TATARİSTAN’DA AHMED YESEVÎ'NİN HAYATI VE ESERLERİ ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALARIN TARİHSEL İNCELEMESİ

Yıl 2024, , 469 - 478, 28.03.2024

Liailia Mingazova , Yücel Gelişli

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1405136

Öz

Hazret Sultan Şeyhülislam Hoca Ahmed Yesevi olarak da bilinen Ahmed Yesevi, İslam dünyasının önemli bir âlimi ve Türk tasavvufunun öncülerinden biridir. Kendisi 12. yüzyılda yaşamış bir şair ve tasavvufi ve İslami ilimler uzmanıydı. Yesevi, Türk halklarının İslami aydınlanmasına önemli katkılarda bulunmuştur(Özköse, 2016: 11).
Farklı ülkelerden çok sayıda akademisyen onun hayatı ve yaratıcı çalışmaları üzerine çeşitli çalışmalar yapmıştır. Bilimsel çalışmalar arasında Sufizm ve Sufi felsefesi konusu önemli bir yere sahiptir.
Bu makale, Sufi şair Ahmed Yesevi'nin hayatı ve faaliyetlerinin hem yerel hem de uluslararası Türkoloji çalışmalarında incelenmesini ele almaktadır. Tataristan'daki yayınların analizi, Ahmed Yesevi'nin eserlerinin Tatar teolojik düşüncesi ve Tatar edebiyat araştırmaları bağlamında incelenmesi bağımsız olarak ele alınmaktadır. Makale, Ahmed Yesevi'nin Tatarların manevi dünyasındaki rolü ve konumunun öneminin altını çizmektedir.
Yazar, Tatar akademisyenlerin konuyla ilgili araştırmalarını inceledikten sonra, çalışmaların genel nitelikte olduğunu tespit etmiştir. Mirasın analizi, Sovyet yönetimi yıllarında oluşan metodolojik klişelerin ve ideolojik önyargıların etkisi altında gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak, bu konuyla ilgili gelecekteki araştırma beklentileri ana hatlarıyla belirtilmiştir.
Makale, kültürün ve toplumsal düşüncenin evrimini incelerken tarihselcilik ilkesine ve sistem yaklaşımına öncelik veren somut-tarihsel bilişsel yönteme dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevi, Sufi şair, Yaratıcılık, Tasavvuf, Tarikat.

HISTORIOGRAPHICAL REVIEW OF STUDIES ON THE LIFE AND WORK OF AHMAD YESEVÎ

Öz

Ahmad Yesevî, also known as Hazret Sultan Shaykhel-Islam Khoja Ahmad Yesevî, is a noteworthy scholar of the Islamic world and one of the pioneers of Turkic Sufism. He was a poet and a connoisseur of mystical and Islamic sciences during the 12th century. Yesevî contributed significantly to the Muslim enlightenment of the Turkic peoples.
Numerous scholars from different countries have conducted various studies on his life and creative work. Among scientific studies, the topic of Sufism and Sufi philosophy holds a significant position.
The article discusses the investigation of the life and activities of Sufi poet Ahmad Yesevî in both local and international Turkological studies. The analysis of publications in Tatarstan, examination of Ahmad Yesevî's work in the context of Tatar theological thought and Tatar literary research are explored independently. The article underlines the significance of Ahmad Yesevî's role and position in the spiritual realm of Tatars.
After reviewing the research on the problem by Tatar scholars, the author determines that the works are general in nature. The analysis of the heritage was conducted under the influence of methodological clichés and ideological prejudices formed during the years of Soviet rule. As a result, future research prospects relating to this matter are outlined.
The article is grounded in the concrete-historical method of cognition, which prioritizes the principle of historicism and the system approach in studying the evolution of culture and social thought.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Yesevî, Sufi poet, Creativity, Mysticism, Tarikh.

Kaynakça

• Абуов, А.П. Мировоззрение Ходжа Ахмета Ясави. Алматы, 1997. [Abuov, A.P. Hoca Ahmet Yesevi’nin Dünya Görüşü. Almatı, 1997].
• Әбелфәрид. Хуҗа Әхмәд Ясәви // Шура. 1916. № 4. 108-109. [Abdulfarid. Hoca Ahmet Yesevi // Shura. 1916. № 4. 108-109].
• Бертельс, Е. Литература народов Средней Азии от древнейших времен до XV века н.э. // Новый мир. 1939. № 7. 246-265. [Bertels, E. En eski zamanlardan XV. yüzyıla kadar Orta Asya halklarının edebiyatı / Yeni Dünya. 1939. № 7. 246-265].
• Боровков, А.К. Очерки по истории узбекского языка (Определение языка хикматов Ахмада Ясави) // Советское востоковедение. М.: Изд-во АН СССР, 1948. T.V. 229- 250. [Borovkov, A.K. Özbek Dilinin Tarihi Üzerine Denemeler (Akhmad Yasavi tarafından Hikmet Dilinin Tanımı) // Sovyet Doğu Araştırmaları. M.: Izd-vo of the Academy of Sciences of the USSR, 1948. T.V. 229-250 . Eyup, Baş. Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik, Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011. (52) 2, 21-53 Газиз, Г., Рәхим, Г. Татар әдәбияты тарихы. Борынгы дәвер. Икенче бүлек. Казан,1922.
• [Gaziz G., Rahim G. Tatar edebiyatı tarihi. Eski edebiyat. İkinci bölüm. Kazan,1922]. Гайнетдинов, М. Гасырлар мирасы. Казан, 2004. [Gainetdinov, M. Yüzyılların Mirası. Kazan, 2004]. Guluza Ilyasovna Gimadieva, Liailia Ihsanovna Mingazova, Galib Amiruglu Sayilov, Fleurа Sagitivovna Sayfulina. General Roots, General Spirituality: Literary Interrelations of Literatures in the Aspect of Cultural Dialogue // Journal of History Culture and Art Research. Vol. 6, No. 4, September 2017.497-504.
• Хисамов, Н. Әхмәд Ясәви һәм Кол Гали // Мирас. 1994. № 10. 35-38. [Khisamov, N. Ahmad Yasavi ve Kol Gali // Miras. 1994. № 10. 35-38].
• Худяков М. Очерки по истории Казанского ханства. Казань: Государственное издательство, 1923.[Khudyakov M. Kazan Hanlığı tarihi üzerine denemeler. Kazan: Devlet Yayınevi, 1923].
• Ибрагим, Т.К., Султанов, Ф.М., Юзеев, А.Н. Татарская религиозно-философская мысль общемусульманском контексте. Казань, 2002. [İbrahim, T.K., Sultanov, F.M., Yuzeyev, A.N. Genel Müslüman bağlamında Tatar dini-felsefi düşüncesi. Kazan, 2002].
• Исхаков Д.М. Тюрко-татарские государства XV-XVI вв. Казань: Институт истории им. Ш. Марджани AH PT, 2004. [Iskhakov D.M. Türk-Tatar Devletleri XV-XVI yüzyıl. Kazan: Ş. Marjani adına Tarih Enstitüsü. Sh. Marjani AH RT, 2004].