A SOCIOLOGICAL RESEARCH ON THE PROBLEMS EXPERIENCED BY ALEVI-SUNI MARRIED COUPLES BEFORE AND AFTER MARRIAGE

Yıl 2025, Sayı: 114, 175 - 204, 22.06.2025

Fatma Nur Şengül , Burcu Tertemiz

https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1573187

Öz

This study examines how Alevi-Sunni marriages affect social relations between Alevi and Sunni groups, whether kinship ties established through marriage eliminate existing prejudices, stereotypes, and marginalization tendencies, and what happens before, during, and after the marriage process from the participants' perspective. The study aims to reveal how family dynamics are shaped in Alevi and Sunni communities that are separated due to religious and customary differences, the stress factors experienced by couples, the communication, harmony, and disharmony processes between them, and the individual and social effects of marriages made in this context. The main objectives of the study are to identify the problems encountered by Alevi and Sunni individuals in establishing a family and choosing a spouse to offer solution suggestions, to determine how society views the marriages of individuals affiliated with the Alevi and Sunni tradition, and to discuss them on a sociological level, and to evaluate the views of individuals affiliated with the Alevi and Sunni Islamic tradition on the institution of marriage. The semi-structured interview technique, which is part of the qualitative research method, was used in the study. The research universe's sample group was reached through purposeful and snowball sampling techniques. Support was received from a key person. Within the scope of the study, in-depth interviews were conducted with 14 families who had Alevi-Sunni marriages between April and June 2024. Eleven of the participants were women, and 3 were men. Within the scope of the study, an interview was conducted with 1 Alevi Dede on Alevi-Sunni marriage. A voice recorder was used with the participants' permission during the interviews. The provinces where the interviews were conducted were limited to the Merzifon district of Amasya and Istanbul, but no comparison was made between these regions. As a result of the study, it was concluded that individuals who had Alevi-Sunni marriages were not strictly committed to Alevi-Sunni religious beliefs and values and did not consider religious-sectarian differences as criteria in choosing a spouse. Their families had adverse reactions during the marriage process. It was determined that the families' reasons for objection during the marriage process were due to the concern that the children of the Alevis would move away from the Alevi culture and the children of the Sunnis would move away from religion. It was determined that the rituals during the marriage process were performed according to the man's religious understanding, and women were expected to act according to the man's religious knowledge during the marriage process.

Anahtar Kelimeler

Sect , Alevi , Sunni , Family , Marriage

ALEVİ-SÜNNİ EVLİLİK GERÇEKLEŞTİREN ÇİFTLERİN EVLİLİK ÖNCESİ VE SONRASI YAŞADIKLARI PROBLEMLER ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR ARAŞTIRMA

Öz

Bu çalışmada Alevi-Sünni evliliklerinin, Alevi ve Sünni grupları arasındaki sosyal ilişkileri nasıl etkilediği, evlilikle kurulan akrabalık bağlarının mevcut önyargı, kalıp yargı ve ötekileştirme eğilimlerini ortadan kaldırıp kaldırmadığı, evlilik süreci öncesinde, sırasında ve sonrasında yaşananların neler olduğu katılımcıların perspektifinden ele alınmaktadır. Çalışma dini ve örfi farklılıklar sebebi ile ayrışan Alevi ve Sünni topluluklarında aile içi dinamiklerin nasıl şekillendiği, çiftlerin yaşadığı stres faktörü, aralarındaki iletişim, uyum ve uyumsuzluk süreçleri bu bağlamda yapılan evliliklerin bireysel ve toplumsal etkisini ortaya koymayı hedeflemektedir. Alevi ve Sünni bireylerin aile kurma ve eş seçiminde karşılaştıkları sorunların tespit edilmesi ve çözüm önerileri sunulması, Alevi ve Sünni geleneğine bağlı bireylerin evliliklerine toplumun bakış açısının nasıl olduğunun tespit edilmesi ve sosyolojik düzlemde tartışılması, Alevi ve Sünni İslam geleneğine bağlı bireylerin evlilik kurumuna ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi, çalışmanın ana amaçlarındandır. Çalışmada nitel araştırma yöntemine ait yarı yapılandırılmış mülakat tekniği kullanılmıştır. Araştırma evrenini temsil eden örneklem grubuna amaçlı ve kartopu örnekleme teknikleri ile ulaşılmıştır. Anahtar kişiden destek alınmıştır. Çalışma kapsamında Alevi-Sünni evlilik gerçekleştirmiş 14 aile ile Nisan- Haziran 2024 aylarında derinlemesine mülakat gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların 11’i kadınlardan, 3’ü erkeklerden meydana gelmektedir. Çalışma kapsamında 1 Alevi Dedesi ile de Alevi-Sünni evlilik üzerine görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler sırasında katılımcıların izni doğrultusunda, ses kayıt cihazından yararlanılmıştır. Mülakatların yapıldığı iller Amasya’nın Merzifon ilçesi ve İstanbul ile sınırlandırılmıştır ancak bu bölgeler arasında bir karşılaştırma yapılmamıştır. Çalışmanın sonucunda Alevi-Sünni evlilik gerçekleştiren bireylerin Alevi-Sünni dini inanç ve değerlere sıkı sıkıya bağlı olmadıkları, eş seçiminde dini-mezhepsel farklılıkları kıstas olarak ele almadıkları, ailelerinin ise evlilik sürecinde olumsuz tepkiler verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Ailelerinin evlilik sürecinde karşı çıkış gerekçelerinin ise Alevilerin çocuklarının Alevi kültürden uzaklaşacağı, Sünnilerin ise çocuklarının dinden uzaklaşacağı endişesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Evlilik sürecinde gerçekleşen ritüellerin erkeğin dini anlayışı üzerinden yapıldığı tespit edilmiş, evlilik sürecinde kadınların erkeğin dini anlayışına göre hareket etmesi beklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezhep , Alevi , Sünni , Aile , Evlilik

Etik Beyan

Bu çalışmanın etik kurul onayı İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurul Komisyonu'ndan 16.05.2024 tarihli ve 2024/05 sayılı karar ile alınmıştır.

Kaynakça

• Akseki, Ahmet Hamdi, “İslam Dini”, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 29. Baskı, (1980).
• Aktürk, Hamit, “Modern Alevi Ekolleri: Tekleşen “Sürek” Çatallanan “Yol”lar”, İstanbul, Hiperyayın, (2019).
• Aydın, Mehmet Akif, “Mehir”, https://islamansiklopedisi.org.tr/mehir(Erişim Tarihi: 05.04.2024)
• Aydın, Mustafa, “Kurumlar Sosyolojisi”, Ankara, Vadi Yayınları, 2. Baskı, (2000).
• Aydın, Mustafa, “Sistematik Aile Sosyolojisi”, Konya, Çizgi Kitapevi, (2014).
• Aydınalp, Halil –Şengül, Fatma Nur, “Gençlerde Eş Tercihi ve Sekülerlik: Bekâr Gençlerin Evlilik Beklentisi, Eş Tercihi ve Sekülerlik Eğilimi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma”, Çamlıca Yayınlar, (2024).
• Balcı, Ali, “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler”, Ankara, Pegem Akademi Yayınları, (2015).
• Bulut, Halil İbrahim, “Alevi-Bektaşi Türkmen Geleneğinde Sosyal Dayanışma ve Kardeşlik Kurumu Olarak Musahiplik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma ve Kültür Dergisi, sayı 65, 101-118, (2013).
• Cafer, İmam-ı, “Buyruk / İmam-ı Cafer Buyruğu- Hakiki Din Yolu”, Ankara, Ay Yıldız Yayınları, (1994).
• Çatak, Bilge Deniz, “Mezhepsel Farklılıkların Eşler Arasındaki İlişkilere Etkisi”, Antalya, Akdeniz Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, (2018). Çatlı, Gökçen, “İstanbul ve Nevşehir’de Alevi-Sünni Evliliğinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi”, İstanbul, Yeditepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, (2008). Çetin, Cengiz, “Türk Düğün ve Kutsal Evlilik Ritüeli”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı 48, 111-126, (2008).
• Çolak, Abdullah, “İslam Aile Hukuku”, İstanbul, Ensar Yayıncılık, 1. Baskı, (2018)
• Dalgın, Nihat, “Küreselleşen Dünyada Aile”, (2010), https://isamveri.org/pdfdrg/D193073/2010/2010_DALGINN.pdf.
• Daşdemir, Özkan, “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Elma”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 37, 83-97, (2015). Demren, Özlem, “Düğün Dernek Sivas’ta Evlenme Gelenekleri”, İstanbul, Kriter Yayınları, (2021).
• Doğan, Eşref, Çelik, Hasan, “Aleviliğin El Kitabı”, İstanbul, Kriter Yayınevi, (2022).
• Doğan, İsmail, “Sosyoloji Kavramlar ve Sorunlar”, Ankara,Akademi Yayınları, (2014).
• Ergun, Pervin, Dede Korkut Hikayeleri’nde Dağ Kültü, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Cilt 51, Sayı 2, 75-88, (2003).
• Eker, Öğüt, “Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açısından Değerlendirilmesi”, Milli Folklör Dergisi, Sayı 46, 92-100, (2012).
• Erdem, Hüsameddin, “Ahlak Felsefesi”, Konya, Hü - Er Yayınları, (2005).
• Ergün, Mustafa, “Eğitim, Toplum ve Eğitim Sosyolojisine Giriş”, Malatya, İnönü Üniversitesi Yayınları, (1987).
• Eyüboğlu, İSMET Zeki, “Alevilik-Sünnilik İslam Düşüncesi”, İstanbul, Der Yayınları, (1989).
• Feyzioğlu, Feyzi Necmeddin, “Aile Hukuku Dersleri”, İstanbul, Filiz Kitapevi, 3. Baskı, (1986).
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Türkiye'de Alevilik Bektaşilik”, Ankara, Selçuk Yayınları, (1996).
• Gennep, Arnold van, “Geçiş Ritleri: Tabular Batıl İnançlar Büyüler Ayinler ve Törenler”, İstanbul, Nora Kitap, (2022).
• Görgülü, Ülfet, “Kadınların Kamu İdareciliği Bağlamında Nisa Suresi 34. Ayete Analitik Bir Yaklaşım”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 21, 383-394, (2013).
• Gürçay, Serdar, “İstanbul'un Çatalca İlçesi Üzerine Halkbilimsel Bir Araştırma”, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, (2015).
• Kaplan, İsmail, “Alevi Kimliği Bir Anketin Sonuçları”, Köln Alevi Bektaşi Araştırma Sitesi, https://alevibektasi.eu/ Karataş, Zeki, “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 62-80, (2015).
• Köse, Begüm, Dündar Zeybekoğlu, Özge, Güçlü, Sevinç, Demez, Gönül, Kart, Elife, Akkaya, Cihan, . . . Aslan, Senem, “Değişen Toplumda Aile Sosyolojik Yaklaşımlar”, Ankara, Siyasal Kitapevi, (2016).
• Köse, Saffet, “Nikâh -Hak ve Değer Bağlamında Fıkhî Bir Analiz”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 30, 9-44, (2017).
• Küçük, Tahir- Coştu, Yakup. “Alevi-Sünni Evliliklerinin Karşılıklı İlişkilere Etkisi”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/2, 855- 880, (Aralık 2023). https://doi.org/10.14395/hid.1343116.
• Küçük, Raşit, “İslam Kültüründe Sevgi İçin Kullanılan Kavramlar (Muhabbet, Medevvet, Rahmet ve Merhamet)”, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (TDV), (2007).
• Küçük, Tahir, “Gruplar Arası İlişkiler Açısından Alevi- Sünni Evliliklerinin Öteki'yi Algılama Bağlamındaki Yeri”, Çorum, Hitit Üniversitesi, Doktora Tezi, (2023).
• Nirun, Nihat, “Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür”, Ankara, Atatürk Atatürk Kültür Merkezi Yayını, (1994).
• Noyan, Bedri, “Bektaşilik Alevilik Nedir ?”, Ankara, Doğuş Maatba, 2. Baskı, (1987).
• Oğuz, Öcal, “Yazılı ve Sözlü Hukuk Açısından Evlenme Pratikleri ve Töre Cinayetleri”, Millî Folklor Dergisi, Sayı 95, 103-113, (2012).
• Öktem, Niyazi, “Anadolu Aleviliğinin Senkretik Yapısı”, İstanbul, Truva Yayınları, (2011).
• Özafşar, Emin, Ünal, Yavuz, Ünal, Erul, Bünyamin, Martı, Huriye, Demir, Mahmut, Ünal, İsmail Hakkı, “Hadislerle İslam”, https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/pdf/index.php?DERGI=hadislerle_islam_cilt4.pdf
• Özbek, Abdullah, “İslamda Aile ve Çocuk Terbiyesi”, İstanbul, ISAV, Ensar Neşriyat, 2. Baskı, (1996).
• Özcan, Derya, “Uşak Yöresinde Evlilikle İlgili Ritüel ve Büyüsel İçerikli Pratikler”, Tarih Okulu Dergisi, sayı 28, 259-272, (2016).
• Rençber, Fevzi, “40 Soruda Adıyaman’da Alevilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi, Sayı 56, 395-406, (2012).
• Seyman, Yaşar, “Alevi Öğretisinde ve Toplumsal Yaşamda Kadın”, Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi, Sayı 32, 65-78, (2004).
• Sezen, Lütfi, “Türkiye'de Evlenme Biçimleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 11, Sayı 27, 185-195, (2005).
• Sezer, Bülent, “Anadolu’da Düğün Gelenekleri”, Tarım Kültürü, https://kutuphane.tarimorman.gov.tr/vufind/Record/1172418
• Sungur, Mehmet Ali, Duyar, Nurhayat, Yıkılmaz, Hacer, Boyacı, Recep, Urhan, Hacı Murat, Çetin, Gökhan, . . . İspaha, Tuğçe, “Evlilik ve Eş Seçme Tutumuna Kuşakların Etkisi: X ve Y Kuşaklarının Karşılaştırması”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, Cilt 28, Sayı 1, 69-91, (2017).
• Şimşek, Hasan ve Yıldırım, Ali, “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, İstanbul, Şeçkin Yayıncılık, (2021).
• Tekelioğlu, Mehtap, “Alevi Sünni Evliliklerinde Çocukların Din Eğitimi Malatya Örneği”, Samsun, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, (2013)
• Türkdoğan, Orhan, “Alevi Bektaşi Kimliği Sosyo Antropolojik Bir Araştırma”, İstanbul, Timaş Yayınları, (1995).
• Türkdoğan, Orhan, Alevi-Bektaşi Kimliği Sosyo-Antropolojik Araştırma, Konya, Çizgi Kitapevi, (2013).
• Özatesler Ülkücan, Gül vd. “Gruplar Arası Temas Ve Çapraz Evlilikler: İzmir’de Alevi-Sünni Evlilikleri”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 23, Sayı 1, 1-24, (2019).
• Ünver, Günay, Din Sosyolojisi, İstanbul, İnsan Yayınları, 1. Baskı, (2000).
• Yalçın, Hatice, “Alevi Kültüründe Çocuk Yetiştirme ve Kadının Konumu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi, Sayı 79, 79-94, (2016).
• Yalçınkaya, Fatoş, “Doğu Anadolu Alevilerinde Evlilikle İlgili Ritüeller”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 21, 219-254, (2020).
• Yapıcı, Asım, Din Kimlik ve Önyargı Biz ve Onlar, Adana, Karahan Kitap, (2004).
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Sünnet”, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: Divantaş Diyanet Vakfı Neşriyat, (1994).
• Yıldız, İbrahim, “Kur'an Çerçevesinde Farklı Dine Mensup Ebeveyn-Çocuk Arasındaki İlişkinin Sınırları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 21, Sayı 1, 237-266, (2021).
• Yolcu, Mehmet Ali, “Türk Kültüründe Evliliğe Bağlı Tabu ve Kaçınmalar”, Konya, Kömen Yayınları, 1. Baskı, (2014).