Pir Sultan in the Balkans: The Meaning of Pir Sultan Abdal Hymns in the World of Otman Baba

Yıl 2022, Sayı: 101, 117 - 150, 27.03.2022

Murat Küçük

Öz

This article attempts to reflect on the historical and contemporary meaning of listening to a hymn by Pir Sultan Abdal, in a melody typical of a Babai Dede from Haskovo, Bulgaria, at the end of the cold war and the opening of the borders. The article, first of all, compiles the oral history about the lcoal version of Babaism and introduces the Dede, whose hymn was compiled, to the reader. Also, it investigates the plaqce and intensity of Pir Sultan Abdal’s hymns in Babai rituals. Assuming that the hymns could bear the traces of the migration layers from Anatolia, the article embarkes on a literature review, using mainly chronicles and menakıbnames such as Menakıbül Kudsiyye, Tevarih-i Al-i Selçuk and Velayetname-i Otman Baba, to understand the conditions and intervals of the transition of the Turkmens to the Balkan territories during both the Seljuk and Ottoman periods.

Anahtar Kelimeler

Pir Sultan Abdal, Babais, Sarı Saltık, Otman Baba, Bulgaria., Pir Sultan Abdal, Babais, Sarı Saltık, Otman Baba, Bulgaria.

Pir Sultan Abdal Balkanlarda: Otman Baba Süreğinde Pir Sultan Abdal Nefeslerinin Anlamı Üzerine

Öz

Bu makale Pir Sultan Abdal’a ait bir deyişi, soğuk savaşın sona erip sınırların açıldığı yılların ardından Bulgaristan’ın Haskovo şehrinde özgün melodisiyle bir Babai Dedesi’nden dinlemenin tarihsel ve güncel anlamı üzerine düşünmeyi denemektedir. Makalede öncelikli olarak Babailik hakkında yöredeki sözlü bilgi aktarılmış, nefesin derlendiği Dede okura tanıtılmış ve Pir Sultan Abdal nefeslerinin Babai cemlerinde icra yoğunluğu araştırılmıştır. Nefeslerin Anadolu’dan göç katmanlarının izlerini taşıyabileceği düşünülmüş, bu amaçla literatür taramasına gidilerek Menakıbül Kudsiyye, Tevarih-i Al-i Selçuk ve Velayetname-i Otman Baba gibi kronik ve menakıbnameler aracılığıyla gerek Selçuklu gerekse Osmanlı döneminde Türkmenlerin Balkan coğrafyasına geçişlerinin hangi koşullarda ve hangi aralıklarla gerçekleştiği anlaşılmak istenmiştir. Evren-örneklem yöntemiyle erkanda Pir Sultan Abdal’ın ağırlıklı yeri fark edildiğinde nefes giderek simgesel anlam/önem kazanmış, on altıncı asır sonrası Anadolu Aleviliğinin edebi örneklerinin Bulgaristan’da Babailer arasında Bektaşilerle aynı derecede sahiplenilmiş olması, Anadolu’da çoktan tamamlandığı düşünülen bütünleşmenin Balkan coğrafyasında Babai özgünlüğünü koruyarak özel bir biçimde sürmekte olduğu kanaatini doğurmuş ve eser dört katmanlı analiz modeliyle incelenmiştir. Türkiye’de modernleşmenin kaçınılmaz sonuçlarından biri cem ayinlerinde gözlenen birbirine benzeşme sonucu yerel tavır ve ezgilerin unutulması tehlikesidir. Aynı olgu yüzleri doğal olarak, son yirmi yılda Aleviliğin kamusal alanda görünürlüğünün arttığı Türkiye’ye dönük Bulgaristanlı Babai ve Bektaşi toplulukların erkan uygulamaları için de geçerlidir. Zengin bir repertuar oluşturan nefeslerin Haskovo, Deliorman, Dobruca yörelerini içine alan kapsamlı bir projeyle kayıt altına alınıp derlenmesi, Babailiğin müzikal mirası, etkileşim ve gelişim safhalarının anlaşılabilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Pir Sultan Abdal, Babailer, Sarı Saltık, Otman Baba, Bulgaristan.

Kaynakça

• Alkan, Mustafa - Yurtoğlu, Gökhan. “Tarihi Bir Şahsiyet Olarak Otman Baba”, IV. Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, s.47-65, 2018.
• Aslanoğlu, İbrahim. Pir Sultan Abdallar, Can Yayınları, İstanbul, 1997.
• Aşık Paşaoğlu Tarihi, Hazırlayan: Nihal Atsız, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1992.
• Bakır, Abdullah. Yazıcızade Ali’nin Selçukname İsimli Eserinin Edisyon Kritiği, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul, 2008.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, sayı 11, İstanbul 1941, s: 279-386, 1941.
• --. “Osmanlı İmparatorluğu’nda bir iskan ve kolonizasyon metodu olarak sürgünler” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15. Cilt içerisinde. S: 209- 237, 1954.
• Demir Baba Vilayetnamesi, Hazırlayan: Bedri Noyan, Can Yayınları, İstanbul, 1976.
• Duygulu, Melih. Alevi-Bektaşi Müziğinde Deyişler. İstanbul, 1997.
• Elvan Çelebi. Menakıbu’l Kudsiyye Fi Menasıbi’l Ünsiyye ( Baba İlyas Horasani ve Sülalesinin Menkabevi Tarihi). Hazırlayanlar: İ Erol Erünsal – Ahmet Yaşar Ocak. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1984.
• Ergun, Saadettin Nuzhet. Onyedinci Asır Saz Şairlerinden Pir Sultan Abdal, İstanbul, 1929.
• Ersal, Mehmet. “Şücaeddin Veli Ocağı: Balkan Aleviliğindeki Yeri, Rolü ve Önemi“, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 61. Sayı, Ankara, s.207- 230, 2012.
• Evliya Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Hazırlayanlar: Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Cilt III, s.204-207, 2011.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, s:116-117, 2011.
• Gölpınarlı, Abdülbâki – Boratav, Pertev Nailî. Pir Sultan Abdal, Ankara, 1943.
• Güray, Cenk; Arıcı, Ezgi Tekin. (2020). “Conceiving The Medieval Ottoman Music Culture Through Legendary Narratives, Orta Çağ Osmanlı Müzik Kültürünü Menakıpnâmeler Aracılığıyla Tahayyül Etmek”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı: 96, 33-53, 2020.
• Taşğın, Ahmet. Dediği Sultan ve Menakıbı: Konya ve Çevresinde Ahmet Yesevi Halifelerinin İzleri, Konya: Çizgi Yayınları, 2013.
• Ural, Ayhan., Kılıç, İbrahim. Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Detay Yayıncılık, Ankara, 2011.
• Vilâyetnâme. Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Hazırlayan: Abdülbaki Gölpınarlı, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1958.
• Yalçın, Yunus. Türk Edebiyatında Velâyetnâmeler ve Otman Baba Velâyetnâmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2008.
• Yıldırım, Rıza. Türkomans Between Two Empires: The Origins of The Qızılbash İdentity, (1447- 1514) Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara, 2008.
• Yöre, Seyit. “Alevi Bektaşi Kültürünün Müziksel Kodları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 60, s: 219-244, 2011.
• Yurtoğlu, Gökhan. XV. Yüzyılda Rumelide Heterodoks Bir Türk Sufisi: Otman Baba ve Velâyetnâmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.