile getirilmiş olup kendilerine yardım eden meleklerle yaptıkları diyaloglar da bu edebiyatın önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yarsan, Yarsan Edebiyatı, Yarsan Kadınları, Kelam, Reenkarnasyon

THE PLACE OF WOMAN POETS IN YARSAN LITERATURE

Öz

The deep-rooted and extensive literature of the Yarsans can be assumed as the forerunner of Kurdish literature. This literature, which started orally, has been passed down from generation to generation for centuries. They are not well known outside because they prefer to live their culture and religion in secret. The poems called kalam in the Yarsans were written down in the 15th century and mainly focused on themes such as social life, belief and ritual. There are many poets who have words in Yarsan literature and women have an important place among these poets, at the same time the words of women are seen as sacred. Reincarnation is the basis of this belief, so there is equality between men and women since the gender of a person in the previous period is not known. These women not only speak words, they have a sitting place in Cem and they also have a share of food. Moreover, women who play tanbûr also have an important place in this culture. Another important subject of the Yarsan tradition is the symbolic mothers of the Gods, in other words, women who gave birth to their children as virgins like Mary. The problems that these women experienced during pregnancy were expressed in the words and the dialogues they had with the angels who helped them form an important part of this literature.

Anahtar Kelimeler

Yarsan, Yarsan Literature, Yarsan Women, Kalam, Reincarnation.

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman. Destpêka Edebiyata Kurdî. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2013.
• Boyle, Kevin. Freedom of Religion and Belief, A World Report. ed. Kevin Boyle, Juliet Sheen. London: Routledge, 1997.
• Bruinessen, Martin van. Kürtlük, Türklük, Alevîlik-Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri. çev. H. Yurdakul, İstanbul: İletişim, 2008.
• Derwîşî, 'Elîmîr. (elyazması). Defterî Perdîwerî.
• Doğan Turay, Esra. "İran Alevileri ve Ehl-i Haklar'da Kadın Kırmanşah Baba Yadigar'da Riyazette Bulunan Kadınlar", SBARD, (28), 155-185. 2016/2.
• During, Jean. "Notes Sur L'Angéologie Ahl-e Haqq". E. G. Veinstein & o. 2. Actes du Colloque du College de France (Dü.), Syncrétismes et Hérésies Dans l'Orient Seldjoukide et Ottoman (XIVe-XVIIe Siecles). Paris: Peeters, 2005.
• Hamzeh'ee, M. Reza. Yaresan (Ehl- Hak). çev. E. Öpengin, İstanbul: Avesta, 2008.
• Hooshmandrad, Partow. "Ayinsel Olarak Hayat: Guran Bölgesindeki Kürt Ehli Hak'ın İbadet Uygulamaları". ed. K. Omarkhali. Kürdistan'da Dini Azınlıklar çev. İ. Bingöl. 103-126. İstanbul: Avesta, 2014.
• Hoseynî, S. M. Dîwana Gewre. Kirmanşah: Enteşaratê Bâghê Ney, 1382/2003.
• Kreyenbroek, Philip. G. "Religion and Religions in Kurdistan". ed. E. P. Allison. Kurdish Culture and Identity. 85-110. London and New Jersey: Zed Books Ltd. 1996.
• Mackenzie, David Neil. A Concise Pahlavi Dictionary. London. 1970.
• Minorsky, Vladimir. "The Sect of the Ahl-i Hakk". Iranica, Twenty Articles (775). Publication of the University of Tehran. 1964.
• Mir-Hosseini, Ziba. "Redefining the Truth: Ahl-i Haqq and the Islamic Republic of Iran". British Journal of Middle Eastern Studies, 21(2 (1994)). 2014.
• Mokri, Mohammad. La Grande Assemblée Des Fidèles de Vérité au tribunal sur le Mont Zagros en Iran (Dawra-y Dîwâna Gawra), Livre secret et inédit en gourani ancien, Texte critique, traduction, introduction et commentaires avec des notes linguistiques et glossire. Paris: Librarie Klincksieck, 1977.
• Mokri, Mohammad. "L'idée de l'incarnation chez les Ahl-i Haqq". ed. H. Franke. Akten Des Vierundzwanzigsten Internationalen Orientalisten-Kongresses. 496-498. München: Deutche Morgenlandische Gesellschaft, (28 August Bist 4. September 1957)
• Moosa, Matti. Extremist Shiites, The Ghulat Sects. New York: Syracuse University Press, 1988.
• Omarkhali, Khanna. Kürdistan'da Dini Azınlıklar. çev. İ. Bingöl. İstanbul: Avesta, 2014.
• Orak Reşitoğlu, Sevda. Helbestvanên Jin di Edebiyata Yarsanan de, Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Özdemir, Ulaş. "Ehl-i Hak'ın Kutsal Sazı Tanburun Kimliği ve Bağlamayla İlişkisi", Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri: Hacı Bektaş Veli Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden. der. P. Ecevitoğlu-A. M. İrat-A. Yalçınkaya. 420-430. Ankara: Dipnot, 2010.
• Safîzadeh, Sedîq. Daneşnameyê Namaveranê Yarsan, Ehval ve Asarê Meşahîr, Tarîx, Ketab ha ve Estelahaê Erfanî. Tahran: Enteşarat Hîrmend, 1376/1997.
• Sinanoğlu, Mustafa. "Tecelli". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40. 243-245. 2011.
• Tehmasêbî, Qadir. (elyazması). Serencam Beyan el-Heq.
• Vali, Shahab. Les Yârsâns, Aspects Mythologiques- Aspects Doctrinaux. Saarbrücken: Editions Universitaires Européens, 2011.
• Vali, Shahab. "Nêrîneke giştî ya li ser Şahnameya Fîrdewsî û Şahnameya Kurdî". ed. Ramazan Pertev. Edebiyata Kurdî ya Gelêrî: Dîrok-Teorî-Rêbaz-Lîteratur-Berawirdî-1. 275-296. İstanbul: Avesta, 2015.
• Vali, Shahab. "Yarsan mı? Ehl-i Hak mı? Kürt İnançlarının İsimlendirilmesi Üzerine". dü. Y. H. Yarkın. Kürt Çalışmaları Bahar Akademisi-1. 161-178. İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, 2020.
• Vali, Shahab. "La littérature religieuse des Kurdes Yarsan". Etudes Kurdes: La littérature kurde (11). 57-64. Paris: l'Harmattan, 2012.