MATHNAWI NAMED HAKIKATNAME WRITTEN BY AZMİ FROM DIYARBAKIR

Yıl 2024, , 201 - 218, 28.03.2024

Seyit Yavuz

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1401269

Öz

Mathnawi, which means "double, two by two" in the dictionary, is one of the verse forms in which each line rhymes with each other. Mathnawis are works that can be considered as the equivalent of today’s novels or stories in classical Turkish literature. Many of the dual love stories, some religious—sufistic stories and works such as mawlid, surname and shehrengiz were written using the mathnawi verse form. In our literary history, there are works whose existence is known but not yet accessible, and some works have never been mentioned in biographical sources. One of these works written in Turkish literature, whose existence hasn’t been known until today, is the mathnawi named Hakikatname, written by Diyarbakırlı Azmi and reflecting religious-sufistic characteristics. Although it is not known when the mathnawi was written, based on the information about the life of Azmi from Diyarbakır, it can be claimed that it was written during the poet’s stay abroad. The only copy of the work that we can determine today is in the form of two leaves in a journal in the Mektebetü Ömer Hamedan section of the Medina Melik Abdülaziz Library.
In this study, firstly brief information will be given about the life of Azmi from Diyarbakır, and then the mathnawi named Hakikatname will be discussed in terms of form and content. After giving information about the subject of the mathnawi, the reason for its writing and its style, its transcribed text will be given. The transcription text prepared according to the text publication procedures, consists of one hundred seven couplets. For this reason, the work can be classified among the religious-mystical short mathnawis written in classical Turkish literature. This study was undertaken to make a little contribution to the history of Turkish literature. In addition, Diyarbakırlı Azmi’s unknown mathnawi named Hakikatname is expected to contribute to literary history researchers and the biography of Azmi.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Turkish Mathnawi Literature, Nineteenth Century, Azmi from Diyarbakır, Hakikatname

DİYARBAKIRLI AZMÎ’NİN HAKÎKATNÂME ADLI MESNEVİ’Sİ

Öz

Sözlükte “ikili, ikişer” anlamına gelen mesnevi, her mısrası birbiriyle kafiyelenmiş nazım şekillerindendir. Mesneviler, günümüzde yazılan roman veya hikâyelerin klasik Türk edebiyatındaki karşılığı olarak değerlendirilebilecek eserlerdir. İkili aşk hikâyelerinin, bazı dinî-tasavvufî hikâyelerin, mevlid, sûrnâme ve şehrengîzler türündeki eserlerin birçoğu mesnevi nazım şekli kullanılarak yazılmıştır. Edebiyat tarihimizde varlığı bilinen fakat henüz ulaşılamayan eserler olduğu gibi bazı eserler de biyografik kaynaklarda dile getirilmemiştir. Türk edebiyatında kaleme alınmış ve bugüne kadar varlığı bilinmeyen bu eserlerden biri de Diyarbakırlı Azmî tarafından kaleme alınan ve dinî-tasavvufî hususiyetler gösteren Hakîkatnâme isimli mesnevidir. Mesnevinin hangi tarihte kaleme alındığı bilinmese de Diyarbakırlı Azmî’nin hayatına dair bilgilere dayanarak şairin yurt dışında bulunduğu tarihlerde yazılmış olabileceği ileri sürülebilir. Eserin bugün tespit edebildiğimiz tek nüshası, Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesinde Mektebetü Ömer Hamedân bölümünde bulunan bir mecmuanın içinde iki varak şeklindedir.
Bu çalışmada öncelikle Diyarbakırlı Azmî’nin hayatı hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından Hakîkatnâme isimli mesnevi şekil ve içerik yönüyle ele alınacaktır. Mesnevinin konusu, yazılış sebebi ve üslûbuna dair bilgiler aktarıldıktan sonra transkripsiyonlu metnine yer verilecektir. Metin neşri usullerine göre hazırlanan çeviri yazılı metin yüz yedi beyitten oluşmaktadır. Bu sebeple mezkûr eser, klasik Türk edebiyatında kaleme alınmış dinî-tasavvufî kısa mesneviler arasında sınıflandırılabilir. Bu çalışma, Türk edebiyatı tarihine küçük bir katkı sağlamak amacıyla ele alınmıştır. Ayrıca Diyarbakırlı Azmî’nin bilinmeyen Hakîkatnâme adlı mesnevisinin edebiyat tarihi araştırmacılarına ve şairin biyografisine katkı sunması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Türk Mesnevi Edebiyatı, 19. yüzyıl, Diyarbakırlı Azmî, Hakîkatnâme

Etik Beyan

Çalışmada etik beyan gerektirecek bir araştırma yapılmamıştır.

Destekleyen Kurum

Çalışma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemiştir.

Teşekkür

.

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman. Diyarbakırlı Şairler. İstanbul: Kent Işıkları Yay., 2012.
• Ali Emîrî. Esâmî-i Şu’arâ-yı Âmid. (Haz. Galip Güner-Nurhan Güler). Ankara: Anıl Matbaa ve Cilt Evi, 2003.
• Ayan, Gönül. “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı “Yusuf u Züleyha” Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”. Turkish Studies, 4/3, s. 227-272, 2009.
• Duymaz, Mehmet. Diyarbakırlı Azmî ve Divançesi (İnceleme-Metin-İndeks). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Erdoğan, Mehtap. “Rüya Tabirine Dair Bir Manzume: Diyarbakırlı Azmî’nin Miftâhu’l- Ma’ânî’si”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research 5/21, s. 87-105, 2012.
• Kartal, Ahmet. Doğunun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay., 2014.
• Kavruk, Hasan. Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Telif (Eser Yazma Sebebi). Malatya: Özserhat Yayıncılık, 2003.
• Korkusuz, M. Şefik. Osmanlı Dönemi Diyarbekir Şairleri. İstanbul: Nurefşan Yay., 2016.
• Kütük, Rıfat; Turan, Lokman. “Mesnevilerin Sebeb-i Te’lif ve Hâtime Bölümlerini Türk Edebiyatı Tarihi Kaynağı Olarak Okumak”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI Mesnevi: Hikâyenin Şiiri (Haz. Hatice Aynur vd.). İstanbul: Turkuaz Yay., s. 221-240, 2011.
• Önal, Sevda. “Sebeb-i Teliflerdeki Ortak ve Farklı Temalar”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 35, 2007, s. 105-124.
• Tuman, Mehmet Nâil. Tuhfe-i Nâ’ilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri (Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı). Ankara: Bizim Büro Yay., 1949.
• Ünver, İsmail. “Mesnevi”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). S. 415-416-417/ Temmuz-Ağustos-Eylül, 1986, s. 430-431.
• https://dar.kawla.gov.sa/en/node/7385 (Erişim, 12.11.2023) https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azmi-ahmed-diyarbakirli (Erişim, 14.11.2023).