İLENMENİN ETNOGRAFİSİ: GAZİANTEP’TE BEDDUA KÜLTÜRÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2025, Sayı: 114, 381 - 400, 22.06.2025

Seda Dilek Göğüş , Mehmet Toplu

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1566969

Öz

Beddualar Güneydoğu coğrafyasında erkekler ve sıklıkla kadınlar tarafından da başvurulan kötü dileklerdir. Özellikle ataerkil düzende eril tahakküm karşısında bir tür kendini rahatlatma biçimidir. Hayata karşı direnişin bir biçimi olarak karşımıza çıkan ilenme kültürü maruz kalınan kötü muamelenin cezasını ilahi bir güçten beklemekle açığa çıkmaktadır. Türlü muhatapları olan bedduaların genel olarak konusu ölüm üzerinedir. Fiili olarak bir tepki verememenin bir tepki veriyor gibi yapmak hâlidir. Toplumsal sistem açısından kişilerin özellikle de kadınların yaşam dünyalarında sözlü kültürün önemli bir ögesi olarak var olan beddualar ontolojik bir olgudur, sosyolojik bir vakıadır ve kültürel bağlamında önemli bir yükü üstlenmektedir. Bu çalışma Gaziantep özelinde kullanılan bedduaların özellikle X ve Y kuşağının hayatındaki yerini söylem analizi yöntemiyle incelerken Z kuşağının dünyasında neden karşılık bulmadığı ile de ilgilenmektedir. Çalışma derinlemesine görüşme yoluyla verilerin elde edildiği etnografik bir araştırmadır. Farklı kuşaklardan 11 kişiye yöneltilen sorular ile elde edilen Gaziantep’te kullanılan beddualar söylem analizi yoluyla incelenmiştir. Yerinde gözlem ve duygu durumlarını anlayabilmek için sonrasında 7 katılımcı ile beddualar üzerine fiziki ortamda da görüşmeler sağlanmıştır. Sözlü ve yazılı kültürün farkları bağlamında ele alınan bu durum ilenmenin etnografisine dair bir harita sunmayı amaçlamış, bedduaların sözlü iletişimdeki durumunu ortaya koymayı hedeflemiştir. Sonuçta toplumsal yaşamda gündelik hayatın kollektif biçimde yaşandığı dönemlerde aile içerisindeki ataerkil hiyerarşik yapının ilenme kültürünün yaygınlığını arttırdığı düşünülmektedir. En nihayetinde kuşaklar gençleştikçe bireysel yaşamın daha görünür olduğu günümüz Gaziantep toplumunda beddua kullanımının çeşitliliği ve yaygınlığının azalması bu düşünceyi destekler niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

İletişim Bilimleri , Sosyoloji , Beddua , Söylem , Söylem Analizi

ETNOGRAPHY OF CURSİNG: A RESEARCH ON THE CURSE CULTURE IN GAZIANTEP

Öz

Cursing is a form of ill-wishing practiced by men and often by women as well in the Southeastern geography. Especially in the patriarchal order, it is a form of self-soothing against masculine domination. The culture of cursing, which appears as a form of resistance against life, is revealed by expecting punishment from the divine power. The curses, which have various interlocutors, are generally centered on death. It is a state of pretending to do something when one cannot actually do anything. In terms of the social system, curses, which exist as an important element of oral culture in the life worlds of people, especially women, are an ontological phenomenon, a sociological fact and undertake an important burden in the cultural context. This study examines the place of the curses used in Gaziantep, especially in the lives of Generation X and Y, through discourse analysis, and is also interested in why they do not find a response in the world of Generation Z. The study is an ethnographic research in which data was obtained through in-depth interviews. The curses used in Gaziantep, obtained through questions directed to 11 people from different generations, were analyzed through discourse analysis. In order to understand the on-site observation and emotional states, interviews were also conducted with 10 participants in a physical environment. This situation, which is handled in the context of the differences between oral and written culture, aimed to provide a map of the ethnography of cursing and to reveal the status of curses in oral communication. As a result, it is thought that the patriarchal hierarchical structure within the family increases the prevalence of the curse culture in periods when daily life is lived collectively in social life. Finally, the diversity and prevalence of the use of curses in today's Gaziantep society, where generations are getting younger and individual life is more visible, supports this idea.
Keywords: Folklore, Ethnography, Cursing, Curse Culture, Gaziantep

Anahtar Kelimeler

Folklore , Ethnography , Cursing , Curse Culture , Gaziantep

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Türkçenin Gücü, İstanbul: Bilgi Yay. 2001.
• Aktaş, Gül. “Feminist Söylemler Bağlamında Kadın Kimliği: Erkek Egemen Bir Toplumda Kadın Olmak”. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters Cilt/Volume 30, Sayı/Number 1, (2013), 53-72.
• Akturan, Ulun. “Söylem Analizi”, Nitel Araştırma Yöntemleri ed. Türker Baş ve Ulun Akturan, 25-40 Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Atmaca, Emine. “Antalya Ağızlarında Dua ve Beddualar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7/19, (2019), 42-80.
• Bars, Mehmet Emin. “Manas Destanı’nda Alkış ve Kargışlar”. Asos Journal, s2, (2014), 200- 213.
• Çelik, Hilal-Ekşi, Halil. “Söylem Analizi”, Eğitim Bilimleri Dergisi, 27/27 (2008), 99-117.
• Çevik, Mehmet. “Bedduanın Estetik İfadesi: Mânilerde Kargışlar. Türkbilig/ Türkoloji Araştırmaları Dergisi 30, (2015), 1-21.
• Çomu, Tuğrul-Halaiqa. İslam. “Web İçeriklerinin Metin Temelli Çözümlenmesi”. Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri ed. Mutlu Binark. (26-87). İstanbul: Ayrıntı yay, 2. Basım, 2015.
• Demren, Çağdaş. Ortadoğu’da Ataerkillik ve Erkeklik İlişkileri, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 32 No:2, (Aralık 2008), 321-329.
• Dursun, Aysun. Bedduaların Estetiği, 4. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri 22-24 Aralık 2011 Muğla. ed. Mehmet Naci Önal, 2/435-442. Ankara: Ofset Yayıncılık 1. Baskı, 2012.
• Duymaz, Ali. Sihir Şiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar, Milli Folklör Dergisi, Yıl:12 S:45, (2000), 15-21.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yay., 8. Baskı, (2004).
• Ercan, Gülsüm Songül-Danış, Pınar. “Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6/2 (2019), 527-552.
• Ersöz, Serpil. “Türkiye Türkçesinin Doğu Grubu Ağızlarında Bedduaların İşlevleri ve Cümle Yapıları Arasındaki İlişki.” Turkish Studies 6. (2011), 1111-1128. DOI:http://dx.doi. org/10.7827/TurkishStudies.1953 .
• Erzen, Jale Nejdet. Çoğul Estetik, İstanbul: Metis Yay. 2016. Goody, Jack. Yazılı ve Sözel Arasındaki Etkileşim Okur-Yazarlık, Aile, Kültür Ve Devlet Üzerine İncelemeler, İstanbul: Pinhan yay. 2013.
• Harmancı, Meriç. Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 23 (2012), 1-17.
• İnceoğlu, Yasemin G. Çomak, Nezahat A. Metin Çözümlemeleri, İstanbul: Ayrıntı yay., 2009. Kasımoğlu, Seval. Elektronik Kültür Ortamında Bedduaların Dönüşümü, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, C: 11, S:24, (2018). 47-58. Kaya, Doğan. Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 2001
• Kaya, Doğan. “Dualar ve Beddualar”. Türk Bilimi Araştırmaları. 4/4, (1997). 99-121 Kaya, Doğan. Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007 Keskin, Ahmet. Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) ve Kargışlar (Beddualar/ Kötü Dilekler): Metin ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Kozak, Metin. Bilimsel Araştırma: Tasarım, Yazım ve Yayım Teknikleri, Ankara: Detay Yay, 2014.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis yay. 4. Basım. 2013.
• Özçetin, Burak. Kitle İletişim Kuramları Kavramlar, Okullar, Modeller. İstanbul: İletişim yay. 4. Baskı. 2020.
• Sanders, Barry. Öküzün A’sı Elektronik Çağda Yazılı Kültürün Çöküşü ve Şiddetin Yükselişi. İstanbul: Ayrıntı yay. 3. Basım. 2013.
• Şahiner, Ahmet Emin. Gaziantep Halk Kültürüne Dua (Alkış) ve Bedduaların (Kargış) Halkbilimsel İncelemesi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep, 2014.
• Telli, Burak ve Yavuz, Serdar. Adıyaman Ağzı Söz Varlığına Katkılar: Beddualar, Journal of History School, 44 (2020), 427-439 DOI No: http://dx.doi.org/10.29228/Joh41869 Terzioğlu, Öykü. Alkış ve Kargışların, Sözlü Kültürdeki Yerleşik Kodların Aktarımını ve Yeniden Üretimini Kolaylaştıran Biçimsel Özellikleri, Milli Folklor Dergisi, Yıl:19, S. 75, (2007), 34-37.
• Topçu Temelli, Nazmiye. Günlük İletişimde Kargışlar ve İletişimsel İşlevleri, Türkbilig, S.42, (2021), 211-222.
• Tunalı, İsmail. Estetik, İstanbul: Remzi Kitabevi. 1998.
• Van Dijk, Teun. Söylem ve İdeoloji: Çok Alanlı Bir Yaklaşım, Söylem ve İdeoloji Mitoloji, Din, İdeoloji ed. Barış Çoban- Zeynep Özararslan. 13-112. İstanbul: Su yay. 2003.
• Yaylagül, Levent. Kitle İletişi Kuramları. Ankara: Dipnot yay. 1. Baskı. 2006.
• KK1: F.Ç. (55 yaşında ilkokul mezunu, ev kadını)
• KK2: E.G. (60 yaşında ilkokul mezunu, ev kadını)
• KK3: N.K. (29 yaşında ön lisans mezunu, ev kadını)
• KK4: Y.S. (30 yaşında ön lisans mezunu, ev kadını)
• KK5: M.Ç (40 yaşında, yüksek lisans mezunu, devlet memuru, erkek)
• KK6: M.G. (41 yaşında, lisans mezunu, esnaf, erkek)
• KK7: H.Ç. (21 yaşında, lisans mezunu, mühendis, erkek)
• KK8: E.H. (20 yaşında, lisans mezunu, beyaz yakalı çalışan, erkek)
• KK9: D.A. (20 yaşında, lisans öğrencisi, kadın)
• KK10: Z.H. (18 yaşında, lisans öğrencisi kadın)
• KK11: N.G. (64 yaşında, ilkokul mezunu, ev kadını)
• KK12: G. Y. (23 yaşında, lise mezunu, mavi yakalı çalışan, kadın)
• KK13: M.S. (43 yaşında, lise mezunu, esnaf, erkek)
• KK14: H. Y. (62 yaşında, ortaokul mezunu, emekli, kadın)
• KK15: D. A. (24 yaşında, lisans mezunu, beyaz yakalı çalışan, kadın)
• KK16: T. A. (50 yaşında, lise mezunu, ev kadını)
• KK17: T. E. (61 yaşında, ilkokul mezunu, ev kadını)
• KK:18: N. Ç. (38 yaşında, ön lisans mezunu, ev kadını)